Examples of Tulip-Depicted Tombstones in Karacaahmet Cemetery, Istanbul

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 3, 1473 - 1504, 30.09.2025

Saliha Bozer Bayraktar

https://doi.org/10.15869/itobiad.1633970

Öz

The article examinesthe aesthetic and cultural characteristics of tulip-depicted gravestones located in Karacaahmet Cemetery in Istanbul. The study addresses the use of the tulip motif on Ottoman-era gravestones from artistic, historical, and iconographic perspectives. Due to the large number of historical gravestones in Karacaahmet Cemetery, the research focuses specifically on the gravestones located in Island 22, with inventory numbers ranging from 12207 to 12508. Among these 303 gravestones, those featuring tulip motifs were identified and analyzed. The study mainly concentrates on gravestones dating back to the 18th and 19th centuries and explores various compositional and ornamental techniques. On the examined pieces, the tulip motif is predominantly found on the headstones and the upper corners of the gravestone surfaces. The motif appears within vegetal finial, borders, and medallion compositions, contributing to an aesthetic unity. The article also sheds light on the iconographic meanings of the tulip representations found on gravestones. In Islamic culture, the tulip symbolizes the name of “Allah”, which highlights the motif’s use as a religious symbol. Since the 16th century, the tulip motif has been widely used in classical Ottoman decorative arts; however, in the 18th century, it took on a new dimension with a naturalistic style. This transformation enhanced the aesthetic value of the gravestone compositions. The research methodology is based on fieldwork, measurements, photography, and drawings. The surface decorations, inscriptions, and layout of the epitaphs on the gravestones were evaluated from an art historical perspective. During the field studies, inventory records were created fort the gravestones, and detailed measurements and photographs were taken. Additionally, the inscriptions on the stones were deciphered and analyzed within their historical and cultural contexts. The appearance of the tulip motif in symmetrical arrangements and through various artistic interpretations is considered a reflection of the aesthetic concern in Ottoman art. This motif stands out as a multifaceted element that reflect the artistic understanding and aesthetic values of its time, bearing significant importance in the context of artisticand cultural history.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Arts , Ottoman Tombstones , Istanbul Karacaahmet Cemetery , Stone Decoration

İstanbul Karacaahmet Mezarlığı’nda Yer Alan Lale Tasvirli Mezar Taşlarından Örnekler

Öz

Makale, İstanbul Karacaahmet Mezarlığı’nda yer alan lale tasvirli mezar taşlarının estetik ve kültürel özelliklerini incelemektedir. Çalışma, Osmanlı dönemine ait mezar taşlarında lale motifinin kullanımını sanatsal, tarihsel ve ikonografik açıdan ele almaktadır. Araştırmada İstanbul Karacaahmet Mezarlığı’ndaki tarihi mezar taşlarının sayısının fazla olması nedeniyle 22 numaralı adada yer alan, envanter numarası 12207-12508 olan 303 tane mezar taşı içerisindeki tespit ettiğimiz lale motifli mezar taşları değerlendirilmiştir. Özellikle 18. ve 19. yüzyıllara tarihlenen mezar taşlarında yoğunlaşan çalışma, farklı kompozisyon ve bezeme tekniklerini incelemiştir. İncelenen eserlerde lale motifi, genellikle baş taşlarında ve mezar taşı yüzeylerinin üst köşeliklerinde belirginleşmiştir. Motif, bitkisel tepelikler, bordürler ve madalyon kompozisyonları içerisinde yer alarak estetik bir bütünlük oluşturmuştur. Makale, mezar taşlarındaki lale tasvirlerinin ikonografik anlamlarına da ışık tutmaktadır. Lalenin İslam kültüründe "Allah" lafzını simgelemesi, bu motifin kullanımını dini bir simge olarak öne çıkarmaktadır. 16. yüzyıldan itibaren lale motifinin klasik Osmanlı süsleme sanatındaki yaygın kullanımı, 18. yüzyılda natüralist üslupla farklı bir boyut kazanmıştır. Bu dönüşüm, mezar taşlarındaki kompozisyonların estetik değerini artırmıştır. Araştırmanın metodolojisi saha çalışması, ölçüm, fotoğraf çekimi ve çizimlere dayanmaktadır. Mezar taşlarının yüzey süslemeleri, yazıtlar ve kitabe düzenleri, sanat tarihi perspektifiyle değerlendirilmiştir. Arazi çalışmaları sırasında mezar taşlarının envanter kayıtları oluşturulmuş, taşların ölçümleri ve detaylı fotoğrafları alınmıştır. Ayrıca, taşların üzerindeki yazılar deşifre edilerek tarihi ve kültürel bağlamları analiz edilmiştir. Lale motifinin mezar taşlarında simetrik düzenlemelerle ve farklı sanatsal yorumlarla karşımıza çıkması, Osmanlı sanatındaki estetik kaygının bir yansıması olarak değerlendirilmektedir. Söz konusu motif, dönemin sanat anlayışını ve estetik değerlerini yansıtan çok yönlü bir unsur olarak sanatsal ve kültürel tarih açısından büyük önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Sanatları Tarihi , Osmanlı Mezar Taşları , İstanbul Karacaahmet Mezarlığı , Taş Süsleme

