Yerel Yönetim Birimi Olarak İl Özel İdareleri: Seçim Beyannameleri Üzerinden İçerik Analizi

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 3, 1728 - 1753, 30.09.2025

Recep Kaya

https://doi.org/10.15869/itobiad.1609005

Öz

Türk idari yapısı, merkezden ve yerinden yönetim olmak üzere iki unsur üzerine şekillenmiştir. Merkezden yönetim başkent ve taşra teşkilatı olarak, yerinden yönetimler ise yer ve hizmet şeklinde ikiye ayrılmaktadır. Yer yönünden yerinden (Yerel) yönetimler, kamusal nitelikteki yerel ve müşterek ihtiyaçların temin edilerek bölgedeki halka ulaştırılmasından sorumlu, halka en yakın kamu kuruluşlarıdır. 1982 Anayasa’sına göre yerel yönetimler belediyeler, il özel idareleri ve köylerdir. Çalışmanın konusunu hizmet alanının genişliği ve fonksiyonel anlamda birçok kamusal hizmetin halka ulaştırılmasında önemli roller üstlenen il özel idareleri oluşturmaktadır. Türkiye’de 30 büyükşehir dışındaki illerde faaliyet gösteren il özel idareleri, yerel kamu hizmetlerini yürütmekte ve karar alma organları yerel seçimlerle belirlenmektedir. Siyasi partilerin seçim beyannamelerinde il özel idarelerine yönelik politika ve görüşlere yer vermesi, yerel yönetim anlayışı açısından önemlidir. Bu çalışmada yerel yönetim kavramı, il özel idarelerinin tarihçesi, görev ve yetkileri, teşkilat yapısı, karşılaştıkları sorun alanları ile 6360 sayılı Kanun’un il özel idareleri üzerine etkileri incelenmektedir. Ayrıca 2014, 2019 ve 2024 yerel seçimlerinde AK Parti, CHP, MHP ve HDP/DEM Partilerinin seçim beyannamelerinde il özel idarelerine dair söylem ve politikaları değerlendirilmektedir. Çalışma, partilerin beyannamelerinde il özel idarelerine belediyelere kıyasla ne kadar yer verdiklerini ve bu kurumlara yönelik görüş, öneri ve politika geliştirme çabalarını analiz etmektedir. Ayrıca il özel idarelerinin yerel yönetimdeki konumu ve seçim süreçlerinde siyasi partiler ile adaylar tarafından nasıl değerlendirildiği ortaya konmaktadır. Sonuç olarak literatür taramasıyla ilgili parti ve yıllarda içerik analizine dayalı olarak Türkiye’de zikredilen partilerin seçim beyannameleri incelendiğinde il özel idarelerinin siyasi partiler tarafından belediyeler gibi çokça dikkate alınmadığı ve seçimlerin kazanılmasına dayalı program ve politika yürütülmediği söylenebilir. Özellikle 2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanunla alan bakımından sınırlandırılan il özel idarelerinin nüfus artışı dikkate alındığında önümüzdeki dönemde yasal değişiklik olmadığı takdirde daha da alan, güç ve önem kaybedeceği ileri sürülebilir.

Anahtar Kelimeler

İl Özel İdareleri , Seçim , Seçim Beyannameleri , Siyasi Partiler , Yerel Yönetimler

Teşekkür

İyi çalışmalar diler, teşekkür ederim.

Special Provincial Administrations as Local Government Units: Content Analysis on Election Declarations

