Turkish Teachers' Opinions on Listening Education Practices

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 3, 1596 - 1621, 30.09.2025

Fatma Nur Doğan

https://doi.org/10.15869/itobiad.1667588

Öz

Listening, the first language skill acquired by humans, is a complex skill with mental and physical dimensions based on hearing, comprehending, understanding, mentally structuring, and evaluating auditory stimuli. Turkish teachers play a functional role in achieving the objectives of listening education. This study aims to determine the opinions of Turkish teachers regarding the implementation of listening education. The participants in this study, designed using a qualitative approach and a phenomenological pattern, consisted of 17 Turkish teachers selected using purposive sampling. A semi-structured interview guide consisting of six questions was used as the data collection tool. The data was collected through one-on-one interviews and analysed using content analysis. The study found that the activities implemented by Turkish language teachers in the context of listening education were mostly shaped according to the stages of listening, that Turkish language teachers took care to diversify listening activities, but that the activities were mostly similar in nature and limited in number, and that listening activities had a positive effect on students' focus, listening motivation, critical thinking skills, etc. However, it has been determined that Turkish language teachers encounter certain problems related to students, materials, environment, and curriculum during the process, and that they conduct measurement and evaluation within the framework of similar measurement tools and criteria. In addition, it has been determined that practical exams within the scope of listening training have negative aspects such as increasing workload and causing listening anxiety, alongside benefits such as creating listening awareness and enabling comprehensive assessment. Turkish teachers recommended allocating a separate lesson hour for listening education, reducing class sizes, instilling listening habits in families, diversifying listening/viewing texts and activities, especially in textbooks, and preferring short, concise, and clear texts. The study is considered important in terms of revealing the opinions of Turkish teachers regarding the implementation of listening education.

Anahtar Kelimeler

Listening Skills , Listening Education , Listening Activities , Teacher Opinions , Phenomenology

Türkçe Öğretmenlerinin Dinleme Eğitimi Uygulamalarına Dair Görüşleri

Öz

İnsanın edindiği ilk dil becerisi olan dinleme; sesli uyarıcıları işitme, kavrama, anlama, zihinde yapılandırma, değerlendirme temeline dayanan zihinsel ve fiziksel boyutlara sahip karmaşık bir beceridir. Düşünen, sorgulayan, araştıran, bilgiye ulaşan, öğrenen, üreten bireyler yetişmesinde dinleme eğitiminin büyük önemi vardır. Dinleme eğitiminin amaçlarına ulaşmasında ise Türkçe öğretmenleri işlevsel bir role sahiptir. Bu araştırmada Türkçe öğretmenlerinin dinleme eğitimi uygulamalarına yönelik görüşlerini tespit etmek amaçlanmıştır. Nitel yaklaşımda olgubilimsel desende tasarlanan çalışmanın katılımcıları, amaçlı örnekleme yöntemi ile belirlenen 17 Türkçe öğretmeninden oluşmaktadır. Veri toplama aracı olarak 6 sorudan oluşan yarı yapılandırılmış bir görüşme kılavuzu kullanılmıştır. Veriler bire bir görüşme yöntemi ile toplanmış ve içerik analizi yöntemi ile analiz edilmiştir. Araştırmada Türkçe öğretmenlerinin dinleme eğitimi kapsamında uyguladıkları etkinliklerin çoğunlukla dinleme aşamalarına göre şekillendiği; Türkçe öğretmenlerinin dinleme etkinliklerini çeşitlendirmeye özen gösterdikleri ancak etkinliklerin çoğunlukla birbirine benzer nitelikte ve sınırlı sayıda olduğu; dinleme etkinliklerinin öğrencilerin odaklanmalarını, dinleme motivasyonlarını, eleştirel düşünme becerilerini vb. olumlu yönde etkilediği belirlenmiştir. Bununla birlikte Türkçe öğretmenlerinin süreç içerisinde öğrenciden, materyalden, ortamdan, müfredattan kaynaklı bazı sorunlar yaşadıkları; benzer ölçme araçları ve ölçütler çerçevesinde ölçme ve değerlendirmede bulundukları tespit edilmiştir. Ayrıca dinleme eğitimi kapsamındaki uygulamalı sınavların dinleme farkındalığı oluşturma, bütüncül değerlendirmeye imkân tanıma gibi faydaları yanında iş yükünü arttırma, dinleme kaygısına sebep olma gibi olumsuz yönleri olduğu da saptanmıştır. Türkçe öğretmenleri; dinleme eğitimine ayrı bir ders saati ayrılmasını, sınıf mevcutlarının azaltılmasını, çocuklara ailede dinleme alışkanlığı kazandırılmasını, özellikle ders kitaplarında dinleme/izleme metin ve etkinliklerinin çeşitlendirilmesini ve kısa, öz, açık metinlerin tercih edilmesini önermişlerdir. Çalışmanın dinleme eğitimi uygulamalarına dair Türkçe öğretmenlerinin görüşlerini ortaya koyması bakımından önemli olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

