Doğu Karadeniz Dağlarında Erken Demir Çağı Varlığına İlişkin Yeni Buluntular

Yıl 2020, Sayı: 23, 91 - 111, 08.01.2021

Hülya Çalışkan Akgül

https://doi.org/10.26650/anar.2020.23.818496

Öz

Trabzon’un arkeolojik geçmişi daha çok antik dönem yazılı kaynaklardaki veriler dikkate alınarak açıklanmaya çalışılmaktadır. Ancak bu geçmiş arkeolojik yönden kanıtlanamamaktadır. Ayrıca bölge az sayıda ve sürekliliği olmayan yüzey araştırmalarına sahne olmuştur. 2018 yılında başlatılan Trabzon İli Protohistorik Dönem Yüzey Araştırmaları Projesi ile bölgenin bilinmeyen geçmişi aydınlatılmaya çalışılmaktadır. Araştırmanın 2019 yılı sezonunda incelenen alanlarından biri, Maçka ilçe sınırları içindeki Mulaga Vadisi’dir. Vadide, Zırvanos mezrasının güneyinde, yaklaşık 2000 m yükseklikteki Kalecik (Mile) Kalesi’nde, Erken Demir Çağı’nın tanımlanmasını mümkün kılan seramik parçalar tespit edilmiştir. Saptanan seramikler hamur özellikleri, yüzey işlemleri, tipolojik ve bezeme özellikleri bakımından Doğu Anadolu ve Güney Kafkasya Erken Demir Çağ seramik repertuarı ile benzerlik göstermektedir. Doğu Karadeniz Dağları’nın kuzeye bakan yamaçlarında yer alan Kalecik (Mile) Kalesi ile birlikte bölgede ilk defa Erken Demir Çağı hakkında konuşabileceğimiz arkeolojik materyal ele geçmiş ve Doğu Anadolu Erken Demir Çağı için Doğu Karadeniz Dağları’nın bir bariyer oluşturmadığı anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Doğu Karadeniz, Trabzon, Erken Demir Çağı, Kale türü yerleşim, seramik

Destekleyen Kurum

Karadeniz Teknik Üniversitesi

Proje Numarası

SAT-2020-8417

Teşekkür

TYAP 2019 yılı arazi çalışmalarına sağladıkları finansal destek nedeniyle Türk Tarih Kurumu, Trabzon Mimarlar Odası, Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası ve Doğu Karadeniz İhracatçılar Birliği’ne araştırma ekibi adına teşekkür ederim. Araştırma sahasının coğrafi ve jeolojik özelliklerini arkeolojik buluntu alanları çerçevesinde değerlendirerek görüş ve önerilerini esirgemeyen Dr. Erkan Yılmaz’a ve özverili çalışmaları, destek ve önerileri için TYAP ekibinin her bir üyesine teşekkürü bir borç bilirim.

The Most Recent Findings Related to the Early Iron Age at the Eastern Black Sea Mountains

Öz

Archaeological past of Trabzon has been explained by considering the data in the written sources of antique era -to date. However, so-far this history cannot be proved archaeologically. The region has witnessed a few, short-term surveys, which did not continue long. Trabzon Protohistoric Period Survey Project which was started in 2018 aims to increase data about the region. In 2019 survey season, Mulaga Valley in Maçka was one of the areas where reseach was conducted. .In this valley, south to Zırvanos at Kalecik (Mile) Castle with an altitude of 2000 m, ceramic pieces dated to the Early Iron Age were identified.. These ceramic findings show similarities with the Early Iron Age ceramic repertoire of the northern part of the Van Lake basin, north-eastern Anatolia, and Transcaucasia with regard to their paste, surface treatment, and decoration. Kalecik (Mile) Castle findings allows for the first time to interpret Early Iron Age in the region. This paper argues that Eastern Black Sea Mountains were actually not a barrier for the Eastern Anatolian Early Iron Age.

