ÇUVAŞ KAHRAMANLIK ANLATILARININ SCHWARTZ’IN DEĞER SINIFLANDIRMASINA GÖRE DEĞER AKTARIMI BAKIMINDAN İNCELENMESİ

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 2, 205 - 231, 30.12.2023

Utku Mehmet Öden

https://doi.org/10.47089/iuad.1390074

Öz

Yakın tarihimizde Sovyetler Birliği’nin dağılması ve demir perdenin ortadan kalkması araştırmacılara yeni imkânlar sunmuş, Türk folklorunun çalışma alanına giren Türk Dünyası destancılık geleneği çerçevesinde yapılan çalışmalar sayesinde destan türünün tanımı açısından da farklı görüşler öne sürülmüştür. Türkiye dışında yaşayan Türk topluluklarının folklor malzemeleri Türk bilim insanları tarafından da derlenerek incelenme imkanı bulmuş ve bu geleneğin bütüncül olarak değerlendirilmesine imkân sağlayan gelişmeler sayesinde elde edilen malzemeler farklı disiplin, kuram, yöntem ve tekniklerle incelenmeye başlamıştır.
Destan türü gerek metin gerekse de bağlam merkezli yaklaşımlarla ele alınsın, destanın oluştuğu ve icra edildiği ortam ve zamanın sadece tarih, kültür ve coğrafya gibi unsurlara tanıklık etmesine vurgu yapmak yapılan değerlendirmeleri eksik bırakacaktır. Destanların oluştuğu ve icra edildiği zaman ve mekan göz önünde bulundurulduğunda, bu tür aynı zamanda örgün eğitimin gerçekleşmediği veya kısıtlı kaldığı toplumlarda toplumlaşmayı sağlayan, eğitim işlevini üzerinde taşıyan bir kültürlenme aracı olarak da değerlendirilmelidir. İşlevsel bir bakış açısıyla değerlendirilecek olursa destan metinlerinin ve destan anlatma geleneğinin değer aktarımı açısından da önemli bir yerde olduğunu, bu minvalde yapılan çalışmalar için zengin malzemeler barındırdığını söylemek gerekir.
Değerler ile ilgili olarak sosyoloji disiplini dahilinde çalışmalar yaparak kendi kuramını ortaya koyan Shalom H. Schwartz’ın değer sınıflandırması ve değer kuramı, dünyanın pek çok yerinde farklı toplulukların değerlerini, değer önceliklerini ortaya koyabilmek maksadıyla disiplinin kendi yöntem ve teknikleri kullanılarak uygulanmıştır. Ayrıca Türk edebiyatı metinlerinin değerler bakımından incelenmesine imkân sağlayan bu kuram ve değerler sınıflandırmasından edebi metinlerde aktarılan değerleri tespit etmek ve bu değerlerin önceliklerini belirlemek için birçok araştırmacı istifade etmiştir.
Bu çalışmada, Çuvaş Türklerinin Kahramanlık anlatılarında yer alan değerler Schwartz’ın değer kuramı ve değer sınıflandırmasına göre incelenmiş, elde edilen bulgular Çuvaş sahasının dışında kalan destanlarda yer alan değerler de göz önünde bulundurularak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çuvaş Destanları, Değer Aktarımı, Schwartz'ın Değer Sınıflaması

Kaynakça

• Aça, Mehmet (2009). Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi: Türk Halk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi, İstanbul: Kriter Yayınları.
• Bascom, William R. (2014). Folklorun Dört İşlevi, (Çev. Ferya Çalış). Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. Ankara: Geleneksel Yayınları.
• Bayram, Bülent (2010). Çuvaş Türklerinin Kahramanlık Anlatmaları (Alplar), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Bayram, Bülent (2013). ULIP Çuvaş Destanı (Şuyın Hivetiri). Ankara: Türksoy.
• Benedict, Ruth (2011). Kültür Örüntüleri, (Çev. Mustafa Topal). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Demirutku, Kürşat; Sümer, Nebi (2010). Temel Değerlerin Ölçümü: Portre Değerler Anketinin Türkçe Uyarlaması. Türk Psikoloji Yazıları, 13(25), s. 17-25.
• Dundes, Alan (1998). Halk Kimdir?, (Çev. Metin Ekici). Millî Folklor, 37, s.139-153.
• Fichter, Joseph (2009). Sosyoloji Nedir, (Çev. Nilgün Çelebi). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Kuşdil, M. Ersin; Kağıtçıbaşı Çiğdem (2000). Türk Öğretmenlerin Değer Yönelimleri ve Schwartz Değer Kuramı. Türk Psikoloji Dergisi, 15(45), s. 59-76.
• Öden, Utku Mehmet (2023). Türk Destanlarında Değer Aktarımı, (yayınlanmamış doktora tezi). Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Schwartz, Shalom H. (1994). Are there universal aspects in the structure and content of human values?. Journal of Saocial Issues, 50(4), s. 19-45.