AYAZ İSHAKÎ’NİN “SÜNNETÇİ DEDE” ADLI ÖYKÜSÜNDE MEKÂNIN POETİĞİ

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 1, 23 - 34, 01.07.2023

Gürhan Çopur

https://doi.org/10.47089/iuad.1297075

Öz

Tatar aydınlanmasının öncü isimlerinden Ayaz İshakî (1878-1954) eserlerinde millî konuları ve toplumsal meseleleri ele alır. İdil-Ural havzası Türk topluluklarının hakları ve millî bilinci idrak etmesine yönelik politik çalışmaları edebi eserlerine de yansır. Roman, Öykü, Piyes gibi birçok türde eser vermiş olan İshakî, sürgünler ve kovuşturmalarla geçen yaşamını geniş bir külliyatla zenginleştirerek Tatar edebiyatının yönünü belirleyen isimler arasındaki yerini alır. Anlatı türlerinde mekân, yalnızca fizikî özellikler içeren; üzerinde/içerisinde yaşanan bir uzam olarak yer almaz. Anlatı türlerindeki mekân, üzerinde yaşanan, içerisinde barınılan yapısal ve çevresel özellikler içeren nesnel yönünün yanısıra fenomenolojik boyuttaki dikey boyutlu okumalara açık bir unsur olarak anlatı içerisinde etkin bir hale bürünür. Ayaz İshakî öykülerinde toplumsal ve millî konulara değinirken canlı betimlemeler ile mekânı kahramanın serüveninde güçlü bir unsur haline getirir. Toplumsal meseleler etrafında şekillenen öykücülüğü, realist gözlemlerin yardımıyla canlı ve gerçekçi tasvirler oluşturmasına olanak tanır. Bu yönüyle öykülerindeki mekânlar kahramanların karakter özelliklerini içerme/yansılama haricinde psikolojik değişim ve dönüşümlerini de takip eden bir dönüşüm sergilerler.
Bu çalışmada öyküleri, tiyatroları vd. gibi birçok türde verdiği eserler aracılığıyla İdil-Ural sahası Türk edebiyatının öncü kalemlerinden birisi olan Ayaz İshakî’nin Türkiye Türkçe’sine aktarılmış olan “Sünnetçi Dede” başlıklı uzun öyküsü mekânın poetiği bağlamında incelenecektir. Öyküde geçen mekân unsuru, metin içerisinde kazandığı dikey boyut aracılığıyla oluşturduğu sembolik bütünlük incelenirken Başkişi odağındaki kahraman-mekân ilişkisi çözümlenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ayaz İshakî, İdil-Ural Sahası Türk Edebiyatı, Mekânın Poetiği, Mekân-İnsan Etkileşimi, Öykü

Kaynakça

• Argunşah, H. (1996) Ayaz İshakî’nin Edebi Kişiliği ve Üyge Taba Romanı, Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Kuruluş ve Gelişmesine Hizmeti Geçen Türk Dünyası Aydınları Sempozyumu Bildirileri, (23-26 Mayıs 1996), s. 53-65.
• Azap, S. (2015). Ayaz İshaki'nin Üyge Taba (Eve Doğru) Romanında Millî ve Dinî Uyanış. Selçuık Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi(34), 303-312.
• Botton, A. (2020) Mutluluğun Mimarisi, (Çev. Banu Tellioğlu) İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Bachelard, G. (1996). Mekânın Poetikası. (A. Derman, Çev.) İstanbul: Kesit Yayıncılık.
• İshakî, A. (2009). Hikâyeler (Seçmeler). (Z. Ç. Çetin, & H. Yılmaz, Dü) Muğla: Muğla Üniversitesi Yayınları.
• Kaçalin, Mustafa S. (2000). “İdilli, Muhammed Ayaz İshakî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 21. s. 474-476. İstanbul: İSAM/ TDV Yayınları.
• Kamalieva, A. (2009). Romantik Milliyetçi Ayaz İshaki. Ankara: Grafiker.
• Korkmaz, R. (2015). Romanda Mekânın Poetiği. R. Korkmaz içinde, Yazınsal Okumalar (s. 77-100). İstanbul: Kesit.