: Dinleme Becerisi , Dinleme Eğitimi , Dinleme Etkinlikleri , Öğretmen Görüşleri , Olgubilim

Kaynakça

• Arıcı, A. F. ve Kır, D. B. (2017). Dinlemeye hazırlık çalışmalarının dinlediğini anlamaya etkisi. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 4(8), 265-275. https://doi.org/10.20860/ijoses.351976
• Batur, Z. ve Gül, A. (2021). Ortaokul öğrencilerinin dinleme ilgi ve süreleri üzerine öğretmen görüşleri. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 9(3), 127-141. https://doi.org/10.29228/ijlet.51151
• Bayram, B. (2019). Türkçe öğretmenlerinin sinif içi dinleme eğitimi uygulamalarinda karşilaştiklari sorunlar ve bu sorunlara yönelik çözüm önerileri. Mîllî Eğitim, 48(1), 57-80. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/925269
• Bello, A. A. (2018). Curriculum implementation: strategies for mounting listening skills among junior secondary school students. Journal of Pedagogical Research, 2(1), 63-77. https://ijcsrr.org/single-view/?id=19929&pid=19799
• Bıyıklı, C., Şener, A. K., Dönmezer, E. B. ve Denktaş, A. (2019). Çevrimiçi dinleme ödevlerinin dinlediğini anlama becerisine etkisi. Ege Eğitim Dergisi, 20(1), 37-50. https://doi.org/10.12984/egeefd.379638
• Bilgin, N. (2014). Sosyal bilimlerde içerik analizi teknikler ve örnek analizler. Ankara: Siyasal Kitapevi.
• Bulut, B. ve Karasakaloğlu, N. (2018). Etkin dinleme eğitiminin dinlediğini ve okuduğunu anlama üzerine etkisi. Kastamonu Education Journal, 26(5), 1407-1417. https://doi.org/10.24106/kefdergi.1923
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Creswell, J. W. (2016). Araştırma deseni. (B. Demir, Çev.). Ankara: Eğiten Kitap Yayınevi.
• Çarkıt, C. (2018). Ortaokul Türkçe derslerinde dinleme becerisinin değerlendirilme sürecine yönelik öğretmen görüşleri. İnternational Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 5(27), 2782- 2793. https://doi.org/10.26450/jshsr.691
• Çaylı, C. ve Göçer, A. (2016). Ortaokul Türkçe derslerinde işlenilen müstakil dinleme metinlerine yönelik öğretmen uygulamalarının değerlendirilmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 17(3), 517-535. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kefad/issue/59425/853513
• Çiçek, S. (2024). Ana dili olarak Türkçe öğretiminde dört temel dil becerisini ölçme ve değerlendirmeye ilişkin öğretmen görüşleri: beceri temelli yazılı ve uygulamalı sınav sistemi. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (62), 3517-3542. https://doi.org/10.53444/deubefd.1521502
• Çifçi, M. (2001). Dinleme eğitimi ve dinlemeyi etkileyen faktörler. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 165-177. http://hdl.handle.net/11630/2458
• Danh, L. T. ve Quan, N. H. (2021). Vietnamese university EFL teachers’ reported and classroom practices in teaching listening. International Journal of Science and Management Studies, 4(5), 10-26. 10.51386/25815946/ijsms-v4i5p102
• Datta, S. ve Roy, S. (2024). Challenges of teaching English listening skills at the primary level in Bangladesh. International Journal of Education & Literacy Studies, 12(1), 3-12. https://journals.aiac.org.au/index.php/IJELS/article/view/7997/5221
• Deniz, K. ve Keray Dinçel, B. (2019). Türkçe öğretmenlerinin anlama becerilerinde ölçme ve değerlendirmeye yönelik görüşleri. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(1), 28-64. https://doi.org/10.16916/aded.448811
• Dilekçi A. (2024a). Türkçe derslerinde kullanılan yardımcı kaynak kitap ve materyallerin incelenmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 28(2), 495-508. 10.20296/tsadergisi.1195984
• Dilekçi, A. (2021). Türkçe eğitimi açısından Eğitim Bilişim Ağı (EBA). RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (25), 1-17. 10.29000/rumelide.1032354
