Günümüz Başkurt Coğrafyasını Aşan Toponimler Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 2, 247 - 260, 31.12.2019

Sabri Topal

Öz

Destanlar
toplumların geçmişinden izler taşıyan metinlerdir. Destana konu olan geçmiş
zaman parçaları sıradan olaylar olmayıp kıtlık, salgın hastalık, göç, savaş
gibi toplumu derinden etkileyen hadiselerdir. Toplum yaşantısıyla ilgili olan
destan türünde gerçeklikte var olan toponimlere sıklıkla rastlamak mümkündür.
Diğer taraftan destanlarda hayalî toponimler de yer alır. Bu türdeki
toponimlerin iki farklı şekilde vücut bulduğu söylenebilir. Birinci durumda
destanda kullanılan toponim gerçeklikte bulunmamaktadır. Bu türdeki
toponimlerin daha ziyade tarihî gerçeklikten uzak destanlarda görüleceği söylenebilir.
İkinci durumdaysa toponim gerçeklikte mevcuttur ancak destanda geçen söz konusu
olay ve kahramanla ilişkisi tarihin kendisinden değil yaratım sürecinden
kaynaklanmaktadır. Destanlar birçok Türk topluluğunda olduğu gibi Başkurt
kültüründe de kendisine yer bulmuştur. Başkurtların gerek sosyal hayatlarını
gerekse de başka toplumlarla mücadelelerini anlatan destanlarında yaşadıkları
coğrafyaya ait toponimlere sıklıkla rastlanmaktadır. Bunlar kadar çeşitli ve
yoğun olmamakla birlikte günümüz Başkurt coğrafyasına uzak yerlere ait
toponimler de Başkurt destanlarında karşımıza çıkmaktadır. Çalışmada destanlarda
yer alan söz konusu uzak coğrafyaların yayılma sahasından bahsedilmiş,
destanlarda bu coğrafyalara ait toponimlerin geçmesinde etkili olan unsurlara
değinilmiş, bunların tarîhî gerçeklikten ya da destan anlatıcılarının hayal
dünyasından ne ölçüde kaynaklandığı ve bu suretle de Başkurt destan
anlatıcılarının ulaşılması istenen bir dış coğrafya hayaline sahip olup
olmadıkları tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Başkurtlar, Destanlar, Toponimler, Tarihî kişilikler, Uzak coğrafyalar

Kaynakça

• Aka, İsmail. (2012). Timur. TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 41, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.Baumann, Robert F. (2002). Rusya’nın Türk Bölgelerinde Yayılması. Türkler, C. 18, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.Demir, Bekir. (2002). Başkurdistan: Tarihi, Nüfusu, Etnopolitik Durumu ve Millî Gelişmeler. Türkler, C. 20, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.Kurat, Akdes Nimet (1987). Rusya Tarihi - Başlangıçtan 1917’ye Kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.Marozzi, Justin. (2006). Timurlenk. çev. Hülya Kocaoluk. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.Özşahin, Murat. (2017). Başkurt Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Roux, Jean Paul. (2015). Türklerin Tarihi. çev. Prof. Dr. Aykut Kazancıgil, Lale Arslan Özcan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Rudenko, Sergey İvanoviç. (2001). Başkurtlar. çev. Roza - İklil Kurban. Konya: Kömen Yayınları.Suleymanov, Ahmet vd. (2014). Başkurt Destanları 1-2-3-4. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Şahin, İbrahim. (2016). Adbilim. Ankara: Pegem Akademi.Temir, Ahmet. (2002). Moğol (Veya Türk-Moğol) Hanlığı. Türkler, C. 8, Ankara: Türksoy Yayınları.Togan, Zeki Velidi. (2003). Başkurtların Tarihi. Ankara: Türksoy Yayınları.Yorulmaz, Osman. (2008). 1739-1740 Başkurt Millî Bağımsızlık Mücadelesi. Tarihten Bugüne Başkurtlar - Tarih, Dil ve Kültür Üzerine İncelemeler. der. A. Melek Özyetgin, A. Merthan Dündar, İlyas Kamalov, İstanbul: Ötüken Neşriyat.Yver, G. (1977). Magrib. İslâm Ansiklopedisi. C. 7, İstanbul: MEB Yayınları.