Anahtar Kelimeler

Eastern Black Sea, Trabzon, Early Iron Age, castle settlement, ceramic

Proje Numarası

SAT-2020-8417

Kaynakça

• Abramishvili, M. (2010). In search of the origins of metallurgy - An overview of South Caucasian evidence. S. Hansen, A. Hauptmann, I. Motzenbacker ve E. Pernicka (Eds.), Von Majkop bis Trialeti Gewinnung und Verbreitung von Metallen und Obsidian in Kaukasien im 4.-2. Jt. v. Chr içinde (s. 167-178). Bonn: Dr. Rudolf Habelt GmbH. google scholar
• Alkan, Ö. (2019). Tarihi ve Arkeolojik Veriler Işığında Artvin. (Doktora tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum. google scholar
• Alkım, U. B., Alkım, H. ve Bilgi, Ö. (1988). İkiztepe I. Birinci ve İkinci Dönem Kazıları (1974-1975). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. google scholar
• Alkım, U. B., Alkım, H. ve Bilgi, Ö. (2003). İkiztepe II. Üçüncü, Dördüncü, Beşinci, Altıncı, Yedinci Dönem Kazıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. google scholar
• Atalay, İ. ve Mortan, K. (1997). Türkiye Bölgesel Coğrafyası. İstanbul: İnkılap Kitabevi. google scholar
• Ayaz, G. (2017). Doğu Anadolu Bölgesi Erken Demir Çağ Çanak Çömlek Kültür Bölgeleri: Gelişimleri, Sınırları, Çanak Çömlek Grupları ve İlişkileri Çerçevesinde Değerlendirilmesi. (Doktora Tezi). Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van. google scholar
• Belli, O. ve Konyar, E. (2003). Doğu Anadolu’da Erken Demir Çağı Kale ve Nekropolleri-Early Iron Age Fortresses and Necropolies in Eastern Anatolia. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. google scholar
• Carpenter, R. (1948). The Greek Penetration of the Black Sea. American Journal ofArchaeology, 52 (1), 1-10. google scholar
• Çalışkan Akgül, H. (2016). Türkiye’nin Doğu Karadeniz Bölgesi’nin Prehistoryası: Bir Terra Incognita Analizi. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 21, 9-26. https://doi.org/10.18220/kid.277658. google scholar
• Çalışkan Akgül, H., Kılıç, S. ve Demirel, S. (2019). Trabzon İli Protohistorik Dönem (Kalkolitik ve Tunç Çağları) Yüzey Araştırması 2018 Yılı Ön Sonuçları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 37 (2) içinde (s. 253-276). Diyarbakır. google scholar
• Çalışkan Akgül, H., Kılıç, S., Demirel, S. ve Yılmaz, E. (2019-2020). Trabzon İli Protohistorik Dönem Yüzey Araştırması - 2019. Türk Eskiçağ Enstitüsü Haberler, 45, 67-73. google scholar
• Çiğdem, S. (2008). Gümüşhane Bölgesi’nin Tarih ve Arkeoloji Araştırmaları. Erzurum: T.C. Gümüşhane Valiliği Yayınları 6. google scholar
• Çilingiroğlu, A. (1991). The Early Iron Age at Dilkaya. A. Çilingiroğlu, D.H. French (Eds.), Anatolian Iron Ages, II içinde (s. 29-38). Ankara. google scholar
• Çilingiroğlu, A. (1994). Urartu Tarihi. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. google scholar
• Demirel, S. (2019). MÖ 1. Binyılda Doğu Karadeniz’in Yerel Toplulukları. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 5 (8), 129-141. https://doi.org/10.31765/karen.668091. google scholar
• Drews, R. (1976). The Earliest Greek Settlements on the Black Sea. The Journal of Hellenic Studies, 96, 18-31. google scholar
• Emir, O. (2008). Prehistorik Dönemden Roma Dönemine Kadar Trabzon ve Çevresi. Trabzon: Serander Yayınları. google scholar