• Dilekçi, A. (2022). Türkçe öğretmenlerinin dil becerileri ile ilgili uygulamaları ve Yeterlikleri Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (54), 1016-1029. https://doi.org/10.53444/deubefd.1104084
• Dilekçi, A. (2024a). Türkçe öğretmenlerinin öğrencilerin ders ve etkinliklere katılım notlarını verme durumlarının incelenmesi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 60(60), 227-245. https://doi.org/10.15285/maruaebd.1369933
• Doğan, Y. (2008). İlköğretim yedinci sınıf öğrencilerinin dinleme becerisini geliştirmede etkinlik temelli çalışmaların etkililiği. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(2), 261-286. http://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/256319
• Doğan, Y. (2010). Dinleme becerisini geliştirmede etkinliklerden yararlanma. Türklük Bilimi Araştırmaları, (27), 263-274. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/156992
• Doğan, Y. (2019). Dinleme eğitimi: kuram, uygulama, ölçme ve değerlendirme. A. Güzel ve H. Karatay (Ed.), Türkçe öğretimi el kitabı içinde (s. 149-175). Ankara: Pegem Akademi.
• Doğan, Y. (2020). Dinleme/izleme eğitimi ile ilgili temel kavramlar. H. Karatay (Ed.), Dil eğitiminin temel kavramları içinde (s. 101-118). Ankara: Asos Yayınları.
• Dölek, O. ve Demirel, A. (2022). Dinleme becerisine ve bu becerinin ölçme-değerlendirmesine ilişkin Türkçe öğretmenlerinin görüş ve yaklaşımları. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (28), 36-53. https://doi.org/10.29000/rumelide.1132506
• Emiroğlu, S. ve Pınar, F. N. (2013). Dinleme becerisinin diğer beceri alanları ile ilişkisi. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(4), 769-782. https://www.ajindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423932941.pdf
• Emiroğlu, S. (2013). Türkçe öğretmeni adaylarının dinleme sorunlarına ilişkin görüşleri. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (11), 269-307. https://doi.org/10.14520/adyusbd.492
• Er, O. ve Alyılmaz, S. (2024). Türkçe öğretmenlerine göre ana dili olarak Türkçe öğretiminde türkçe dersi öğretim programından kaynaklanan sorunlar. N. Şahin (Ed.), Türkçe öğretmenlerine göre Türkçe öğretiminin sorunları içinde (s. 39-48). İzmir: Duvar Yayınları.
• Eyüp, B. (2020). Dinleme eğitimi. A. İşcan ve S. Baskın (Ed.), Türkçe eğitimi içinde (s. 139-166). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Garip, S. ve Göçer, A. (2022). Türkçe dersi etkileşimli sınıf ortamlarında dinleme becerisinin gelişimi ve değerlendirilmesi. Journal of Multidisciplinary Studies in Education, 6(4), 112-132. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2644744
• Garip, S. ve Karadağ, B. F. (2023). Türkçe öğretiminde etkileşimli sınıf ortamlarının rolü. TEBD, 21(3), 1690- 1709. https://doi.org/10.37217/tebd.1353872
• Göçer, A. (2018). Türkçe eğitiminde ölçme ve değerlendirme. Ankara. Pegem Akademi.
• Göçer, A. (2024). Öğrencilerin dinleme ve konuşma becerilerinin uygulamalı sınavlarla ölçülüp değerlendirilmesine yönelik Türkçe öğretmenlerinin görüşleri. International Journal of Language Academy, 12(3), 120-144. http://dx.doi.org/10.29228/ijla.77623
• Göçer, A. ve Çaylı, C. (2019). Ortaokul Türkçe derslerinde dinleme becerisinin gelişimine yönelik öğretmen uygulamaları. Trakya Eğitim Dergisi, 9(3), 456-476. https://doi.org/10.24315/tred.456694
• Gün, M. ve Durmuş Öz, B. (2024). Dört beceride Türkçe dil sınavına ilişkin öğretmen görüşleri. Journal of History School, 68, 570-588. http://dx.doi.org/10.29228/Joh.73176
• Güneş, F. (2017). Türkçe öğretimi yaklaşımlar ve modeller. Ankara: Pegem Akademi.
• Gürbüz, E. ve Yılmaz, M. (2021). Dinleme becerilerinin geliştirilmesinde etkileşimli dinlemenin önemi. International Social Mentality and Researcher Thinkers Journal, 7(47), 1442-1449. http://dx.doi.org/10.31576/smryj.888
