KAZAN TATARCASINDA SINIRLANDIRMA YAPAN EKLER

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 2, 177 - 209, 30.12.2024

Mustafa Sefer Gelen

https://doi.org/10.47089/iuad.1579719

Öz

Bu çalışma, Orta İdil Bölgesinde konuşulan Kıpçak tipindeki Türk değişkelerinden Kazan Tatarcasının sınırlandırma bildiren yapılarını konu edinmektedir. Kazan Tatarcasında sınırlandırma kategorisi; zamanı, mekânı, miktarı ve ayrıştırma bilgisi ile ismi sınırlandıran birtakım dilbilgisel söz ve yapılardan oluşmaktadır. Bu çalışmada sınırlandırma işlevi gören ekler üzerinde durulmuştur. Söz konusu ekler Kazan Tatarcasının gramer ve sözlük çalışmalarında belirlenip örnek cümleler yardımıyla incelenmiştir. Yapılan incelemede söz konusu sınırlandırma eklerinin eylemin gerçekleştiği zamanın ve mekânın başlangıç ve bitiş noktasını bildirmek, mekânın ve zamanın başlangıç ve bitiş aralığını belirtmek, miktarın neyden daha fazla veya neyden daha az olduğunu göstermek, herhangi bir ismi diğerlerinden ayırmak suretiyle sınırlandırma yaptıkları belirlenmiştir. İlgili inceleme sonunda Kazan Tatarcasında eklerle yapılan sınırlandırma kategorisini birtakım hâl eklerinin, sınırlandırma yapan eklerin, zarf-fiil eklerinin oluşturduğu belirlenmiş; söz konusu ekler çalışmada, türlerine göre sınıflandırılarak yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kazan Tatarcası, Sınırlandırma, Sınırlandırma Ekleri, Zarf-Fiil Ekleri, Hal ekleri

