Perception of Prosocial Behavior of Prospective Teachers

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 3, 1572 - 1595, 30.09.2025

Sare Evcimik

https://doi.org/10.15869/itobiad.1714779

Öz

The aim of this research is to determine the prosocial behavior perceptions of teacher candidates studying at Fırat University, Faculty of Theology and Education in the 2024-2025 Spring Semester. When the results of the research conducted in the screening model are examined, it is seen that the perceptions of altruistic prosocial behavior of teacher candidates are high; their perceptions of self-focused prosocial behavior are low and their perceptions of prosocial behavior towards the needy are at a medium level. The perception of prosocial behavior of teacher candidates is at a medium level in the entire scale. The high perception levels of teacher candidates in the altruistic prosocial behavior dimension regarding desired positive social behaviors are a positive situation in terms of transferring prosocial behaviors to future generations. When the prosocial perceptions of teacher candidates are examined in terms of demographic variables, it was determined that female teacher candidates have a higher level of altruistic prosocial behavior perception than male teachers. In addition, it was determined that the perception levels of teacher candidates studying in the 4th grade towards the total Prosocial Behavior Scale of Teacher Candidates are higher than those studying in the 1st grade. According to the family economic status, the perception levels of prosocial behavior of teacher candidates belonging to the middle economic group are higher than those belonging to the low economic group. As a result of the research, positive perception is very important in gaining prosocial behaviors that are very critical for the individual and society. Education is one of the basic factors in the formation of this perception. In this respect, important responsibilities fall on the faculties that train teachers. The teaching policies of these faculties should be in a way that will gain prosocial behaviors in teacher candidates. For this, goals and topics related to this can be added to the content of teaching profession courses, and courses related to prosocial behaviors can also be added to the programs.

Anahtar Kelimeler

Religious education , Prosocial behavior , Prospective teachers , Faculty of education , Faculty of Theology

Öğretmen Adaylarının Prososyal Davranış Algısı

Öz

Bu araştırmanın amacı, Fırat Üniversitesi İlahiyat ve Eğitim Fakültelerinde 2024-2025 Bahar Döneminde öğrenim gören öğretmen adaylarının prososyal davranış algılarını belirlemektir. Tarama modelinde yürütülen araştırmada ulaşılan sonuçlara bakıldığında, öğretmen adaylarının, özgeci prososyal davranış algıları yüksek; ben odaklı prososyal davranış algıları düşük ve düşkünlere yönelik prososyal davranış algıları ise orta düzeydedir. Ölçeğin tamamında öğretmen adaylarının prososyal davranış algısı orta düzeydedir. Öğretmen adaylarının istenen olumlu sosyal davranışlarla ilgili özgeci prososyal davranış boyutundaki yüksek algı düzeyleri, prososyal davranışların gelecek kuşaklara aktarılması bakımından olumlu bir durumdur. Öğretmen adaylarının prososyal algılarının demografik değişkenler açısından ele alınmasında ise, kadın öğretmen adaylarının erkeklerden daha fazla özgeci prososyal davranış algı düzeyine sahip oldukları belirlenmiştir. Ayrıca, 4. Sınıfta öğrenim gören öğretmen adaylarının Prososyal Davranış Ölçeği toplamına yönelik algı düzeylerinin, 1. Sınıfta öğrenim gören öğretmen adaylarına göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Aile ekonomik durumuna göre de, orta düzey ekonomik gruba mensup öğretmen adaylarının, prososyal davranış algı düzeyleri, zayıf düzey ekonomik gruba mensup öğretmen adaylarına göre daha yüksektir. Araştırma sonunda, birey ve toplum için çok kritik olan prososyal davranışların kazandırılmasında, olumlu algı çok önemlidir. Bu algının oluşturulmasında eğitim, temel faktörlerden birisidir. Bu açından öğretmen yetiştiren fakültelere önemli konuyla ilgili sorumluluklar düşmektedir. Bu fakültelerin öğretim politikaları, öğretmen adaylarına, prososyal davranışlar kazandıracak şekilde olmalıdır. Bunun için öğretmenlik meslek ders içeriklerine buna dair amaç ve konular eklenebileceği gibi, programlara, prososyal davranışlarla ilgili dersler de eklenebilir.

