The Relationship Between The Disciple and The Spiritual Guide in The Story of Prophet Musâ and Khidr, As Interpreted By İsmail Haqqı Bursevî in His Ruhul Bayan, And Its Reflections on Contemporary Education

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 1, 558 - 578, 28.03.2025

Hatice Yeşilbekmez , Nuran Döner

https://doi.org/10.15869/itobiad.1589645

Öz

Basic values are important criteria in revealing the perfect human model though centuries have passed. The Holy Qur'an has benefited from stories so that people can learn from the events that have been experienced and develop an approach to different events based on what have been experienced. The story of Prophet Moses and Khidr (as) is one of these stories. İsmail Hakkı Bursevi, one of the 17th century sheikhs, commentators and poets, interpreted this story from various perspectives, specifically for the Surah al-Kahf, in his tafsir Ruhul Beyan. Concepts such as the bridge between the external and the internal, the wise perspective on events, and the relationship between mentor and disciple, on the axis of values such as patience, trust, humility, loyalty, tolerance, knowledge and ingenuity are among the topics emphasized. According to Bursevi (k.s), just as the bones in the human body need cartilage, a disciple definitely needs a mentor or a student needs the training of a teacher. The process of reaching true happiness, being equipped with moral virtues and spiritual maturation; It is one of the goals desired by the disciple and the student. In this context, just as there are duties of the master, there are also issues that the disciple must comply with. The disciple's ability to attain unity will be achieved by following a certain procedure. The method to be followed is determined by the guide who represents the path followed. A mentor is a person who is effective with his knowledge, is equipped with moral qualities, has completed his spiritual journey, guides the disciple and strives to bring him closer to Allah. Therefore, the disciple will progress step by step, overcoming the difficulties he will encounter in his spiritual journey under the supervision of an exemplary character. The master-disciple relationship will be adapted to today's educational environment in a literal sense and will shed light on the teacher-student relationship. Sufi education will be blended with today's education to ensure the transfer of various values. In this context, the stories in the Holy Quran, especially the story between Prophet Moses and Khidr (as), which is the subject of our article, have been taken as role models. In this way, it is envisaged that the communication between teacher and student will be strengthened. The targets will be reached more easily by using stories to transfer knowledge, values and responsibilities.

Anahtar Kelimeler

Bursevî, Moses the Prohet, Murshid, Disciple, Teacher, Student

Hz. Musâ- Hızır (A.S) Kıssası Çerçevesinde İsmail Hakkı Bursevî’nin Ruhu’l-Beyan’ında Mürit-Mürşit İlişkisi ve Günümüz Eğitimine Yansıması

Öz

Yüzyıllar geçse de kâmil insan modelini ortaya koymada temel değerler önemli kıstaslardandır. İslam eğitim sisteminin en önemli kaynağı olan Kur’ân-ı Kerim, insanların yaşanmış olaylardan ibret alması ve yaşanılanlardan hareketle farklı olaylara karşı yaklaşım geliştirmesi hususunda kıssalardan faydalanmıştır. Bu kıssalardan birisi de Hz. Musâ (as) ve Hızır(as) kıssasıdır. 17.yüzyıl şeyh, müfessir ve şairlerinden İsmail Hakkı Bursevî’de, Ruhu’l-Beyan Tefsiri'nde, Kehf suresi özelinde çeşitli açılardan bu kıssayı yorumlamıştır. Sabır, tevekkül, tevazu, sadakat, hoşgörü, ilim, marifet gibi değerler ekseninde zahir-batın arasındaki köprü; olaylara hikmetli bakış açısı, mürit-mürşit ilişkisi gibi kavramlar üzerinde durulan konulardandır. Bursevî (ks)‘ ye göre, insan vücudundaki kemiklerin nasıl kıkırdağa ihtiyacı varsa, bir müridin mürşide veya bir öğrencinin de muhakkak bir hoca terbiyesine ihtiyacı bulunmaktadır. Gerçek mutluluğa ulaşma, ahlaki erdemlerle donanma ve ruhsal olgunlaşma süreci; müridin, öğrencinin arzu ettiği amaçlardandır. Bu bağlamda mürşidin görevleri olduğu gibi, müridin de riâyet etmesi gereken hususlar bulunmaktadır. Müridin vuslata erişebilmesi belirli usul izlenerek gerçekleşecektir. İzlenecek usul bağlı bulunulan yolu temsil eden mürşit tarafından belirlenmektedir. Mürşit ilmi ile amil, ahlaki niteliklerle donanmış, manevi yolculuğunu tamamlamış, müride rehberlik eden ve onu Allah'a yaklaştırması için çaba gösteren kişidir. Dolayısıyla mürit, manevi yolculukta karşılaşacağı zorlukları örnek alınan bir karakter gözetiminde kat ederek adım adım ilerleyecektir. Mürit-mürşit ilişkisi zahiri manada günümüz eğitim ortamına uyarlanarak öğrenci-öğretmen ilişkisine de ışık tutacaktır. Tasavvufi eğitim, günümüz eğitimiyle harmanlanarak çeşitli değerlerin aktarımı sağlanacaktır. Bu kapsamda Kur’ân-ı Kerim’ de geçen kıssalar özellikle makalemize konu olan Hz. Musâ (as) ve Hızır(as) arasında geçen kıssa, rol model alınmıştır. Bu sayede öğretmen-öğrenci arasındaki iletişimin güçlenmesi öngörülmektedir. Bilgi, değer ve sorumlulukların aktarımında kıssalar kullanılarak hedef kazanımlara ulaşımın yolu açılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Bursevî, Hz. Musâ, Hızır, Mürşit, Mürit, Öğretmen, Öğrenci