Kaynakça

• Akgül, S. (2011). Hayâlî’nin kasidelerinde lâle motifi. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 333-340.
• Ayvazoğlu, B. (1997). Güller kitabı (4. basım). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Baytop, T., & Kurnaz, C. (2003). Lale. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 27, ss. 79-81). Ankara: TDV Yayınları.
• Çal, H. (2015). Boyabat mezar taşları. Ankara: Boyabat Belediyesi Kültür Yayınları.
• Çal, H., & Çal, Ö. (2008). Kastamonu Atabey Gazi Camisi ve Türbesi hazirelerindeki mezar taşları. Ankara: Kastamonu Belediyesi Yayınları.
• Çal, H., & İltar, G. (2011). Giresun İli Osmanlı mezar taşları. Giresun: Giresun Valiliği Yayınları.
• Demiriz, Y. (1986). Osmanlı kitap sanatında natüralist üslupta çiçekler. İstanbul: Acar Matbaacılık.
• Derman, F. Ç. (2003). Lale. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 27, s. 81). Ankara: TDV Yayınları.
• Doğanay, A. (2004). Türklerde ahiret inancının mezar yapı ve bezemelerine tesiri. Sanat ve İnanç/2 (ss. 127-140). İstanbul: MSGSM Türk Sanat Tarihi Uygulama ve Araştırma Merkezi.
• Eren, S. (2011). Trabzon ili Gülbahar Hatun ve Tavanlı Camii hazireleri ile Küçük İmaret Mezarlığı’ndaki mezar taşları (Doktora tezi). Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Genç, M. (2022). İstanbul Karacaahmet Mezarlığı'nda yer alan sanatkâr mezar taşları hakkında bir değerlendirme. Anasay, 22, 151-175. https://doi.org/10.33404/anasay.1171234
• Hanoğlu, C. (2006). Erzurum merkez’de cami hazirelerinde bulunan XVIII.-XIX. yy. mezar taşları (Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü). Erzurum.
• İşli, N. (2001). Karacaahmet Mezarlığı. TDV İslam Ansiklopedisi, 24, 375-377.
• Keskin, B. (2019). Antalya’da Osmanlı dönemi mezar taşları: Alanya ve Manavgat ilçeleri (Yüksek lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü). Antalya.
• Nefes, E. (2002). Samsun yöresinde bulunan mezar taşları (Yüksek lisans tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü). Samsun.
• Özkardaş, V. (2010). İstanbul mezarlıklarının peyzaj planlama, tasarım ve bakım çalışmaları açısından incelenmesi: Karacaahmet Mezarlığı örneği (Yüksek lisans tezi). Bahçeşehir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Ünal, S. (2021). Türkistan’dan günümüze pişmiş toprak kültüründe lâle. Türk Dünyası Araştırmaları, 128(253), 323-344.
• Tanık, S. (2016). Gölcük Değirmendere mezarlığı mezar taşları (Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü). Ankara.