Öz

The Turkish administrative structure is shaped by two main elements: centralized administration and decentralized administration. Centralized administration consists of the capital and provincial organizations, while decentralized administrations are divided into territorial and functional units. Territorial decentralized administrations (local governments) are public institutions closest to the people, responsible for meeting local and collective public needs and delivering services to the community. According to the 1982 Constitution, local governments comprise municipalities, special provincial administrations, and villages. This study focuses on special provincial administrations, which play a significant role in delivering numerous public services due to their broad scope of service provision and functional responsibilities. Special provincial administrations continue to operate in provinces outside the 30 metropolitan municipalities in Turkey, managing local public services, and their decision-making bodies are determined through local elections. The inclusion of policies and perspectives concerning special provincial administrations in political parties’ election manifestos holds importance in the context of local governance understanding.This study examines the concept of local government, the historical development, duties and powers, organizational structure, challenges faced by special provincial administrations, and the effects of Law No. 6360 on these institutions. Additionally, the discourse and policies related to special provincial administrations in the election manifestos of the Justice and Development Party (AK Party), Republican People’s Party (CHP), Nationalist Movement Party (MHP), and Peoples’ Democratic Party (HDP)/Equality and Democracy Party (DEM) during the 2014, 2019, and 2024 local elections are analyzed. The study analyzes to what extent these parties have allocated space to special provincial administrations compared to municipalities in their manifestos, as well as their efforts in forming opinions, proposals, and policies regarding these institutions. Furthermore, the study reveals the position of special provincial administrations within the local governance system and how these institutions are regarded by political parties and candidates during election processes. As a result of the literature review and content analysis of relevant parties’ election manifestos across different years in Turkey, it can be concluded that special provincial administrations have not been given as much attention as municipalities by political parties, nor have there been comprehensive programs and policies aimed at winning elections through these institutions. Considering the restrictions on the jurisdiction of special provincial administrations introduced by Law No. 6360 in 2012 and the ongoing population growth, it is argued that unless legal changes are enacted, these administrations are likely to lose further territory, authority, and significance in the coming period.

Anahtar Kelimeler

Special Provincial Administrations , Election , Election Declarations , Political Parties , Local Governments

