Van Kalesi Analıkız Yapısı: İşlev ve Kronolojisine Dair Bir Değerlendirme

Yıl 2019, Sayı: 22, 1 - 23, 29.01.2020

Bülent Genç Erkan Konyar

https://doi.org/10.26650/anar.2019.22.660245

Öz

Van Kalesi’nin kuzeydoğu yamaçlarında, ova düzeyine yakın bir yükseltide Analıkız veya Hazine Kapısı olarak adlandırılan kaya anıtı yer almaktadır. Anıt ana kayaya işlenmiş bir platform ve gerisinde yine ana kayaya açılmış iki adet anıtsal nişten oluşur. Marr ve Orbeli’nin 1916 yılında gerçekleştirdikleri kazılardan bu yana Analıkız alanının işlevi, sitadelle ilişkisi, krallık açısından önemi, inşa evreleri ve mimari tasarımı hakkında ayrıntılı bir değerlendirme yapılmamıştır. Literatürde bu alan genel olarak Açık Hava Kutsal Alanı olarak tanımlanmıştır. Lehmann-Haup’tun 1898’lerde alanın kuzeyinde yer alan drenaj kanallarını kurban kanalı olarak tanımlaması açık hava kutsal alanı tanımını yerleştirmiş sonraki çalışmalara referans olmuştur. Bu çalışmamızda alanla ilgili literatür ve hikayeleri ve kazı sonuçlarını tekrar değerlendirerek yeniden tanımlamaya çalışılmıştır. Minua ile başlamış olması muhtemel inşa faaliyetlerinin I. Argişti ve II. Sarduri ile devam ettiği yönündeki tespitler, bu alanın yapım evreleri de göz önüne alınarak değerlendirilmiştir. Analıkız yapısının aslında açık hava kutsal alanı olmayabileceği, krallık için sadece başkente özel ünik bir anıtsal birim olabileceği ele alınmıştır. Söz konusu birimin kralların kroniklerinin yazılı olduğu stellerinin toplu olarak bulunduğu bir alan olabileceği ve bütün çevresel özellikleriyle beraber kapalı bir alan olabileceği arkeolojik ve filolojik kanıtlar üzerinden tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Van Kalesi, Analıkız, Urartu, Urartu Dini, Tuşpa

Destekleyen Kurum

İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından desteklenmiştir

Proje Numarası

Proje No: SBA-2019-34048

Tushpa/Van Fortress Analıkız Structure: An Evaluation of Function and Chronology

Öz

On the northeast sides of the Van Fortress, an elevation nearby, stands a rock monument on the plain named Analıkız or also called Hazine Kapısı. The monument consists of a platform engraved into the rock and two monumental niches. Yet ever since the excavations conducted by Marr and Orbeli in 1916, there have been no detailed examinations or evaluations of the functions of the field, the relationship to the citadel, its importance for the kingdom, the levels of construction or architectural design. In literature, this field is generally recognized vas Open Air Sanctuary or the way Lehmann-Haupt defined in 1898. In this study, we attempted to reevaluate and redefine the literature, stories and excavation outcomes. The deductions suggesting construction activities initiating with Minua then continuing with Argishti I and Sarduri II have been made considering the construction levels of the field. The possibilities of Analıkız structure not being an open-air sanctuary but rather a monumental site for the kingdom, a field in which the steles with king’s chronicles carved onto them are gathered or a closed field with all of its surroundings have been discussed with the aid of archeological and philological proofs.

Anahtar Kelimeler

Van Fortress, Analıkız, Urartian, Urartian Religion, Tushpa

Proje Numarası

Proje No: SBA-2019-34048

Kaynakça

• Çilingiroğlu, A. (1998). Urartu’da tapınma ve tapınma yerleri. In G. Arsebük, M. J. Mellink, W. Schirmer (Ed.), Light on Top of the Black Hill: Studies presented to Halet Çambel kitabı içinde (s. 230‒239). İstanbul: Ege Yayınları.
• Çilingiroğlu, A. (2011). Urartu dini / Urartian religion. In K. Köroğlu, E. Konyar (Ed.), Urartu: doğuda değişim / transformation in the east kitabı içinde (s. 186‒199). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Dinçol, A. M., & Dinçol, B. (1986). Eine wiederentdeckte assyrische inschrift auf den Van-felsen. Anadolu Araştırmaları, 10, 351‒358.
• Erzen, A. (1978a). Çavuştepe I. M.Ö. 7.-6. yüzyıl Urartu mimarlık anıtları ve ortaçağ nekropolü. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Genç, B. (2015). Urartu ve Assur arasındaki kültürel ilişkiler ve Urartu'nun dönüşümünde Assur etkisi, (Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Korfmann, M. (1977). Die ausgrabungen von Kirsopp und Silva Lake in den Jahren 1938 und 1939 am burgfelsen von Van (Tušpa) und in Kalecik. Berytus, Archaeological studies, 25, 173‒200.
• Kroll, S., Gruber, C., Hellwag, U., Roaf, M., & Zimansky, P. (2012). Introduction: Biainili and Urartu. In S. Kroll, C. Gruber, U. Hellwag, M. Roaf, P. Zimansky (Eds.), Biainili-Urartu: The Proceedings of the Symposium Held in Munich 12-14 October 2007 / Tagungsbericht des Münchner Symposiums 12.-14. Oktober 2007 (pp. 1‒38), Leuven: Peeters.
• Lake, K. (1940). Van’da yapılan hafriyat, 1938. Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi, 4, 179‒191.
• Layard, A. H. (1849). The monuments of Niniveh. London: John Murray.
• Layard, A.H. (1853). Discoveries in the ruins of Nineveh and Babylon; with travels in Armenia, Kurdistan and the Desert. London and New York: John Murray and G. P. Putnam.
• Lehmann-Haupt, C. F. (1906). Materialien zur älteren geschichte Armeniens und Mesopotamiens. Berlin: Weidmannsche Buchhandlung.
• Lehmann-Haupt, C. F. (1926). Armenien Einst und Jetzt, II(1). Berlin: B. Behr’s Verlag.
• Lehmann-Haupt, C. F. (1928-35). Corpus inscriptionum chaldicarum. Berlin and Leipzig: Walter de Gruyter.
• Marr, N. Y., & Orbeli, I. A. (1922). Archeologiceskaja ekspedicija 1916 goda v Van. Raskopki dvuch nis na Vanskoj skale i nadpisi Sardura vtorogo iz raskopok zapadnoj nisi. St. Petersburg: Russkoe Archeologiöeskoe Obscestvo.
• Özgüç, T. (1969). Altıntepe II: mezarlar, depo binası ve fildişi eserler. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Pecorella, P. E., & Salvini, M. (1984). Tra lo Zagros e l'Urmia: Richerche storiche ed archeologiche nell'Azerbaigiano Iranico. Roma: Roma, Edizioni dell'Ateneo.
• Salvini, M. (2006). Urartu tarihi ve kültürü, (B. Aksoy, Çev.). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Salvini, M. (2008). Corpus dei testi Urartei. Le iscrizioni su pietra e roccia, Roma: CNR - Istituto di studi sulle civiltà dell’Egeo e del Vicino Oriente.
• Schulz, F. É. (1840). Memoire: Sur le lac de Van et ses environs. Journal Asiatique, 9 (3), 257‒323.
• Tarhan, M. T. (2011). Başkent Tuşpa / The Capital City Tushpa. In K. Köroğlu, E. Konyar (Ed.), Urartu: Doğu’da Değişim / Transformation in the East kitabı içinde (286‒333) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tarhan, T. M. (1994). Recent research at the Urartian capital Tushpa. Tel Aviv, 21(1), 22‒57.
• Zimansky, P. (2011). Unutulan ve tekrar hayata dönen bir krallık: Urartu çalışmaları ve literatürü / A kingdom revived from oblivion: Urartian studies and literature. In K.
• Köroğlu, E. Konyar (Eds.), Urartu: Doğu'da Değişim/ Transformation in the East içinde (s. 56‒71). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.