Anahtar Kelimeler

Din eğitimi , Prososyal davranış , Öğretmen adayları , Eğitim fakültesi , İlahiyat fakültesi..

Kaynakça

• Akbıyık, E. (2022). Evli bireylerdeki evlilik uyumu ile özgecilik ve empatik eğilim arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Gelişim Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Psikoloji Anabilim Dalı Klinik Psikoloji Bilim Dalı.
• Akdağ, M. (2021). Bilimsel araştırmalarda istatistiksel analizler. Ankara: Nobel Yayınları.
• Akdoğan, A. (2021). Öğretmenlerin özgeci davranışları ile öğretmen liderliğine yönelik algı ve beklentileri arasındaki ilişkisinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı Eğitim Yönetimi Tezli Yüksek Lisans Programı.
• Almacak, Y. (2021). Yunus Emre'nin şiirlerinin Pitirim Aleksandroviç Sorokin’in özgecilik teorisi bağlamında incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Gelişim Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Psikoloji Anabilim Dalı Psikoloji Bilim Dalı.
• Altıntaş, K. (2020). Gelir düzeyi ile prososyal davranış arasındaki ilişki: Ampirik bir inceleme. Yüksek lisans tezi. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim dalı.
• Aras, E. ve Peker, A. (2024). Planlı davranış kuramına göre ergenlerin psikolojik yardım alma tutumu ve niyeti. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 16(4), 617-627.
• Arslan, R., ve Yanık, D. (2024). Okul öncesi dönemdeki çocukların prososyal davranışları ile anne-baba tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Millî Eğitim, 53 (243), 1587-1604.
• Avşaroğlu, S. & Nurkoyuncu, S. (2021). Kadınlar ve özgecilik. International Social Sciences Studies Journal, 7 (85), 3075-3085.
• Ayten, A. (2009). Prososyal davranışlarda dindarlık ve empatinin rolü. Doktora Tezi Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlahiyat Anabilim Dalı Din Sosyolojisi Bilim Dalı.
• Az, M. Sait ve Acar, M. Cevat (2020). Dindarlık ile özgecilik arasındaki ilişki üniversite öğrencileri ile yapılan bir araştırma. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(1), 742-773.
• Bağcı Çetin, B. (2021). Prososyal davranış psikoeğitim programının okul öncesi dönem 5-6 yaş çocuklarının prososyal davranışlarına, sosyal duygusal uyumuna ve yaşam doyumuna etkisi. Doktora tezi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Temel Eğitim Anabilim Dalı Okul Öncesi Eğitimi Bilim Dalı.
• Balcı, A. (1995). Sosyal bilimlerde araştırma-yöntem, teknik ve ilkeler. Ankara: TDFO Yayıncılık.
• Baltan, B. & Aladağ, E. (2025). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının örgütsel vatandaşlık davranışları ile sosyal duygusal yetkinlikleri arasındaki ilişki. Anadolu Kültürel Araştırmalar Dergisi, 9(1), 119-147.
• Baumgartner, H., & Homburg, C. (1996). Applications of structural equation modeling in marketing and consumer research: A review. International Journal of Research in Marketing, 13(2), 139-161.
• Baykara, P. K. (2013). Sınıf öğretmeni adaylarının sosyo-kültürel özellikleri ve öğretmenlik mesleğine yönelik tutumları üzerine bir çalışma. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(2). https://doi.org/10.17860/efd.30656.
• Baykut, İ. E. (2022). Ergenlerin prososyal davranışları ile özyeterlikleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bilim Dalı.
• Brown, T. A. (2006). Confirmatory factor analysis for applied research. New York: Guilford Press.
• Browne, M. W., & Cudeck, R. (1992). Alternative ways of assessing model fit. Sociological Methods & Research, 21(2), 230-258.
