ХАЛИЛЬ АЧЫКГЁЗ: ТЮРКОЛОГ И ФИННОУГРОВЕД

Yıl 2020, , 211 - 223, 28.12.2020

фарида тагирова

https://doi.org/10.47089/iuad.826322

Öz

Bu makalenin iki amacı var. Birincisi, sıradan bir insan, ilginç bir kişilik ve ünlü bir bilim insanı olarak Halil Açıkgöz hakkındaki kişisel fikri ifade etmektir. O, bir insan olarak hayat dolu, hayata bağlı ve mizah anlayışı yüksek ve olağanüstü bir irade sahibidir. Bir bilim adamı olarak ise Halil Açıkgöz, geniş bir bilimsel ilgi alanına sahiptir. Özel merakları, doğruluk konusundaki hassasiyeti, herhangi bir bilimsel probleme bütüncül, sistematik yaklaşımı ile farklılık göstermektedir. İkinci, biz onun bilimsel ilgilerine ve hayatının son on yılında ilgilendiği Fin-Ugor sahasındaki araştırmalarına dikkat çekmek istedik. Dolayısıyla, hem Rusya'da hem de yurtdışında geniş bir bilim insanı çevresi Halil Açıkgöz’ün Fin-Ugor özellikle de Mari ve Udmurt dilleri ile teorik ve pratik anlamda meşgul olduğunu, bu konularda bir dizi makale yayımladığını, uluslararası bilimsel toplantılara bildiri ile katıldığını, Marice-Türkçe sözlük hazırlamakla meşgul olduğunu bilmiyor. Makalede, son yıllarda Rusya'da yayınlanan eserlerinin bir bibliyografyası da verilmektedir. Bu açıdan bakıldığında bu makale oldukça ilgi çekici olabilir. Halil Açıkgöz’den önceki Türk alimlerinin hiçbirinin Mari ve Udmurt dilleri,onların söz varlığı, etimolojisi ve gramer yapısı bir amaç doğrultusunda sistemli bir şekilde incelemediği; bu büyüklükte bir sözlük hazırlama girişiminde bulunmadığı düşünüldüğünde bu çalışmaların başlamasında öncü rol oynadığı ve Türkiye’de buna benzer ilk çalışmaları yaptığını ileri sürmek mümkündür. Böylelikle, sadece bir Türkolog olarak değil, aynı zamanda bir Fin-Ugor araştırmacısı olarak da bilimde önemli bir iz bırakmıştır.

Anahtar Kelimeler

ТЮРКОЛОГ, ХАЛИЛЬ АЧЫКГЁЗ, ФИННОУГРОВЕД

HALİL AÇIKGÖZ: TÜRKOLOG VE FİN-UGOROLOG

Öz

Bu makalenin iki amacı var. Birincisi, sıradan bir insan, ilginç bir kişilik ve ünlü bir bilim insanı olarak Halil Açıkgöz hakkındaki kişisel fikri ifade etmektir. O, bir insan olarak hayat dolu, hayata bağlı ve mizah anlayışı yüksek ve olağanüstü bir irade sahibidir. Bir bilim adamı olarak ise Halil Açıkgöz, geniş bir bilimsel ilgi alanına sahiptir. Özel merakları, doğruluk konusundaki hassasiyeti, herhangi bir bilimsel probleme bütüncül, sistematik yaklaşımı ile farklılık göstermektedir. İkinci, biz onun bilimsel ilgilerine ve hayatının son on yılında ilgilendiği Fin-Ugor sahasındaki araştırmalarına dikkat çekmek istedik. Dolayısıyla, hem Rusya'da hem de yurtdışında geniş bir bilim insanı çevresi Halil Açıkgöz’ün Fin-Ugor özellikle de Mari ve Udmurt dilleri ile teorik ve pratik anlamda meşgul olduğunu, bu konularda bir dizi makale yayımladığını, uluslararası bilimsel toplantılara bildiri ile katıldığını, Marice-Türkçe sözlük hazırlamakla meşgul olduğunu bilmiyor. Makalede, son yıllarda Rusya'da yayınlanan eserlerinin bir bibliyografyası da verilmektedir. Bu açıdan bakıldığında bu makale oldukça ilgi çekici olabilir. Halil Açıkgöz’den önceki Türk alimlerinin hiçbirinin Mari ve Udmurt dilleri,onların söz varlığı, etimolojisi ve gramer yapısı bir amaç doğrultusunda sistemli bir şekilde incelemediği; bu büyüklükte bir sözlük hazırlama girişiminde bulunmadığı düşünüldüğünde bu çalışmaların başlamasında öncü rol oynadığı ve Türkiye’de buna benzer ilk çalışmaları yaptığını ileri sürmek mümkündür. Böylelikle, sadece bir Türkolog olarak değil, aynı zamanda bir Fin-Ugor araştırmacısı olarak da bilimde önemli bir iz bırakmıştır.

