UDMURT EDEBİYATININ KURUCUSU: KUZEBAY GERD

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 2, 155 - 175, 27.12.2021

Alevtina Kamitova

https://doi.org/10.47089/iuad.1008491

Öz

Öz: Udmurtlar Rusya Federasyonu’nun İdil-Ural bölgesinde yaşayan Fin-Ugor halklarından biridir. Edebiyatlarını ve kültürlerini yüzyıllar boyu sözlü gelenekte korumuş olan Udmurtlar Çarlık Rusyasının son dönemlerinde alfabelerinin oluşturulması ve Udmurtça eğitim kurumlarının açılmasıyla yeni bir döneme girmiştir. Yazılı kültürün ve eğitimin ilk dönemleri için başka halklarda gördüğümüz birçok husus Udmurtlar için de geçerlidir. Bu ilk dönem aydınları birçok farklı görevi üstlenmişlerdir ve farklı alanlarda çok önemli eserler vermişlerdir. Kuzebay Gerd de Udmurtlar arasında çok yönlü yazar, şair, eğitimci bir aydın olarak dikkat çeken şahsiyetlerden biridir. Tercümeleri, telif eserleri ile Udmurt edebiyatının gelişimine önemli bir katkı sunmuştur. Udmurt edebiyatının gelişimine önemli katkılar yaptığı gibi geleneksel Udmurt edebiyatında olmayan tür ve şekilleri de Udmurt edebiyatına kazandırmıştır. Bunun yanı sıra Udmurtlar arasında yapılan alan araştırmaları esnasında derlediği zengin malzeme ile Udmurt kültürünün korunması ve tanıtılması alanında da önemli işlevler üstlenmiştir. Onun derlediği folklor malzemeleri günümüzde alanla ilgili çalışmalar için temel kaynak olmaya devam etmektedir. Gerd’in döneminin birçok aydını gibi repressiya kurbanı olmuştur. Eserleri birçok yabancı dile çevrilen Gerd Udmurt edebiyatı ve kültürü için öncü bir aydın olarak şahsiyettir. Makalede Gerd’in hayat hikayesi ve eserleri onun Udmurt edebiyatı ve kültürüne yapmış olduğu katkılar çerçevesinde değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Udmurt edebiyatı, Kuzebay Gerd, Udmurt edebiyatında edebî türler, Gerd ve mirası, Gerd ve tercümeleri

Kaynakça

• Bahtina, V.A. (2002). “Vostoçno-Finskaya Ekspeditsiya B.M. Sokolova”, Narodnıye Kul’turı Russkogo Severa: Materialı
• Rossiysko-Finskogo Simpoziuma (3-4 iyunya 2001 g.), Otv. Red. N.V. Dranikova, Arhangelsk: Pomorskiy Gosudarstvennıy Universitet, s. 40-45.
• Burkov, L.N. (2008). “Kuzebay Gerd-İssledovatel’ Mariyskogo Yazıka”, Kuzebay Gerd i Sovremennost, s. 36-37.
• Çurakov, V.S. (2010). “Obzor Fol’klorno-Lingvistiçeskih i Arheologo-Etnografiçeskih Ekspeditsiy, rabotavşçih Sredi Udmurtov v 20-e – 30-e gg. XX v.”, Yejegodnik Finno-Ugorskih İssledovaniy, Vıp. 2, s. 102-115.
• Çurakova, R.A. (1989). “Pesnya v Tvorçestve K.P. Gerda”, İtoki İskusstva Udmurtii: Sbornik Nauçnıh Trudov, İjevsk: Udmurtskiy İnstitut İstorii, Yazıka i Literaturı Uralskogo Otdeleniya Akademii Nauk SSSR, s. 46-67.
• Domokoş, P. (1993). İstoriya Udmurtskoy Literaturı, Per. S. veng. V. Vasovçik, İjevsk.
• Domokoş, P. (1990). “Gerd Kuzebay”, Kuzebay Gerd i Udmurtskaya Kul’tura, Otv. Red. A.G. Şklyayev, İjevsk: UİİYAL UrO AN SSSR, s. 62–103.
• Dzyuina, K. (2001). “Talantlivıy Pisatel’ i Grajdanin Vısokogo Mujestva”, Reka Sudbı. Jizn’ i Tvorçestvo Mihaila Petrova, İjevsk, s. с. 88-89.
• Galimullin, F.G. (2012), “Problema Otrajeniya Russko-Tatarskih Literaturnıh Vzaimodeystviy v Periodike 1920-1930-h gg.”Filologiya i Kul’tura, No 2 (28), s. 196–199.
• Gavrilov, İ.G. (1978), Todam Vais’ko, İjevsk: İzdatel’stvo Udmurtiya.
• Gerd K. (1922), Krez’çi (“Guslyar” – Sbornik Stihotvoreniy na Votyatskom Yazıke), 1 Kniga, İjevsk.
• Gerd K. (1929), “Glaz Udmurtyos Dorın”, Vıl Gurt, No 7 (62), s. 4.
• Gerd K. (1931), Lyoget’yos. 1922–1930. Kıkteti Kılburkinga = Stupeni, Vtoraya Kniga Stihov. 1922-1930, Na Udmurtskom Yazıke, İjkar.
• Gerd K. (1997), Zarni Kılçur’yosı: Kılburg’yos, Poemaos // Dasyas Az’kılze Gojtiz No Valekton’yos Syotiz F.K. Yermakov, İjevsk.
• Gerd N. (1998), “Vospominaniya”, Kak Molniya v Noçi… Kuzebay Gerd. Jizn’. Tvorçestvo. Epoha, Sost. İ Lit. Obr. Z.A. Bogomolovoy, İjevsk: İzdatel’stvo Udmurtskogo Universiteta, s. 290–306.
• Gerd, K. (1920), Malmıj Udmurt2eslen Kırzyan’essı, Kn. 1, Sarapul: İzdastel’stvo Tsentralnogo Votskogo Otdela pri Narodnom Komisarrariate po Natsional’nım Delam, 16s.
• Gerd, K. (1924). “Pagzya (Kantemirlen Basnyayez)”, Gudıri, N. 21, 5. Fevralya, s. 4.
• Gerd, K. (1924). “Voz (Krılovlen Basnyayez)” Gudıri, N. 11, 19 yanvarya, s. 4.
• Gerd, K. (1924). Udmurt Kırzanes, I-ty kniga, Moskva.
• Gerd, K. (1926). “Votyak v Svoih Pesnyah”, Votyaki. Sbornik po Voprosam Ekonomiki, Bıta i Kul’turı Votyakov, Kn. 1, Moskva: Tsentr İzdatel’stvo Narodov Soyuza S.S.R., s. 17-40.
• Gerd, K. (1927). Удмурт кырӟан’ёс. I-ty kniga. 3-ty kukketez. İjvsk: Udkniga.
• Gerd, K. (1985). Stupeni: Stihotvoreniya i Poemı, (Udmurtçadan çeviren A. Smol’nikova), Moskva.
• Gerd, K. (1989). V Polyote k Solntsu…: Stihi i Poemı, İjevsk. Gluhova, G.A. (2008). “Obraz K. Gerda v Ustnom Bıtovanii”, Kuzebay Gerd i Sovremennost’, İjevsk, s. 197-201. İstoriya Udmurtiya: Konets XV – Naçalo XX Veka, Pod Red. K.İ. Kulikova, İjevsk: UİİYAL UrO RAN.
• İvanova, T. (1999) “Bratya Sokolovı i İh Sbornik ‘Skazka i Pesni Belozerskogo Kraya’ ili Zaçem Çeloveku Kontsa XX Veka Nujen Traditsionnıy Fol’klor”, Sokolov B., Sokolov Yu. Skazki i Pesni Belozerskogo Kraya, Sb. V 2 kn. Kn. 1, St. Petersburg, s. s. 1–11.
• Kamitova, A. V. (2006), Obraznıy Mir Kuzebaya Gerda: Original i Perevodçeskaya İnterpretatsiya, Avt. Predisl. A.V. Kamitova; İjevsk: Udmurtskiy İnstitut İstorii, Yazıka i Literaturı Ural’skogo Otdeleniya Rossiyskoy Akademii Nauk. Korobeynikov A.V, V.S. Çurakov vd. (2014), “Rukopis’ B.G. Gavrilova iz Sobraniya Russkogo Geografiçeskogo Obşçestvo”, İdnakar, No 2 (19), s. 125–152.
• Kuznetsov, N.S. (1994), İz Mraka…, İjevsk: İzdatel’svo Udmurtskogo Universiteta.
• L.L. (1926), “Udmurt Dışetyşs’yoslen 4-ty Keneşcı”, Keneş, No 5-6, s. 62–64. “Neskol’ko Voprosov po İzuçeniyu Poveriy, Skazannıy, Suyevernıh Obıçayev i Obryadov u Sibirskih İnorodtsev”, İzvestiya İmperatorskogo Russkogo Geografiçeskogo Obşçestva, (hzl. G.N. Potanin), 1881, T. 17, Vıp. 3, s. 3-13.
• Nuriyeva, İ.M. (2008) “Etnomuzıkovedçeskiye Problemı v Trudah K. Gerda”, Kuzebay Gerd i Sovremennost: Materialı Mejdunar. Nauç-Prakt. Konf. (31 Marta-2 Aprelya 2008 g. G. İjevsk), İjevsk: OOO İnformatsionno-İzdatel’skiy Tsentr “Bon Antsa”, 231–235. Pçla (1920). Muş.
• Programma dlya Sobiraniya Svedeniy o Sibirskom Şamanstve, İrkutsk, 1980;
• Şklyayev, A. G. (1985), “Kuzebay Gerd )K.P. Çaynikov) (1898-1941)”, K. Gerd. Stupeni, Stihotvoreniya i Poemı, Per. S. Udm. A. Smol’nikova., Moskva: Sovremennik.
• Vanyusev, V.M. (2002), “İz İstorii Gerdovedeniya”, K. İzuçeniyu Jizni i Tvorçestva Kuzebaya Gerda: sb. st. Sost. İ Otv. Red. V.M. Vanyuşev, İjevsk: RAN, UrO, Udmurtskiy İnstitut İstorii, Yaz. İ Lit. S. Vıp. 3, Kuzebay Ger i Finno-Ugorskiy Mit, s. 158–172
• Vıladkina, T.G. (1997), Udmurtskiy Folk’lor: Problemı Janrovoy Evolyutsii i Sistematiki. İjevsk: Udmurtskiy İnstitut İstorii, Yazıka i Literaturı UrO RAN.
• Ya Udmurt, Sbornik Dokumentov i Materialov 1898-1976 (1999), Sost. N.A. Krasil’nikova, E. M. Uşakova, İjesvk.
• Yermakov, F.K. (1996), Kuzebay Gerd: (Jizn’ i Tvorçestvo), İjevsk: Poligrafkombinat.
• Zimagolova, G.Ş. (2008), “Tatarsko-Udmurtskiye Literaturnıye Svyazi i Propoganda Natsional’nogo Literaturnogo Naslediya v Natsional’noy Biblioteke Respubliki Tatarstan”, Kuzebay Gerd i Sovremennost: Materialı Mejdunar. Nauç. Prakt. Konf. İjevsk: Von Antsa, s. 203–207.