• Burak, Y., Sert, C., ve Özdemir, E. (2024). Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezinde çalışan yönetici ve uzmanların prososyal davranışlarının değerlendirilmesi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(1), 41-63.
• Canel-Çınarbaş, D. ve Doğan, F. (2019). Travma sonrası stres ile prososyal davranış arasındaki ilişkide travma sonrası büyümenin rolü. Nesne, 7(15), 201-213.
• Cebeci, A. (2022). Üniversite öğrencilerinin özgecilik ve algılanan sosyal destek düzeylerinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bilim Dalı.
• Çekin, A. (2013). İmam hatip lisesi öğrencilerinin prososyal davranış eğilimleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(28), 34-45.
• Çubukçu, A. (2019). 48 – 72 aylık çocukların prososyal davranışları ile annelerinin prososyal davranışları ve ebeveyn tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Bursa Uludağ Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Temel Eğitim Ana Bilim Dalı Okul Öncesi Eğitimi Bilim Dalı.
• Demirkol, M. (2019). Dinî bir tutum olarak yardımseverlik. GUİFD 7(2), 211-232.
• Dökmen, Z. Y. (2009). Toplumsal cinsiyet Sosyal Psikolojik Açıklamalar. Ankara: Remzi Kitapevi.
• Durdu, İ. (2021). Okullarda prososyal davranış ve pozitif ses çıkartma davranışı oluşumunda lider-üye etkileşiminin rolü. Doktora Tezi. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi Bilim Dalı.
• Duru, E. (2002). Öğretmen adaylarında empatik eğilim düzeyinin bazı psikososyal değişkenler açısından incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12, 21-35.
• Duru, E. (2004). Öğretmen adaylarında empati -yardım etme eğilimi ilişkisi ve yardım etme eğiliminin bazı psikososyal değişkenler açısından incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15, 31-41.
• Düzce, H. A. (2019). Eğitim fakültesi öğrencilerinin demokratik algı ve tutumları ile ahlaki olgunlukları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Yönetimi ve Denetimi Ortak Yüksek Lisans Programı.
• Düzgüner, S. (2019). Pro-sosyal davranışlarda diğerkâmlığın (özgecilik) tanımı ve konumu. Bilimname, XL (4), 351-373.
• Erden, M. (1998). Öğretmenlik mesleğine giriş. İstanbul: Alkım Yayınları.
• Ergün Bülbül, S. (2000). Çoklu karşılaştırma testleri ve bir örnek uygulama. Öneri, 3(14), 95-100.
• Erol, Y. C. (2024, Aralık 26-30). Pedagojik formasyon eğitimi alan çocuk gelişimi mezunu öğretmen adaylarının eğitim-öğretim programı ve öğretmen yetiştirme sisteminde yapılan değişiklikler hakkındaki görüşleri [Tam Metin]. Ege 12. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, İzmir, Academy Global Publishing House, s. 4413-4431. https://www.egekongresi.org/kongre-kitaplari
• Erol, Y. C. ve Eroğlu, M. (2024). Okul öncesi öğretmen adaylarının hizmet öncesi öğretmen eğitimi ve Milli Eğitim Akademisi’ne ilişkin görüşlerinin incelenmesi. M. Doruk (Ed.) Eğitim & Bilim 2024-IV içinde (s. 657-676), Efe Akademi Yayınları.
• Erol, Y. C., & Özdemir, T. Y. (2018). Öğretmen adaylarının okul tabanlı mentorluk ve özyeterlik algılarının incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(2), 874-894.
• Erten, H. (2012). Okul öncesi eğitime devam eden 5-6 yaş çocuklarının sosyal beceri, akran ilişkileri ve okula uyum düzeyleri arasındaki ilişkilerin izlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlköğretim Anabilim.
• Ertürk, S. (1998). Eğitimde program geliştirme. Ankara: Meteksan Yayınları.
• Esmer, Y. ve Özdaş, K. (2018). Akademik Yönetimde Psikolojik Sözleşme İhlali, Etik Liderlik ve Prososyal Davranışlar. Çizgi Kitapevi.
