İKİ AYDIN TEK DUYARLILIK AYAZ İSHAKİ VE ÖMER SEYFETTİN’İN HİKÂYELERİNDE TAASUBUN ELEŞTİRİSİ

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 2, 167 - 197, 31.12.2019

Dinçer Atay

Öz

Öz: Ayaz
İshaki ve Ömer Seyfettin’in ilk ortak noktası on dokuzuncu asrın son çeyreğinde
dünyaya gelmiş olmalarıdır. Bu iki Türk aydınının tek ortak noktası bu
ayrıntıdan ibaret değildir. Yirminci yüzyılın siyasî hareketliliği, onların
biyografilerinde önemli bir yer tutan ittihat, terakki ve hürriyet açar
kavramlarının yoğun bir biçimde görünüm kazanmasına sebebiyet verir. Birleşme, yenileşme
(ceditçilik) ve hürriyet kavramları, doğaları gereği dışa dönük insan tipinde net olarak görünüm kazanır. İçine
doğdukları Türk toplumunun kendi/lik dünyasının inşa edilmesinde yazının farklı
türlerinde eserler ortaya koyan ve Türk’ün kendini yirminci yüzyılda
konumlandırmasında ana dilin rolünün büyüklüğünü fark eden bu iki aydın,
edebiyatı toplumun aydınlanması noktasında bir araç olarak kabul ederler.

Ayaz İshaki ve Ömer Seyfettin, devrin
siyasî ve sosyal hususiyetlerine dair eleştirel bakış açılarını edebî
metinlerinde de görünür kılar. İshaki’nin hikâyelerinde mizahî bir üslupla
eleştirilen taassubun konumlandığı alan, âdet ve ibâdet arasında giderek
araflaşan “mollalık” müessesinin toplumsal düzeydeki görünümleri üzerinedir.
Buna karşılık Ömer Seyfettin’in hikâyelerinde benzer hususlara dönük olan
taassup eleştirisinin, Türkçe ve millî aidiyet kavramlarının karşıt değerlerine
dönük olması dikkat çeker. Ayaz İshâki ve Ömer Seyfettin’in hikâyelerinde
görünüm kazanan taassubun eleştiriliyor olması, akılla sorgulama ve yenilik
kavramlarını gündeme getirir. Bu durum, onların karakterlerini niteleyen
terakki olgusunu metin düzeyinde var eder.

Bu çalışmada Ayaz İshaki ve Ömer
Seyfettin’in belirli hikâyelerinde ön plana çıkan taassubun eleştirisi izleği,
sosyolojik boyutlarıyla değerlendirilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Türk Dünyası Edebiyatı, Çağdaş Tatar hikâyesi, Türkiye Sahası çağdaş hikâyesi, Ayaz İshaki, Ömer Seyfettin, taassup, eleştiri.

Kaynakça

• Alangu, Tahir (2010). Ömer Seyfettin – Ülkücü Bir Yazarın Romanı. İstanbul: YKY.Arai, Masami (1994). Jön Türk Dönemi Türk Milliyetçiliği. Çev. Tansel Demirel. İstanbul: İletişim Yayınları.Assmann, Jan. (2001). Kültürel Bellek. (Çev. Ayşe Tekin). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Çağatay İshaki, Saadet (1979). “Muhammed Ayaz İshaki”. Muhammed Ayaz İshaki Hayatı ve Faaliyeti – 100. Doğum Yılı Dolayısıyla. (s. 255-294 içinde). Ankara: Ayyıldız Matbaası.Çağrıcı, Mustafa. (2010). “Taassup”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 39. s. 285-286. İstanbul: İSAM/ TDV Yayınları.Ercilasun, Bilge (2013). “Ömer Seyfettin’e Göre Tesettür ve Edebiyat”. Türk Roman ve Hikâyesi Üzerine. (s. 238-261 içinde). İstanbul: Dergâh Yayınları.Devlet, Nadir (2014). Rusya Türklerinin Millî Mücadele Tarihi. 3. Baskı. Ankara: TTK Yayınları.Durmuş, Mitat (2014). Ömer Seyfettin Anlatılarında Kendilik Bilinci ve Öteki. Ankara: Karadeniz Dergi Yayınları.Ersoy, Mehmet Âkif (2009). Safahat. Ankara: Hece Yayınları.Geçtan, Engin (2007). İnsan Olmak. 7. Baskı. İstanbul: Metis Yayınları.Hobsbawm, Eric (2006). “Giriş: Gelenekleri İcat Etmek”. Geleneğin İcadı. (Çev. Mehmet Murat Şahin). (s. 1-18 içinde). İstanbul: Agora Kitaplığı.İshaki, Ayaz (2009). Hikâyeler (Seçmeler). Aktaran: Çulpan Zaripova Çetin – Hayati Yılmaz. Muğla: Muğla Üniversitesi Yayınları.Jung, Carl Gustav (2015). Maskülen Erilliğin Farklı Yüzleri. Çev. Didem Gamze Erdinç. İstanbul: Pinhan Yayınları.Jung, Carl Gustav (2019). Psikolojide Tipler. Çev. Nur Nirven. İstanbul: Pinhan Yayınları.Kaçalin, Mustafa S. (2000). “İdilli, Muhammed Ayaz İshakî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 21. s. 474-476. İstanbul: İSAM/ TDV Yayınları.Kamelieva, Alsu (2009). Romantik Milliyetçi Ayaz İshakî. Ankara: Grafiker Yayınları.Kanlıdere, Ahmet (2019). Sosyalizmden Türkçülüğe Kazanlı Ayaz İshakî. İstanbul: Ötüken Neşriyat.Korkmaz, Ramazan (2015). Yazınsal Okumalar. İstanbul: Kesit Yayınları.Maraş, İbrahim (2002). Türk Dünyasında Dinî Yenileşme (1850-1917). İstanbul: Ötüken Neşriyat.Mutçalı, Serdar. (2012). Arapça – Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları.Orkun, Hüseyin Namık (1932). Türk Dünyası. İstanbul: Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi.Ömer Seyfettin. (2014). “Yeni Lisan”. Genç Kalemler Dergisi. Haz: İsmail Parlatır – Nurullah Çetin. (s. 75-80 içinde). Ankara: TDK Yayınları.Ömer Seyfettin. (2015). Bütün Hikâyeleri. Haz: Nazım H. Polat. İstanbul: YKY.Öztürk, Yaşar Nuri (1998). Kur’an’ın Temel Kavramları. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları.Sakmar, Mecit (1955). “İlk Tesir”. Millî Mücahit ve Milli Edip Ayaz İshakî. (s. 4-6 içinde.) İstanbul: Osman Bey Matbaası.Tural, Sadık K. (1982). Zamanın Elinden Tutmak. İstanbul: Ötüken Neşriyat.Türkçe Sözlük (2009). Ankara. TDK Yayınları.Türkoğlu, İsmail. (2016). “II. Meşrutiyet Yıllarında İstanbul’da Tatar Provokatörler”. Milliyetlerin Kesişme Noktası: İdil-Ural Çalıştayı II Bildiri Kitabı. (s. 299-320 içinde). Kırklareli: Kırklareli Üniversitesi Yayınları.