Anahtar Kelimeler

Halil Açıkgöz,, Mari dili,, Udmurt dili,, sözlük

Kaynakça

• Ачыкгёз, Халил. Проблемы терминологии сложных глаголов в турецком языке. XXV Международная конференция источниковедение и историография стран Азии и Африки «Востоковедение и африканистика в диалоге цивилизаций» 22–24 апреля 2009. Тезисы докладов. Санкт-Петербург, 2009, С. 378-379
• Ачыкгёз, Халиль. Народные поверья, связанные с поиском пропавшего домашнего животного / ‘Kaybolan Hayvanları Bulmak İçin Halk Ritüeli’. Языки, литература и культура народов полиэтнического Урало-Поволжья (современное состояние и перспективы развития): материалы VIII Международного симпозиума «Языковые контакты Поволжья» (18-20 августа 2011 г.). Йошкар-Ола: ФГБОУ ВПО «Марийский гос. ун-т», 2011. – С. 302-311
• Ачыкгёз, Халиль. О значении слова «элькун» в словосочетании «Удмурт Элькун / Удмурт Элькун’ Sözündeki ‘Элькун’ Hakkında. ?
• Ачыкгёз, Халиль. Соотношение корней погын в марийском и bokun в древнетюркском / Marice “погын”, Türkçe “bokun” ilişkisi. Языковые контакты народов Поволжья Х: Актуальные проблемы нормативной и исторической фонетики, грамматики, лексикологии и стилистики. Сборник статей. – Ижевск: Издательский центр «Удмуртский университет», 2017. – С. 388-397
• Ачыкгоз, Халил. Выражение «(A)R1K1UY1» в памятнике Билге Тоньюкук. 50-я Ежегодная Международная научная алтаистическая конференция «Казань и Алтайская цивилизация». Казань, 01-06 июля 2007 г. Сборник трудов конференции. Казань: Алма-Лит, 2007 – 4-5 с.
• Исанбаев Н.И. Словарь татарских и башкирских заимствований. – Йошкар-Ола: Марийское кн. изд-во, 1989, – 173 с.
• Словарь марийского языка в 10 т. МарНИИЯЛИ. Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 1990-2005, – 4373 с.
• Açıkgöz, Halil. İdil-Ural Havzasında Alp Batır Tipi Düşünümü. Актуальные проблемы фольклористики: материалы международной научно-практической конференции (Казань, 29 июня 2009 г.) / ИЯЛИ им. Г.Ибрагимова АН РТ. Казань: Алма-Лит, 2009, – С. 35-39
• Açıkgöz, Halil. Tukay Şiirinde Türkiye / Турция в стихотворениях Тукая. Габдулла Тукай мирасы һәм милли-мәдәни багланышлар: Габдулла Тукайның тууына 125 ел тулуга багышланган Халыкара фәнни-гамәли конференция материаллары (25 апрель 2011 ел). Казан, ИЯЛИ, 2011. – Б. 58-63
• Açıkgöz, Halil. Türk Kitap Sanatlarından Ebru / Технология эбру в турецком книжном искусстве. Тюркоязычная книга: наследие веков: материалы Международной научно-практической конференции. Казань: ИЯЛИ, 2012, – С. 130-138
• Tunalı, Yağmur. (21.09.2020). Açıkgöz ‘Halil Ağa’. Tarihistan. (https://www.tarihistan.org/yazarlar/a-yagmur-tunali/acikgoz-halil-aga)
• https://kazved.ru/news/culture/27-04-2011/v-turtsii-tukaya-znaet-kazhdyy-shkolnik-4755341