• Genç, F. G. (2021). Annelerin prososyal davranışları ve tutumları ile okul öncesi dönem çocuklarının prososyal davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Temel Eğitim Anabilim Dalı Okul Öncesi Eğitimi Bilim Dalı.
• Greitemeyer, T. (2011). Effects of prosocial media on social behavior when and why does media exposure affect helping and aggression? Current Directions in Psychological Science, 20(4), 251-255.
• Gülay Ögelman, H. ve Erten Sarıkaya, H. (2014). Okul öncesi dönem çocuklarının oyun davranışlarının akran ilişkileri üzerindeki yordayıcı etkisi. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14 (3), 301-321.
• Gülay, H. (2011). 5-6 yaş grubu çocuklarda okula uyum ve akran ilişkileri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 10(36), 1-10.
• Gündüz, K. (2021). İlkokul 3. ve 4. sınıf öğrencilerinin ebeveynlerinin duygusal zeka ve özgecilik özellikleri ile çocukların sosyal beceri düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Biruni Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Anabilim Dalı Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık.
• Günlü, Z. ve Tekin, M. E. (2017). Kıl keçisi oğlaklarının büyüme hızına ana yaşı ve işletme etkisini araştırmada bazı çoklu karşılaştırma testlerinin karşılaştırılması. Eurasian Journal of Veterinary Sciences, 33 (3), 176-183.
• Harputlu, İ. (2015). Dinî tutum ve özgecilik ilişkisi (SDÜ örneği). Yüksek Lisans Tezi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı.
• Haşıloğlu, S. B., Baran, T. ve Aydın, O. (2015). Pazarlama araştırmalarındaki potansiyel problemlere yönelik bir araştırma: kolayda örnekleme ve sıklık ifadeli ölçek maddeleri. Pamukkale, İşletme ve Bilişim Yönetimi Dergisi, 2(1), 19-28.
• Hu, L. T. and Bentler, P. M. (1999). Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modeling, 6(1), 1-55.
• Işık, M. ve Kaptangil, İ. (2018). Akıllı telefon bağımlılığının sosyal medya kullanımı ve beş faktör kişilik özelliği ile ilişkisi: üniversite öğrencileri üzerinden bir araştırma. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7(2), 695-717.
• Kara, O. (2012). Kur’ân’a göre insan şahsiyetine etki eden faktörler. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XIV (25), 1-24.
• Karasar, N. (1999). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayın dağıtım.
• Kasapoğlu, F. (2014). İyilik hali ile özgecilik arasındaki ilişkinin incelenmesi. Hikmet Yurdu Düşünce-Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 13, 271-288.
• Kline, R.B. (2011). Principles and practice of structural equation modeling. (3rd ed.). New York: Guilford Press.
• Marsh vd., 2006 Marsh, H. W., Hau, K.-T., Artelt, C., Baumert, J., & Peschar, J. L. (2006). OECD’s brief self-report measure of educational psychology’s most useful affective constructs: cross-cultural, psychometric comparisons across 25 countries. International Journal of Testing, 6(4), 311-360.
• Mestre, M. V., Malonda, E., Samper, P., Llorca, A., & Tur-Porcar, A. (2019). Development of prosocial behavior in Spanish adolescents and its relations to parenting styles. In D. J. Laible, G. Carlo, & L. M. Padilla-Walker (Eds.), The Oxford handbook of parenting and moral development (pp. 197–211). Oxford University Press.
• Özdemir, H. R. (2022). Kur’an-fıtrat ilişkisi ve insanı yöneten değerler. Dini Araştırmalar, 25(62), 221-244.
• Özdemir, T. Y. ve Erol, Y. C. (2015). Pedagojik formasyon eğitimi alan öğretmen adaylarının okul, öğretmenlik ve öğrenci kavramlarına ilişkin algıları. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(4), 215-244.
• Sarnıç, A. (2023), Dünya’da ve Türkiye’de prososyal davranışlar üzerine çalışmalar: lisansüstü tezlere ve TRDİZİN makalelere yönelik bir içerik analizi. Sosyal Bilimler Akademik Gelişim Dergisi (SOBAG), 1(1), 1-20.
• Sayın, S. (2003). Farklı programlarda okuyan öğretmen adayı üniversite öğrencilerinin empatik eğilimi, öğretmenlik mesleğine karşı tutum ve mesleki benlik saygısı. S.D.Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi, 4 (6), 74–84.
• Stratton, S. J. (2021). Population research: convenience sampling strategies. Prehospitaland Disaster Medicine, 36 (4), doi:10.1017/S1049023X21000649.
• Sucu, M. (2020). Pandemi döneminde sağlık çalışanlarının duygusal zekâ durumları ile prososyal davranışları arasındaki ilişkiyi incelemeye yönelik bir araştırma. Yönetim Bilimleri Dergisi, 19(41), 665-698.
• Şimsek, Ö. F. (2007). Yapısal eşitlik modellemesine giris: Temel ilkeler ve LISREL uygulamaları. Ankara: Ekinoks Basın Yayın Dağıtım Ltd Sti.
• Şimşek, A. (2018, Ed.). “Araştırma modelleri” içinde Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Tabachnick, B. G. and Fidell, L. S. (2001). Using multivariate statistics. Boston: Allyn and Bacon.
• Taş, M. Y. (2012). Demirci eğitim fakültesi sosyal bilgiler öğretmenliği adaylarının profili ve sosyal bilgiler öğretmenliğini tercih etme nedenlerinin değerlendirilmesi. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 64-76.
• Tekin, F. N. (2019). Üniversite öğrencilerinin bağlanma stilleri ile prososyal davranış arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Yüksek Lisans tezi. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Bilim Dalı.
• Tezcan, M. (1981). Eğitim sosyolojisine giriş. Ankara: A.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Turhan, M., & Erol, Y. C. (2020). Öğretmen görüşlerine göre eğitim örgütlerinde kronizm, sessizlik ve sinizm arasındaki ilişki. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 35(4), 874-886.
• Turhan, M., Erol, Y. C., Demirkol, M., & Özdemir, T. Y. (2018). Örgütsel bağlılık, iş doyumu ve iş stresi arasındaki ilişki. Turkish Studies: Educational Sciences, 13 (27), 1491-1507.
• Turp, H. H. ve Kurt Ata, H. (2022). Prososyal davranışlara duygu ve aile odaklı bir bakış. Spor, Eğitim ve Çocuk, 2 (2), 98-107.
• Uygun, N. ve Kozikoğlu, İ. (2019). Okul öncesi eğitim kurumlarına devam eden çocukların sosyal yetkinlik davranışlarının incelenmesi. Ege Eğitim Dergisi, 20(1), 305-321.
• Ünlü, S. (2023). Toplumsal cinsiyetin bulanık suları: kimlik, beden ve cinsel fark üzerinden bir yaklaşım. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Kadın ve Aile Araştırmaları Dergisi 3(1), 117-134.
• Yaşar, M. ve Erol, A. (2015). Okul öncesi eğitimi öğretmen adaylarının empatik eğilim düzeyleri ile düşünme stilleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi. International Journal of Assessment Tools in Education, 2(2), 38-65.
• Yavuzer, N. (2017). Bir prososyal davranış kaynağı olarak özgeci motivasyonun ilgili alan yazını ışığında değerlendirilmesi. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 14-1(27), 105-126.
• Yılmaz, İ. ve Akyel, Y. (2008). Beden eğitimi öğretmen adaylarının empatik eğilim düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(3), 27-33.
• Yılmaz, Ş. Ş. (2023). Okul öncesi çocukların değer düzeyleri ile prososyal davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Temel Eğitim Anabilim Dalı Okul Öncesi Eğitimi Programı.