• Erinç, S. (1945). Kuzey Anadolu Kenar Dağlarının Ordu-Giresun Kesiminde Landşaft Şeritleri. Türk Coğrafya Dergisi, 7, 119-140. google scholar
• Frangipane, M. (2015). Different types of multiethnic societies and different patterns of development and change in the prehistoric Near East. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 112 (30), 9182-9189. google scholar
• Hauptmann, H. (1969/70). Historische Geographic und Ergebnisse der Grabungen. İstanbuler Mitteilungen, 19-20, 21-78. google scholar
• Hauptmann, A., Schmitt-Strecker, S., Begemann, F. & Palmieri, A. (2002). Chemical Composition and Lead Isotopy of Metal Objects from the “Royal” Tomb and Other Related Finds at Arslantepe. Eastern Anatolia. Paleorient, 28 (2), 43-69. google scholar
• Işıklı, M. & Erdem, A. Ü. (2009). A group of Early Iron Age pottery from the Erzurum Region. Archaologische Mitteilungen aus Iran und Turan, 41, 249-268. google scholar
• Konyar, E. (2004). Doğu Anadolu Erken Demir Çağ Kültürü: Arkeolojik ve Yüzey Araştırmaları Bulgularının Değerlendirilmesi. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Köroğlu, K. (2009). Urartu Dönemi Bey Konakları. H. Sağlamtimur, Z. Derin, A. Ü. Erdem, A. Batmaz, F. Dedeoğlu, M. Erdalkıran, M. Bilge Baştürk, E. Konakçı. (Eds.). Altan Çilingiroğlu’na Armağan: Yukarı Denizin Kıyısında Urartu Krallığı’na Adanmış Bir Hayat içinde (s. 383-394). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. google scholar
• Köroğlu, K. ve Konyar, E. (2005). Van Gölü Havzası’nda Erken Demir Çağı Problemi. Arkeoloji ve Sanat, 119, 25-38. google scholar
• Ksen. Anab. (1922). C. Lewis Brownson, Anabasis, The Anabasis, (1866-1948), London: Harvard University Press, Cambridge, MA. google scholar
• Kushnareva, Kh.K. (1997). The Southern Caucasus in Prehistory, Stages of Cultural and Socioeconomic Development From The Eight to The Second Millennium B.C. (H.N. Michael Çev.) Philadelphia: The University Museum, University of Pennslyvania. google scholar
• Marro, C. & Özfırat, A. (2005). Pre-Classical Survey in Eastern Turkey. Third Preliminary Report: Doğubeyazıt and Eastern Shore of Lake Van. Anatolia Antiqua, XIII, 319-356. google scholar
• Maxwell-Hyslop, K. R. (1971). Western Asiatic jewellery c. 3000-612 B.C. London. google scholar
• Mcconchie, M. (2004). Archaeology at the North-East Anatolian Frontier, V: Iron Technology and Iron-Making Communities of the First Millenium BC. Ancient Near Eastern Studies, Supplement 13. Louvain: Peeters. google scholar
• MTA Trabzon Bölge Müdürlüğü. (2019). Trabzon İli Masif Tip Cu, Pb, Zn Yatak ve Zuhurları Envanteri. Trabzon. google scholar
• Özdemir, H.F. (2007). Demir Çağı: Başlangıcı ve Başlatanları, Anadolu’ya Etkileri Üzerine. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16 (1), 501-518. google scholar
• Özfırat, A. (2001). Doğu Anadolu Yayla Kültürleri. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. google scholar
• Özfırat, A. (2006). The Middle Bronze Age Settlement Pattern of the Eastern Anatolian High Plateau in Light of New Evidence. D.L. Peterson, L.M. Popova, A.T. Smith (Eds.), Beyond the Steppe and The Sown: Proceedings of the 2002 University of Chicago Conference on Eurasian Archaeology, Colloquia Pontica 13, içinde (s. 160-171). Brill Leiden-Boston. google scholar