• Güven, A. Z. (2016). Etkili iletişimin kuralları ve etkili iletişim kurma süreci. B. Güven (Ed.), Etkili iletişim içinde (s. 53-66). Ankara: Pegem Akademi.
• Halitoğlu, V. (2021). Türkçe ders kitabi dinleme/izleme metin etkinliklerinin Türkçe dersi öğretim programinda yer alan kazanimlarla uyuşma düzeyleri. Journal of History School, 55, 4406-4431. http://dx.doi.org/10.29228/Joh.51789
• Harmankaya, M. Ö. (2016). Üstbiliş stratejileri eğitiminin ortaokul öğrencilerinin dinlediğini anlama becerilerine, dinlemeye yönelik tutumlarına ve dinleme kaygılarına etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kırıkkale Üniversitesi, Kırıkkale.
• Hasibuan, M. E. ve Male, H. (2022). Pre-service EFL teachers’ perception of using podcasts as a learning media to ımprove listening skills. Journal of English Teaching, 8(2), 300-311. https://doi.org/10.33541/jet.v8i2.4068
• Jamila, M. ve Rahman, M. (2024). Listening Skills in Classroom Practices and Testing Systems at the Secondary Level in Bangladesh: An Empirical Appraisal. Indonesian Journal of English Language Teaching and Applied Linguistics, 9(2), 321-338. http://dx.doi.org/10.210 93/ijeltal.v9i2.1718
• Katrancı, M. (2012). Üstbiliş stratejileri öğretiminin dinlediğini anlama becerisine ve dinlemeye yönelik tutuma etkisi(Yayınlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Kavut, S. (2018). Bir iletişim edimi ve kişilerarası iletişim bileşeni olarak dinleme becerileri. Journal Of Socıal And Humanıtıes Scıences Research, 5(17), 218-229. https://doi.org/10.26450/jshsr.339
• Kemiksiz, Ö. (2016). Türkçe derslerindeki dinleme metinlerinde dinleme yöntem/tekniği -metin türü ilişkisi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 4(1), 15-30.
• Kemiksiz, Ö. (2017). Dinleme becerisi üzerine yazılan makalelerin değerlendirilmesi International Journal of Languages’ Education and Teaching, 5(1), 511-531. 10.18298/ijlet.1710
• Kim, Y.S.G. ve Pilcher, H. (2016). What is listening comprehension and what does it take to improve listening comprehension? In R. Schiff and M. Joshi (Eds.), Handbook of interventions in learning disabilities (pp. 159-174). New York: Springer. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED602774.pdf
• Kurudayıoğlu M. ve Kiraz, B. (2020). Dinleme stratejileri. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(2), 386-409. https://doi.org/10.16916/aded.689231
• Lee, D. ve Hatesohl, D. (1993). Listening: Our most used communication skill. Retrieved from https://mospace.umsystem.edu/xmlui/bitstream/handle/10355/71861/CM150-1983.pdf?sequence=1
• Mertol İlgar, Ş. ve Yağmurtaşan, M. (2021). Erken çocukluk döneminde dil gelişiminde aile ve öğretmenin rolü. International Social Sciences Studies Journal, 7(82), 1943-1950. http://dx.doi.org/10.26449/sssj.3147
• Miles, M. B. ve Huberman, M. (2016). Genişletilmiş bir kaynak kitap: nitel veri analizi. (S. Akbaba Altun ve A. Ersoy, Çev. Ed.). Ankara: Pegem Akademi.
• Özcan, Ş. (2021). Dinleme eğitimi. G. Aytaş (Ed.), Türkçe eğitiminde anlama ve anlatma becerileri içinde (s. 89-97). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sallabaş, M. E. ve Kiler, B. (2024). Dil becerilerini ölçme ve değerlendirme sürecinde Türkçe öğretmenlerinin karşılaştıkları sorunlar ve çözüm önerileri. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 12(3), 650-666. https://doi.org/10.16916/aded.1484732
• Sarikaya, B. (2019). Kırsal kesimde görev yapan Türkçe öğretmenlerinin Türkçe öğreti-minde karşılaştıkları sorunlar ve çözüm önerileri (Muş ili örneği). Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (43), 151-171.