Kaynakça

• Argunşah, Mustafa; Yüksekkaya, Gülden Sağol (2020).Karahanlıca Harezmce Kıpçakça Dersleri. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Biray, Nergis (2008). “Kazak Türkçesinde Sınırlandırma İşlevli Dil Birlikleri Üzerine: Gana, Qana, Tek, Aq”.ModernTürklükAraştırmalarıDergisi, C. 5, Sayı: 8, 48-83.
• Coşkun, Volkan (1997). “Tarihi Türk Lehçeleri ve Özbek Türkçesinde Zaman ve Mekânda Sınırlama Görevi Üstlenen Yapılar”.Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 45, 429-438.
• Demirbilek, Salih (2008). “Tegi Edatı ve Türevleri”.Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume 1/2, 94-101.
• Erdal, Marsel (2004). A grammar of Old Turkic. Leiden: Brill,
• Ergin, Muharrem (2013).Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Ganiyev, Fuat Aşrafoviç (2013).BugünküTatarTürkçesiSözYapımı (Akt. Özşahin, M.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Güzel, Sinan (2010a). “Türkçede -lA-p> +lAp Zarf Kalıplaşması: Tatarca ve Başkurtça Örneği”.Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, Bahar, 54-64.
• Güzel, Sinan (2010b). “Çuvaşça +lA(t)sA Üzerine”.Türkbilig Türkoloji Araştırmaları 2010/20. Ankara, 2010b, 37-46.
• Güzel, Sinan (2023). “Çuvaşça {+(ç)çen} Sınırlama Biçim Biriminde Yeni İşlev Kazanımı”. Prof. Dr. Zeki Kaymaz Armağanı [Editörler: Prof. Dr. Caner KERİMOĞLU - Prof. Dr. İbrahim ŞAHİN - Prof. Dr. Ekrem AYAN], Ankara: Pegem Akademi, 2023, 227-236.
• Hisamova, Fehime Mirgaliyevna (2006).TatarTělěMorfologiyesě. Kazan: Megarif Neşriyatı.
• Hünerli, Bülent (2016). “Eski Anadolu Türkçesinde Sınırlama İşlevindeki ‘-(y)Xnca Dek/Degin/Kadar’ Ara Formunun Doğu Trakya Ağızlarındaki Görünümü ve ‘-(Y)Xnca’ Zarf-Fiilinin Kullanım Çeşitliliği”.Türük Uluslararası Dil Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi 1 (7), 152-163.
• Karpuz, Hacı Ömer; Salan, Erkan (2014). “Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’nde Çekim Edatı İşlevinde Kullanılan -IncA Ekli Zarf Eylem Yapıları”.Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 35, 1-19.
• Korkmaz, Zeynep (1992).Gramer Terimleri Sözlüğü.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Zeynep (2009).Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Öner, Mustafa (2011a). “Tatarca Kısa Dil Bilgisi” TürkçeYazıları. İstanbul: Kesit Yayınları, 81-165.
• Öner, Mustafa (2011b). “Türkçede Çekim Edatlarının Karşılaştırma ve Sınırlandırma Bağlantıları”TürkçeYazıları. İstanbul: Kesit Yayınları, 39-47.
• Öner, Mustafa (2011c). “Kuzey Batı Türkçesinde -nI Ekli Zaman Zarfları”. TürkçeYazıları, İstanbul: Kesit Yayınları, 237-244.
• Öner, Mustafa (2015). Kazan, Tatar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Öner, Mustafa (2022).BugünküKıpçakTürkçesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• PKTY: Pismennıy korpus tatarskogo yazıka / Tatar tělěněň yazma korpusı. https://search.corpus.tatar/Pismennıy korpus tatarskogo yazıka, Erişim 01.05.2023-05.07.2024.
• Salan, Erkan (2020).Eski Anadolu Türkçesinde Sınırlandırma Yapıları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Şahin, Savaş (2020). “Türkmen Türkçesinde Çekim Edatları ve Zarf-Fiil Ekleriyle Kurulan Yapılardaki Sınırlandırma İşlevleri”.TürkDünyasıDilveEdebiyatDergisi, (50), 77-98.
• Tekin, Talat (2022).Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TG 2015: Tatar Grammatikası. (Proyekt cit. M.Z: Zekiyev; Red. F M. Hisamova). I Tom. Kazan: İbrahimov isěměndegě těl, edebiyat hem sengat’ institutı.
• TG 2016: Tatar Grammatikası. (Proyekt cit. M.Z: Zekiyev; Red. F M. Hisamova). II Tom. Kazan: İbrahimov isěměndegě těl, edebiyat hem sengat’ institutı.
• TTKTES 2001: Tatar Tělěněň Ḳısḳaça Tariḫi-Ětimologik Süzlěgě. Eḫmetyenov R.Ḳazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• TTAS I-1977: Tatar Tělěněñ Añlatmalı Süzlěgě, Abdullin İ.A, Vahitova S.B., Gazizova. F.M. – Gaynanova L.R., Ganiyev, F.E., Möhemmediyev, M.G., Hanbikova, Ş. S., Ehmetyanov, R.G., Ahuncanov, G.H., Mingulova, R.R., I Tom. Kazan: TatarstanKitapNeşriyatı.
• TTAS I-2015: Tatar Tělěněñ Añlatmalı Süzlěgě. Sabitova, İ. İ., Gaynettinova, A. F., Borhanova, Y. F., Galimova, O. N., Saberova, G. G., Gaffarova, F.F., Safina, E. Y., Timerhanov A. E., Abdullina, R.R., Seferov, R. T., Tahirova F. İ, I Tom.Kazan: TatarstanKitapNeşriyatı.
• TTAS II-1979:Tatar Tělěněñ Añlatmalı Süzlěgě. Abdullin İ.A, Vahitova S.B., Gazizova. F.M., Gaynanova L.R., Ganiyev, F.E., Möhemmediyev, M.G., Hanbikova, Ş. S., Ehmetyanov, R.G., Ahuncanov, G.H., Mingulova, R.R. II Tom. Kazan: TatarstanKitapNeşriyatı.
• TTAS II-2016:Tatar Tělěněñ Añlatmalı Süzlěgě. Sabitova, İ. İ., Gaynettinova, A. F., Borhanova, Y. F., Galimova, O. N., Saberova, G. G., Gaffarova, F.F., Safina, E. Y., Timerhanov A. E., Abdullina, R.R., Seferov, R. T., Tahirova F. İ. II Tom, Kazan: TatarstanKitapNeşriyatı.
• TTAS III-1981: Tatar Tělěněñ Añlatmalı Süzlěgě. Abdullin İ.A, Vahitova S.B., Gazizova. F.M. – Gaynanova L.R., Ganiyev, F.E., Möhemmediyev, M.G., Hanbikova, Ş. S., Ehmetyanov, R.G., Ehmetova R. G. III Tom, Kazan:TatarstanKitapNeşriyatı.
• TTAS III-2017: Tatar Tělěněñ Añlatmalı Süzlěgě. Sabitova. İ. İ., Gaynettinova, A. F., Borhanova, Y. F., Galimova, O. N., Saberova, G. G., Gaffarova, F.F., Safina, E. Y., Timerhanov A. E., Abdullina, R.R., Seferov, R. T., Tahirova F. İ, III Tom.Kazan: TatarstanKitapNeşriyatı.
• TTAS IV-2018: Tatar Tělěněñ Añlatmalı Süzlěgě. Sabitova. İ. İ., Gaynettinova, A. F., Borhanova, Y. F., Galimova, O. N., Saberova, G. G., Gaffarova, F.F., Safina, E. Y., Timerhanov A. E., Abdullina, R.R., Seferov, R. T., Tahirova F. İ, IV Tom. Kazan: TatarstanKitapNeşriyatı.
• TTAS V-2019:Tatar Tělěněñ Añlatmalı Süzlěgě. Sabitova. İ. İ., Gaynettinova, A. F., Borhanova, Y. F., Galimova, O. N., Saberova, G. G., Gaffarova, F.F., Safina, E. Y., Timerhanov A. E., Abdullina, R.R., Seferov, R. T., Tahirova F. İ, V Tom.Kazan: TatarstanKitapNeşriyatı.
• TTAS VI-2021: Tatar Tělěněñ Añlatmalı Süzlěgě. Sabitova. İ. İ., Gaynettinova, A. F., Borhanova, Y. F., Galimova, O. N., Saberova, G. G., Gaffarova, F.F., Safina, E. Y., Timerhanov A. E., Abdullina, R.R., Seferov, R. T., Tahirova F. İ., VI Tom. Kazan: TatarstanKitapNeşriyatı.
• TTDS-2009: Tatar Tělěněň Dialektologik Süzlěgě. Bayazitova F. S., Ramazanova D.B., Sadıkova Z. R., Ḫeyrettinova T. H., Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• Türk, Ahmet Turan. (2014).Nurihan Fettah’ın “Sızgıra Torgan Uklar” Romanı Üzerine Dil İncelemesi (Giriş–İnceleme–Metin–Dizin) İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora Tezi.
• Uçar Filiz Meltem. (2011). “Çağatay Türkçesinde Sınırlama Hâli”.Türklük Bilimi Araştırmaları. Sayı: 29, 421- 445, 2011.
• Yıldırım, Faruk. (2009). “Anadolu Ağızlarında Sınırlandırma Gösteren Yapılar”.Türk Dilleri Araştırmaları.19,185-121.