Kaynakça

• Akbak, M. Y. (2022). Yunus Emre Dîvânında mürid-mürşid ilişkisi. Tokat İlmiyat Dergisi, 10(1), 221-248. https://doi.org/10.51450/ilmiyat.1103512
• Akgün, B. (2021). Türk-İslam kültüründe hikmet geleneğinin din eğitimi açısından değerlendirilmesi: Divan-ı Hikmet örneği (Yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Felsefe ve Din Bilimleri Programı, İzmir, Türkiye.
• Âşık Paşa. (2000). Garibnâme (Cilt 1, K. Yavuz, Ed.; s. 115, 117). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 764/1. Türk Dil Kurumu.
• Aydeniz, N. (2020). Öğretmen-Öğrenci İlişkisi Açısından Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi. Edebali İslamiyat Dergisi, 4(1), 209-237.
• Aykaç, N. (2018). Öğretim ilke ve yöntemleri (4. baskı). Pegem Akademi.
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır?. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388
• Bayraklı, B. (2009). İslam'da eğitim anlayışı (s. 193). Bayraklı Yayın Evi.
• Buhârî. (n.d.). Kolaylaştırınız, zorlaştırmayınız; müjdeleyiniz, nefret ettirmeyiniz. Hadislerle İslam. https://hadislerleislam.diyanet.gov.tr/sayfa.php?CILT=6&SAYFA=577 . Erişim tarihi 27 Ekim 2024,
• Bursevî, İ. H. (Tarih). Rûhu'l-Beyân: Kur'an Meâli ve Tefsiri (Cilt 11, s. 333). Erkam Yayınları.
• Corbin, J. & Strauss, A. (2008). Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory. Thousand Oaks: Sage.
• Coşanay, B. (2017). Tasavvuf düşüncesinde seyr u sülûk üzerine bir inceleme. Anasay, 2, 199-216.
• Çınar, A. (2019). Yedi sufiden çağrı. Köprü Kitap.
• Çınar, A. (2022). Eğitim Felsefesine Giriş. Paradigma Akademi.
• Dewey, J. (1938). Experience and education. Macmillan.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. (2016). Kur'an yolu meali (5. baskı). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları
• Döner, N. (2019, 12-13 Nisan). Eğitimde insanı keşfetmenin önemi: Aşık Paşa örneği. Uluslararası İslam Eğitimi Kongresi, İstanbul, Türkiye.
• Erkaya, M. E. (2018). Tasavvufta mürid-mürşid ilişkileri bağlamında Hızır kıssası. İçinde II. Uluslararası Multidisipliner Çalışmaları Kongresi Bildiriler Kitabı (s. 142-152). Akademi Yayınevi.
• Gazzâli. (2019). İhyâ-u Ulûmi’d-Din (M. A. Müftüoğlu, Çev.; 8 cilt). İstanbul: Çelik Yayınevi.
• Gezgin, A. G. (2018). Kur’ân’da “Anlama”ya Dâir Kelimeler Üzerine Analitik Bir İnceleme -Kur’ân’ın Anlaşılması ve Türkçeye Doğru Çevirisi Açısından-. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 40(2018/1), 5-57.
• Göçer, A. (2022). Soru sorma üzerine yapılan çalışmaların bibliyometrik analizi. Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(49), 340-360.
• Gökcan, M. M. (2017). Temel ahlâkî prensipleriyle tasavvuf. İstanbul: Harf Yayınları.
• Göktaş, V. (2011). Tasavvufi terbiyenin günümüz din eğitim-öğretimine sunabileceği imkânlar. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52(2), 137-155. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001083
• Gündüz, M. (2020). Kurum, kavram ve zihniyet: Osmanlı'dan günümüze eğitimde dönüşümler. Ketebe Yayınları.
• Halil b. Ahmed, E. A. (2003). Kitâbü’l-ayn (Hindâvî, Thk.). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Fâris, E. H. A. b. F. b. Z. (1979). Mu’cemü mekâyisi’l-luga (Harun, Thk.). Dâru’l-Fikr.
• İnan, Y. Z. (1983). Hikmet. Bilim ve Tasavvuf Dergisi, 1(3).
• İsmail b. Muhammed el-Aduni, Keşfu'l Hafa, C. 1, Beyrut, 1351, s. 225
• Kara, M. (2008). Tekke eğitimi ve literatürü. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 6(12), 107-138.
• Keklik, N. (1987). Felsefenin ilkeleri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Kuşeyrî, A. (Ed. Abdülhalim Mahmûd). (n.d.). Risâle. Kahire: Darü'l-Kütübi'l-Mısriyye.
• Mevlâna Celaleddin-i Rûmi. (1978). Mesnevi Şerhi Cilt 3 (Şerheden: Abdülbaki Gölpınarlı). Ankara: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yayınları.
• Muslu, R. (1994). İsmail Hakkı Bursevî ve Temâmü’l-Feyz adlı eseri (Yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Namlı, A. (2001). İsmail Hakkı Bursevî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 23, s. 102). Ankara: TDV Yayınları.
• Okçu, D., & Pilatin, U. (2018). Ortaokul öğrencilerinin sabır değeri ile ilgili algılarının resim yoluyla değerlendirilmesi. Batman Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Hakemli Dergisi, 2(1), 102-113.
• Öngören, R. (2000). Şeyh. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 39, s. 50). TDV Yayınları.
• Râgıb el-İsfahânî, E. K. H. b. M. b. el-M. (1412/1991). el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân (ed-Dâvûdî, Thk.). Dâru’l-Kalem.
• Rençber, E. (2019). Hz. Musâ ve Salih Kul kıssasından hareketle Necmuddin-i Kübra’nın mürşid-mürid ilişkisi anlayışı üzerine. İslami İlimler Araştırmaları Dergisi, 2019(1), 117-129. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iiad/issue/62648/946429
• Sunar, C. (1983). Kamil insan ve ilim. Bilim ve Tasavvuf Dergisi, 1(5).
• Şahin, İ. (2022). Hz. Musâ-Hızır kıssası ile ilgili âyetlerin tasavvuf âdâbı çerçevesinde yorumu üzerine. Tasavvur, Tekirdağ İlahiyat Dergisi | Tekirdağ Theology Journal, 8(1), 215-249. https://doi.org/10.47424/tasavvur.1082562
• Türer, O. (2003). Latife. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 27, s. 110). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Vygotsky, L. S. (1978). Mind in society: The development of higher psychological processes (M. Cole, V. John-Steiner, S. Scribner, & E. Souberman, Eds.). Cambridge, MA: Harvard University Press.
• Wach, E. (2013). Learning about qualitative document analysis.
• Yavuz, Y. Ş. (2001). İstîtâat. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/istitaat . Erişim tarihi 26 Ekim 2024.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, H. K. (2007). Ana hatlarıyla tasavvuf ve tarikatler (s. 205-206). İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Yurduseven, F. N., Bademci, H. Ö., & Bağdatlı, N. (2022). Öğretmenlerin bakış açısıyla öğretmen-öğrenci ilişkileri ve öğretmenlerin ihtiyaçları. Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 20(79). https://dergipark.org.tr/tr/pub/ebt/issue/70873/1138347
• Yücer, H. M. (2012). Vâkıa. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 42, ss. 470-471). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.