İDİL-URAL TÜRKLERİNİN BALKAN SAVAŞLARINA İLGİSİ: ALİASKER KEMAL VE BALKAN SAVAŞLARINA DAİR NOTLARI

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 1, 37 - 59, 30.06.2024

Emre Özsoy

https://doi.org/10.47089/iuad.1440685

Öz

İdil-Ural Türkleri adına, XX. yüzyılın en önemli gelişmelerinden birisini 1905 Rus Devrimi oluşturdu. Devrimin ortaya koyduğu değişimler, onların siyasi alandaki faaliyetlerinde bir canlanmaya neden olduğu kadar, kültürel sahaya da yansıyarak matbuat alanında ilerlemelerini beraberinde getirdi. XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren hatırı sayılır bir tecrübe kazanan ve hayatın her alanına sirayet eden Ceditçilik, devrim döneminin gelişmeleriyle birleşerek İdil-Ural Türkleri arasında dünyayı takip eden, taleplerini idare karşısında savunan bir kuşağı ortaya çıkardı. Bu kuşağın dikkat çeken özelliklerinden birisi, Batı’yı ve özellikle de dinî ve millî ortaklıkları bulunan devlet ve toplumları yakından takip etmeleri oldu. Bu kapsamda Osmanlı devleti ve toplumu, İdil-Ural Türklerinin ilgilendiği en önemli nesneyi oluşturdu. Burada yaşanan pek çok gelişme yakından takip edilerek gazete ve dergiler aracılığıyla toplumlarına aktarıldı. Balkan Savaşları da bu gelişmelere dahildi.
Elinizdeki çalışma, önde gelen Tatar aydınlarından Aliasker Kemal’in, Balkan Savaşları münasebetiyle muhabir sıfatıyla İstanbul’a gelişi sonucu tuttuğu notlar üzerine bina edilmiştir. Bu notlar, her ne kadar sınırlı bir gözlem ve görüşmelerin çıktısı olsa da İdil-Ural ve Osmanlı Türkleri arasındaki ilişkilerin hangi boyutta olduğunun belirlenmesine katkı sağlayacak düzeydedir.
Bu incelemede İdil-Ural Türklerinin Osmanlı devletine yönelik ilgisi üzerinde durulacak, Yıldız (Yoldız) Gazetesi (1906-1918) Muhabiri Aliasker Kemal’in, Balkan Savaşları münasebetiyle İstanbul’a gelişi ve Osmanlı devletine dair sosyal, siyasi ve askerî gözlemleri aktarılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Aliasker Kemal, Balkan Savaşları, Yıldız (Yoldız) Gazetesi, İdil-Ural Türkleri, Rusya Türkleri.

Etik Beyan

Çalışmanın özgün olduğunu, tüm süreçlerde bilimsel etik ilke ve kurallarına uyduğumu, kullandığım bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bunları kaynakçada belirttiğimi beyan ederim.

Kaynakça

• A.M. (1913). İstanbul Mektupları IX. Koyaş, 24, s. 3.
• Alp, Alper. (2013). Rus Arşiv Belgelerine Göre, Balkan Savaşlarına Tepki Olarak Tatar Kamuoyunun Savaş Mağduru Osmanlı Askerlerine ve Halkına Yardım Teşebbüsleri. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 171, s. 95-104.
• Alp, İlker. (2018). Balkan Savaşları’nda Türk ve İslâm Dünyasından Gelen Yardımlar. Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, 7 (2), s. 273-309.
• Ediplerimiz. (2009). Haz. Reis Dautov ve Ravil Rahmani, Cilt 1, Kazan: Tataristan Kitap Neşriyatı.
• Gainanov, R. R.-Mardanov, R. F.-Şakurov, F. N. (2000). Tatarskaya Periodiçeskaya Peçat Naçala XX Veka. Kazan: İzdatelstvo Millî Kitap.
• Gainullin, M. (1966). Tatarskaya Literatura i Publitsistika Naçala XX Veka. Kazan: Tatarskoe Khijnoe İzdatelsstvo.
• Gainullin, M. H. (1975). Tatarskaya Literatura XIX Veka. Kazan: Tatarskoe Knijnoe İzdatelstvo. Hususi Muhabir. (1912). Yıldız, 909, s. 4.
• İsimsiz. (1907). İstanbul Mektepleri. Vakit, 192, s. 2.
• İsimsiz. (1912). Kazan 10 Dikabr. Koyaş, 1, s. 1-2.
• İsimsiz. (1913). İstanbul’da Müslüman Hatunların Tahkirge Karşı Protist. Vakit, 1107, s. 2.
• İsimsiz. (1999). Türklük Şuûnu. Türk Yurdu Cilt 2: 1912-1913, Ankara: Tutibay Yayınları, s. 92-94.
• Kemal, A. (1912). İstanbul Mektupları (918. Numirden mabad). Yıldız, 919, s. 2.
• Kemal, A. (1912). İstanbul Mektupları III. Yıldız, 918, s. 2-3.
• Kemal, A. (1912). İstanbul Mektupları IV. Yıldız, 920, s. 2-3.
• Kemal, A. (1912). İstanbul Mektupları VI. Yıldız, 921, s. 3-4.
• Kemal, A. (1912). İstanbul Mektupları XII. Yıldız, 932, s. 2-3.
• Kemal, A. (1912). Merhum Ahmed Mithat Efendi. Yıldız, 921, s.1-2.
• Kemal, Aliasker. (1912). İstanbul Haberleri. Yıldız, 916, s. 3.
• Kemal, Aliasker. (1912). İstanbul Mektupları II. Yıldız, 916, s. 2-3.
• Kemal, Aliasker. (1913). İstanbul Mektupları VIII. Yıldız, 925, s. 2.
• Kemal, Aliasker. (1913). Songı Gün Hatıraları. Yıldız, 937, s. 2.
• Kurat, Akdes Nimet. (2014). Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu. M. (1906). Türk Muallimleri, Vakit, 93, s. 1.
• Maraş, İ. (2002). Türk Dünyasında Dinî Yenileşme (1850-1917). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Özdemir, Emin. (2012). Rusya Türklerinin Balkan Savaşlarına Tepkileri ve Osmanlı’ya Maddi-Manevi Katkıları. Türk Dünyası Araştırmaları, 198, s. 27-50.
• Özsoy, Emre. (2023). Stalin’in Darağacında Bir Tatar Aydının Portresi: Muhammed Fatih Kerimî ve Ceditçilik Hareketi. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Padişahın Himayesinde Osmanlı Kızılay Cemiyeti 1911-1913 Yıllığı. (2013). Haz. Ahmet Zeki İzgöer, Ramazan Tuğ, Ankara: Türk Kızılay Yayınları.
• Remiyef, İ. (1926). Vakıtlı Tatar Matbuatı (1905-1925). Kazan: Kejur Basımevi.
• Sibgatullina, Alfina. (2014). İki İmparatorluk Arasında Rusyalı Müslüman Türkler. İstanbul: Doğu Kütüphanesi. Tataristan Millî Arşivi, Fond 1370 opis.1, dela.23, list.35-36ob.
• Tepekaya M., Kaplan L., (2003). Hilâl-i Ahmer Hanımlar Merkezi’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri (1877-1923). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10, s.147-202.
• Türk Kızılay Arşivi Kutu No 191, Belge No 8.
• Türkoğlu, İsmail. (1998). Balkan Savaşları Sırasında Bir Tatar Hemşirenin İstanbul Hatıraları. İstanbul Araştırmaları, 6, s.179-188. Uslu, Ayşen. (10.11.2023). Galiesgar Kamal. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/galiesgar-kamal 31.07.2023