• https://pdf.trdizin.gov.tr/pdf/cE9QVTRkbTgzSHQ4Y1oydFhGczJKdlpDRXg2L2V2VHpxaXVoNnhhN0o5SkNLNUIxNThRUHRsMkd4Z1VzMUJFMWFWZXhRaVd1eFJGakk3NUU3SHRwMDluTURtQTh2aDEzeVVtRUdnSFlsTjlmcHJBUW84UWFuU0s2dGpqV3I0bmVtNGhKZGI0K1hZUHdMdWE0LzExdit6dEdBdlpBVjEyYzVYOVJkK2VpZ3ZNVkplR1RTcjRzakQ2bFpoNVZwamYwUDhhWGNpWU0yYXFtTys1WWl2NjZhQldkcUtWakVNeUhOM2RSS1dRRjU0ST0
• Savaşkan, V. ve Özer, N. (2024). Türkçe öğretmenlerinin temel dil becerileri ölçme ve değerlendirme sistemine yönelik görüşlerinin değerlendirilmesi. Ulusal Eğitim Akademisi Dergisi, 8(2), 303-316. https://doi.org/10.32960/uead.1524502
• Sevim, O. ve Kaya, E. (2016). Ortaokul (5-8) Türkçe dersi dinleme eğitimi etkinliklerinin öğretmen görüşleri açısından incelenmesi: durum çalıġması. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 11(1), 277-296. http://dx.doi.org/10.19129/sbad.5
• Sis, N. ve Başpınar Yörük, N. (2017). Müzikli yaratıcı dinleme etkinliklerinin yedinci sınıf öğrencilerinin dinleme başarı ve tutumlarına etkisi. International Journal of Language Academy, 5(7), 1-16. 10.18033/ijla.3785
• Sönmez, V. ve Alacapınar, F. G. (2018). Örneklendirilmiş bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Şahin, C. (2012). Dinleme metinlerinden önce ve sonra sorulan soruların ilköğretim 7. sınıf öğrencilerinin dinlediğini anlama becerisine ve hatırlama düzeyine etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya.
• Tabak, G. (2013). Türkçe öğretmeni adaylarının dinleme stillerinin bazı değişkenler açısından değerlendirilmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(22), 171-181. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mkusbed/issue/19548/208232
• Tabak, G. ve Göçer A. (2014). Dinleme becerisine yönelik alternatif ölçme ve değerlendirme araçları. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(2), 250-272. https://dergipark.org.tr/en/pub/buefad/issue/3815/51209
• Tangkakarn, B. ve Gampper, C. (2020). The effects of reading-while-listening and listening-before reading-while-listening on listening and vocabulary. International Journal of Instruction, 13(3), 789-804. 10.29333/iji.2020.13353a
• Türe Köse, H. B. (2025). Dinleme becerileri testinin geliştirilmesi ve erken okuryazarlık ile dinleme becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi(Yayınlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Türkben, T. ve Kaya, D. (2024). Öğrenme stillerine dayalı farklılaştırılmış öğretim etkinliklerinin öğrencilerin dinleme becerisi üzerine etkisi. Cumhuriyet International Journal of Education, 13(3), 694-709. https://dx.doi.org/10.30703/cije.1435524
• Türnüklü, A. (2000). Eğitimbilim araştırmalarında etkin olarak kullanılabilecek nitel bir araştırma tekniği: görüşme. Kuram ve Uygulamalarda Eğitim Yöntemi, 24, 543-559. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kuey/issue/10372/126941
• Uzun, O., Aytan, T. ve Ungan, S. (2022). Türkçe ders kitaplarında yer alan dinleme/izleme etkinliklerinin Türkçe öğretim programı doğrultusunda incelenmesi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (13), 366-401. https://doi.org/10.21733/ibad.1132465
• Yalçın, A. (2018). Son bilimsel gelişmeler ışığında Türkçenin öğretim yöntemleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yazıcıoğlu, Y. ve Erdoğan, S. (2007). SPSS uygulamalı bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Yenen Avcı, Y. (2020). Ortaokul öğretmenlerinin dinleme eğitiminde karşılaştığı sınıf içi sorunlar. Bartın Universitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 4(1), 48-57. https://dergipark.org.tr/tr/pub/bujer/issue/55738/724987
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldız, N. (2015). Dinleme stratejileri öğretiminin beşinci sınıf öğrencilerinin dinlediğini anlama becerilerine etkisi (Yayınlanmamış doktora tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale.