SOVYET DÖNEMİ EDEBÎ ÇEVİRİYE BİR BAKIŞ: İDİL-URAL’DA NÂZIM HİKMET ŞİİRLERİ (1950)

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 1, 41 - 59, 30.06.2021

Murat Özşahin

https://doi.org/10.47089/iuad.912564

Öz

18.yy. sonrası Rus edebiyatında Batı edebiyatından eserler tercüme edilmiş ve Rus edebiyatı için edebî çeviri, dünya edebiyatına giden ilk adım olmuştur. 19.yy.’da ise malum olduğu üzere klasik Rus eserleri, dünya edebiyatında yerini almıştır. Bu konumlanmanın temel vasıtası, edebî çeviridir. SSCB ile birlikte edebî çeviriye bakış da değişir. Özellikle II. Dünya Savaşı sonrasında tarihî Rus Çarlığı sınırları dışında yayılacak alan bulan SSCB, edebî çeviriyi bir propaganda aracı olarak kullanır. Bu propagandadan Türk edebî eserleri de payını alır. Rusya’da hem Çarlık hem de Sovyet döneminde Türk edebî ürünlerine ilgi sürmüştür. Bu eserlerin Rusçaya edebî çevirisi ise başlı başına bir konudur. Çarlık döneminde Türk klasik eserleri ve halk edebî ürünleri dikkat çekmiştir. Sovyet döneminde ise, özellikle Nâzım Hikmet üzerinde Sovyet ediplerinin dikkati yoğunlaşmıştır. SSCB ve Türkiye arasında edebî ilişkiler bağlamında ilk akla gelen isim, Nâzım Hikmet’tir. Tüm Sovyet coğrafyasında şiirlerinin tercümeleri ile Nâzım Hikmet, Sovyet edebiyatındaki Türk etkisi olarak kabul edilir. Ancak bu etkinin Sovyet edebî çevirilerindeki yansıması ve eserlerinin özgünlüğünün korunması açısından farklı görünüşleri vardır. Bu farklı görünüş, Sovyet halklarının ana dillerine olan tercümelere de yansımıştır. Bu çalışmadaki amaç ise, Sovyet çeviri anlayışında Türk lehçelerindeki çevirilerin ele alınışına dair örnek göstermekle birlikte, N. Hikmet şiirlerinin özellikle İdil-Ural bölgesindeki çeviri sürecine yönelik bir değerlendirme sunmaktır. N. Hikmet’in Sovyetlere geçişinden önce eserlerinin hangi yöntem ve amaçlarla tercüme edildiği üzerinde durulmaktadır. 1950 yılında Başkurdistan Yazarlar Birliğinin yayın organı olan Ezebiy Başkortostan dergisinde yayımlanan dört şiiri, orijinalleri ile verilmiş; uzman çeviri ve edebiyatçıların nazarıyla karşılaştırılması için dikkatlere sunulmuştur. Sovyet edebî çeviri ilkelerinin uygulanışı, şiirin yeniden biçimlendiği ve bu biçimlenişin ideolojik sebepleri, Nâzım Hikmet’in şiirleri üzerinden örneklendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Nâzım Hikmet, Sovyet, edebî çeviri, Başkurtça, Tatarca

A VIEW ON LITERARY TRANSLATION AT THE SOVIET ERA: NAZIM HIKMET’S POEMS (1950) IN VOLGA-URAL REGION

Öz

The literary works from European literature were translated since 18th century, and for Russian literature, literary translation was the first step that was going World literature. Classical Russian literary works in the 19th century have taken part in World literature, and this had been possible by literary translation. Depending on the literature, literary translation overview altered with the USSR. Especially after World War II, the USSR, which finds space to expand out of the historical Tsarism border, had used literary translation as a propaganda tool. This propaganda was seen in the translation of Turkish literary works too. Interest in Turkish literary works had continued in both the Tsarist and Soviet periods. The literary translation of these works on the Russian language is a separate subject. Works of Turkish classical and folk literature attracted in Tsarist period. The attention of Soviet poets intensified, especially on Nazim Hikmet in the Soviet era. The first name that comes to mind between the USSR and Turkey in literary relations is Nazim Hikmet. Nazim Hikmet's poems which translated all Soviet territory was a Turkish effect on Soviet literature. However, this effect has different appearances in terms of the reflection and saving the originality of Nazim Hikmet's poem in Soviet literary translation. The various appearances had been reflected on translations into the mother language of Soviet peoples. This paper aims to exemplify translation into Turkic dialects in Soviet translation mentality and presents an evaluation, especially for the translation process of Nazim Hikmet's poems in the Volga-Ural region. It is studied on the methods and purposes which N. Hikmet's poems were translated before he transitioned to the USSR. It is presented as originally his four poems that were published in "Ezebi Bashkortostan" (1950), which was a journal of Bashkortostan Writers Union. Hikmet's four poems were presented to specialists of translation and literature to analyze. It was aimed to exemplify the implementation of the principle of Soviet literary translation, reformation of the poems, and ideological reasons of the reformation by N. Hikmet's poems.