• Özfırat, A. (2014). Bozkurt Kurgan Nekropolü Kazısı. A. Özfırat, N. Coşkun (Eds.), Mustafa Kemal Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Kazı ve Araştırmaları içinde (s. 45-70). Antakya: Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları. google scholar
• Sagona, A. (1999). The Bronze Age-Iron Age Transition in Northeast Anatolia: a view from Sos Höyük. A. Çilingiroğlu ve R.J. Matthes (Eds.), Anatolian Iron Ages 4, Anatolian Studies, 49, 153-157. google scholar
• Sagona, A. (2000). Excavations at Sos Höyük, 1998 to 2000: Fifth Preliminary Report. Ancient Near Eastern Studies, 37, 56-127. google scholar
• Sagona, A. (2017). The Archaeology of the Caucasus: From Earliest Settlements to the Iron Age. Cambridge: Cambridge University Press. google scholar
• Sagona, A. & Sagona C. (2004). Archaeology at the North-East Anatolian Frontier, I, An Historical Geography and a Field Survey of the Bayburt Province. Ancient Near Eastern Studies Supplement 14, Louvain: Peeters Press. google scholar
• Sevin, V. (1996). Van/Ernis (Ünseli) Nekropolü Erken Demir Çağ Çanak Çömlekleri. Anadolu Araştırmaları XIV, Prof. Dr. Afif Erzen’e Armağan, 439-467. google scholar
• Sevin, V. (2004). Son Tunç/Erken Demir Çağı Van Bölgesi Kronolojisi Kökeni Aranan Bir Devlet: Urartu. Belleten, LXVIII (252), 355-386. google scholar
• Sevin, V., Özfırat, A. ve Kavaklı, E. (2001). 1997-1999 Hakkâri Kazıları. Kazı Sonuçları Toplantısı, 22 (I) içinde (s. 355-368). Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi. google scholar
• Tsetskhladze, G. R. (1999). Between west and east: Anatolian roots of local cultures of the Pontus. G.R. Tsetskhladze (Ed.), Ancient Greeks West and East içinde (s. 469-496). Leiden, Boston, Cologne. https:// doi.org/10.1163/9789004351257-020. google scholar
• Tsetskhladze, G. R. (2007). Greeks and Locals in the Southern Black Sea Littoral: A Re-Examination. G. Herman ve I. Shatzman (Eds.), Greeks between East and West: Essay in Greek Literature and History in Memory of DavidAsheri içinde (s. 160-195). Jarusalem: The Israel Academy of Sciences and Humanities. google scholar
• Tylecote, R. F. (1981). Iron Sands from the Black Sea. Anatolian Studies, 31, 137-139. google scholar
• Van LOON, M. (1971). Korucutepe Kazısı, 1969, Mimari ve Genel Buluntular. Keban Projesi 1969 Çalışmaları içinde (s. 47-56). Ankara. google scholar
• Vickers, M. & Kakhidze, A. (2008). A Kolchian and Greek Settlements: Excavations at Picvnari 1967 to 2005. P.G. Bilde ve J.H. Petersen (Eds.), Meetings of Cultures in The Black Sea Region, Between Conflict and Coexistence içinde (s. 131-148). Aarhus: Aarhus University Press. google scholar
• Yılmaz, E. ve Çiçek, İ. (2016). Türkiye Thornthwaite İklim Sınıflandırması. Journal of Human Sciences, 13(3), 3973-3993. google scholar
• Young, T.C.JR. (1965). A Comparative Ceramic Chronology for Western Iran, 1500-500. Iran, III, 53-84. google scholar
• Zaman, M. (2001). Tonyaİlçesinin Coğrafi Etüdü. Trabzon: Tonya Belediyesi Kültür Yayınları. google scholar