Kaynakça

• Adalet ve Kalkınma Partisi, (2014). 2014 yerel seçim beyannamesi. Erişim adresi: https://www.akparti.org.tr/media/272121/30-mart-2014-yerel-secim-beyannamesi.pdf.
• Adalet ve Kalkınma Partisi, (2019). 2019 yerel seçim manifestosu. Erişim adresi: https://www.akparti.org.tr/media/279203/ manifesto_28ocak2019_17-29.pdf.
• Adalet ve Kalkınma Partisi, (2024). 2024 yerel seçimleri beyannamesi. Erişim adresi: https://www.akparti.org.tr/media/0iphdfqk/ 2024-yerel-seçimleri-seçim-beyannamesi.pdf.
• Aytaç, F. (1978). Açıklamalı özel idare mevzuatı. Ankara: Doruk Matbaacılık.
• Bozlağan, R. ve Demirkaya, Y. (2008). Türkiye’de yerel yönetimler. Ankara: Nobel Yayınları.
• Caulfield, J. (2006). Local Government Reform in China: A Rational Actor Perspective. International Review of Administrative Sciences, 72(2), 253-267.
• Cumhuriyet Halk Partisi, (2019). 2019 yerel seçim bildirgesi. Erişim adresi: https://chp.org.tr/yayin/2019-secim-bildirgesi/Open.
• Cumhuriyet Halk Partisi, (2024). 2024 yerel seçim bildirgesi. Erişim adresi: https://chp.org.tr/yayin/2024-yerel-secim-bildirgesi/Open.
• Çataloluk, C. (2014). Yerel Hizmetlerin Fiyatlandırılmasında Etkinlik ve Sorunlar (Teorik Bir Çalışma). İnsan ve toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 3(4), 870-889. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/92807.
• Çetin, S. (2009). Yerel yönetim birimi olarak Türkiye’de il özel idareleri. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25, 249-258. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/55584.
• Çetin, Z. Ö. (2015). Türkiye’de il özel idaresi sisteminin dönüşümü ve 6360 sayılı kanunun dönüşüme etkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(2), 247-266. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/194143.
• Çiçek, Y. (2014). Geçmişten günümüze Türkiye’de yerel yönetimler. KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 53-64. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/107774.
• Çiftepınar, R. (2006). Yeni il özel idaresi yasasına eleştirel bir bakış. Yasama Dergisi, 2, 123-124. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1121582.
• Çoker, Z. (1987). "İl özel idareleri nasıl geliştirilir?". Amme İdaresi Dergisi, 20(3), 13-18. https://ammeidaresi.hacibayram.edu.tr/documents/article/1/20/3/2_coker.pdf.
• Doğan, K. C. (2023). Yerel yönetimlerde reform ve Türkiye’de yerel yönetimlerin klasik sorunlarına çözüm önerileri. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(11), 65-74. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2882018.
• Dönmez, M. (2009). İl genel meclisi üyesinin el kitabı. Ankara: Mahalli İdareler Derneği Yayını.
• Erhan, G. (2007). İl Özel İdarelerinde Yeniden Yapılanma ve İl Özel İdarelerinin Mahalli İdare İçindeki Yeri (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından erişildi. (Erişim adresi: file:///C:/Users/VICTUS/ Downloads/208680%20(1).pdf)
• Gözübüyük, A. Ş. (1969). "İl özel idarelerinde yeniden düzenleme". Amme İdaresi Dergisi, 2(1), 24-36. Erişim adresi: https://ammeidaresi.hacibayram.edu.tr/documents/article/1/2/ 1/2_gozubuyuk.pdf.
• Güler, B. A. (2001). “Yerel yönetimlerde reform sorunu”. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 10(3), 7-12. Erişim adresi: https://cyy.hacibayram.edu.tr/documents/article/3/10/3/1_ guler.pdf.
• Güler, E. ve Önder, Ö. (2021). İl özel idarelerinin yerel yönetim sistemindeki yeri ve geleceği üzerine bir alan çalışması: Bartın il özel idaresi örneği. Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 7(2), 327-344. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1555579.
• Günaydın, G. (2014). CHP yerel seçim bildirgesinin esasları. Erişim adresi: https://www.sosyaldemokratdergi.org/gokhan-gunaydin-chp-yerel-secim-bildirgesinin-esaslari/.
• Günal, B. (1993). Açıklamalı il özel idaresi mevzuatı (İl özel idaresi hakkında uygulamalı bilgiler). Antalya: Nabu Sahaf Kitabevi.
• Hakyemez, Y. Ş. (1998). “İl özel idarelerinin işlevi, organları, rolleri. Sayıştay Dergisi, 31, 169-183. Erişim adresi: https://www.sayistay.gov.tr/files/4285_der31m15.pdf.
• Halkların Demokratik Partisi, (2014). 2014 yerel seçim beyannamesi. Erişim adresi: https://www.hdp.org.tr/tr/yerel-secim-bildirgesi/5425/.
• Halkların Demokratik Partisi, (2019). 2019 yerel yönetimler seçim bildirgesi. Erişim adresi: https://www.hdp.org.tr/Images/UserFiles/Documents/Editor/YerelBildirge2019-Turkce.pdf.
• Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi, (2024). 2024 yerel seçim beyannamesi. Erişim adresi: https://drive.google.com/file/d/1cb1nw0nt41hyVw49F0cvgikyIYrIN-0g/view?pli=1.
• Harman, E. (2006). 5302 sayılı il özel idaresi kanunu uyarınca Türkiye’de il özel idaresi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• İnal, M. (2008). Açıklamalı 5302 sayılı il özel idaresi kanunu el kitabı. Ankara: Muhasebat Kontrolörleri Derneği Yayınları.
• İzci, F. ve Turan, M. (2013). “Türkiye’de büyükşehir belediye sistemi ve 6360 sayılı yasa ile büyükşehir belediye sisteminde meydana gelen değişimler: Van örneği”. Süleyman Demirel Üniversitesi İİBF Dergisi, 18 (1), 117-152. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/194341.
• Karakaya, O. (2024). İl özel idarelerinin “özel”liği. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 1-25. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3080284.
• Kartal, N. (2010). İl özel idarelerinin yeniden yapılandırılması: Uygulama aşaması üzerine bir çözümleme (Doktora Tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından erişildi. (Erişim adresi: file:///C:/Users/VICTUS/ Downloads/249342.pdf.
• Kaya, S. (2011). İl özel idarelerinin değişimi ve dönüşümü: İstanbul il özel idare örneği. Sayıştay Denetçileri Derneği Dış Denetim Dergisi, 27-38. Erişim adresi: https://silo.tips/download/l-zel-darelernn-dem-ve-dnm-stanbul-l-zel-dare-rne.
• Keleş, R. (2000). Yerinden yönetim ve siyaset. İzmir: Cem Yayınevi.
• Koçak, S. ve Kavsara, V. (2012). 5302 sayılı kanun sonrasında il özel idarelerinde yaşanan sorunlar ve çözüm önerileri. Yönetim Bilimleri Dergisi, 10(20), 68-69. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/46286.
• Milliyetçi Hareket Partisi, (2024). Erişim adresi: https://www.mhp.org.tr/htmldocs/mhp/5218/mhp/2024_e_Dogru_ Diyar_ Diyar_Anadolu__Istikrar_ve_Hizmet_Icin_Uyumlu_Yonetimle_Umutlu_Gelecek__Mahalli_Idareler_Secim_Kampanyasi_Gors.html.
• Nalbant, A. (1997). Üniter devlet (Bölgeselleşmeden küreselleşmeye). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Oktay, T. (2010). Yerel yönetim reformu sonrasında il özel idareleri. İstanbul: Hayat Yayın Grubu.
• Ortaylı, İ. (2012). Türkiye teşkilat ve idare tarihi. Ankara: Cedit Neşriyat.
• Ökmen, M. ve Parlak, B. (2010). Kuramdan uygulamaya yerel yönetimler (İlkeler, yaklaşımlar ve mevzuatlar). Bursa: Alfa Aktüel Yayınları.
• Özkaral, M. ve Yaşar, B. (2019). Büyükşehir belediyeleri ve sosyal hizmet: Kocaeli büyükşehir belediyesi üzerine bir inceleme. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 8(3), 1931-1948. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/820460.
• Sezer, Ö. ve Vural, T. (2010). Kamu hizmetlerinin sunumunda devletin değişen rolü ve merkezi yönetim ile yerel yönetimler arasında yetki ve görev paylaşımı. Maliye Dergisi, 159, 203-219. Erişim adresi: https://ms.hmb.gov.tr/ uploads/2019/09/ÖzcanSEZER.pdf.
• Tamer, M. (2009). Açıklamalı-yorumlu-içtihatlı il özel idareleri. İzmir: Mustafa Tamer Stratejik Araştırmalar Vakfı Yayınları.
• Toprak, Z. (2006). Yerel yönetimler. Ankara: Nobel Yayınları.
• Ulusoy, A. ve Akdemir, T. (2010). Mahalli idareler: Teori-uygulama-maliye. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Urhan, V. F. (2008). Türkiye’de yerel yönetimlerin yeniden yapılandırılması. Sayıştay Dergisi, 70, 85-102. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1713684.
• Uryan, B. (2002). Toplam kalite yönetimi. Mevzuat Dergisi, 55, 1-37. Erişim adresi: https://www.mevzuatdergisi.com/ 2002/07a/02.htm.
• Varcan, N., Taraktaş, A. ve Hacıköylü, C. (2013). Yerel yönetimler. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını.
• Wollmann, H. (2008). Changes, ruptures and continuities in European local government system: Between government and governance. Local government reforms in countries in transition, F. Lazin, M. Evans, V. Hoffmann-Martinot, H. Wollmann, (ed.), 15-38, Lexington Books, Lanham MD.
• Yalçındağ, S. (1977). İlçe özel yönetimi. Ankara: TODAİE Yayını.
• Zengin, O. (2014). Büyükşehir belediyesi sisteminin dönüşümü: Son on yılın değerlendirilmesi. Ankara Barosu Dergisi, 72(2), 91-116. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/398160.
• 5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu, (2005). Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/ mevzuatmetin/1.5.5302.pdf.