Anahtar Kelimeler

Nazım Nikmet, Soviet, literary translation, Bashkir language, Tatar language

Kaynakça

• ANAR (2012). Nazım Hikmet Kerem Gibi, Bakı: Milli Virtual Kitabhana.
• AVRUTINA, Apollinariya Sergeyevna; KHABUTDINOVA, Mileusha Mukhametzyanovna (2018). Nazım Hikmet in Tatar Culture, Tatarica 2/11, pp. 75-90.
• BAER, Brian James (2006). From International to Foreign: Packaging Translated Literature in Soviet Russia. Slavic and East European Journal, Vol 60, No 1 (Spring), pp. 49-67.
• COSTE, Didier. The Poetics and Politics of Literary Translations, (Yayımlanmamış Deneme Taslağı) https://www.academia.edu/29079256/The_Poetics_and_Politics_of_Literary_Translation_colloquium_essay_draft_ Erişim tarihi: 13.02.2021
• FRIEDBERG, Maurice (1997). Literary Translation in Russia: A Cultural History, Pennsylvania: Pennsylvania State University Press.
• HADDADIAN-MOGHADDAM, Esmaeil; SCOTH-SMITH, Giles (2020). Translation and Cultural Cold War, Translation and Interpreting Studies 15:3, pp.325-332. https://doi.org/10.1075/tis.00047.int
• HAYRAT, Celil (2020). Поэт – Отшельник Şair-Keşiş, 18.12.2020, http://idel-tat.ru/news/vremya/poet-otshelbnik Erişim tarihi: 26.02.2021
• KERİM, Mostay (2015). Eserzer VI Tom: Hetireler, ezebi hüretlemeler, Öfö: Kitap.
• MUSTAFİN, Rafael (2005). Необычная судьба — своеобразная поэзия, Газета Республика Татарстан, 15.11.2005 http://rt-online.ru/p-rubr-kult-34764/ Erişim tarihi: 26.02.2021
• Nâzım Hikmet (2008). Bütün Şiirleri, İstanbul: YKY.
• NİGMETİ, Reşit (2009). Davıldar tıvzırgan gümir, Öfö: Kitap.
• OGANOVA, Elena Aleksandrovna (2013). “Rossiysko-turetskoe vzaimodeystvie v oblasti kulturı: o perevodah turetskoy poezii v Rossii”, Rossiysko-turetskie otnoşeniya: 2002-2012 gg., MOGİMO Univeristet, Rossiya.
• PARLA, Jale (2008). “Kuruluşundan Bugüne Karşılaştırmalı Edebiyat”. Kitap-lık 115. İstanbul. 85-91.s.
• TIDIKOVA, Nadejda Nikolayevna (2018). Nazıme Hikmete i o Perevodah Pasleem Samıkom na Altayskiy Yazık Nekotorıh ego Stihotvoreniy, İdeyno-Hudojestvennıe iskaniya Altayskih Pisateley Kontsa XX.Naçala XXI vv.: k 80-letiyu Dibaşa Kainçina, Materialı Mejregionalnoy nauçno-praktiçeskoy konferentsii. Gorno-Altayskiy Gosudarstvennıy Universitet, Gorno-Altaysk, 19-21 Sentyabr 2018.
• VİD, Natalija (2007). Use of Domesticated and Foreignized Methods in the Soviet School df Translation. ELOPE: English Language Overseas Perspectives and Enquiries, 4(1-2), 151-159. https://doi.org/10.4312/elope.4.1-2.151-159
• Vâlâ Nureddin (1965). Çocukluk ve Gençlik Arkadaşım Nâzım Hikmet, Meydan Gazetesi 18 Mayıs, 20-21. s.
• Vâlâ Nureddin (1995). Bu Dünyadan Nâzım Geçti, İstanbul: İlke Kitap.
• YÜCEL, Faruk (2013). “Alanların Örtüşen Yönleri: Çeviribilim ile Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi”, Von Generation zu Generation: Germanistik – Festschrift für Kasım Eğit zum 65. Geburstag, İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• WITT, Susanna (2017). Institutionalized intermediates: Conceptualizing Soviet practices of indirect literary translation, Translation Studies, 10:2, 166-182, DOI: 10.1080/14781700.2017.1281157
• ZENGİNOĞLU, Christina (2017). “Vâ-Nû Vâlâ Nureddin”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/vanu-vala-nurettin Erişim tarihi: 23.01.2020.