Obsidiyen Kaynaklarının Yakınında Yeni Bir Akeramik Yerleşme: Sırçalıtepe’den İlk Gözlemler

Yıl 2021, Sayı: 24, 67 - 92, 20.09.2021

Semra Balcı , Çiler Altınbilek Algül Damase Mouralis Orkun Hamza Kaycı Ali Metin Büyükkarakaya Fazlı Açıkgöz

https://doi.org/10.26650/anar.2021.24.936778

Öz

Makale, Sırçalıtepe yerleşmesinin 2019 ve 2020 yılı çalışmalarının genel değerlendirmesini içermektedir. MÖ 8. binyıl ortalarına tarihlendirilmekte olan yerleşme Volkanik Kapadokya bölgesinde, Niğde ili Kayırlı köyü sınırları içinde yer almaktadır. Bu konumu ile şimdilik bölgedeki Göllüdağ ve Nenezi Dağ obsidiyen yataklarına en yakın yerleşme özelliğini taşımaktadır. Yerleşmedeki kazı çalışmaları höyüğün iki farklı alanında yürütülmüştür. Bunlardan biri mimari kalıntıların ve gündelik yaşama ait buluntuların yer aldığı yamaç açması, diğeri ise işliklerde görülebilecek yoğunlukta obsidiyen yongalama atıklarının saptandığı zirve açmasıdır. Yamaç açmasında saptanan mimari kalıntılar kerpiç duvarlı ve kireç tabanlı yapı kalıntıları ve büyük boyutlu fırınlar ile tanımlanmaktadır. Zirve açmasında yer alan, obsidiyen yongalama atıklarının saptandığı alanının varlığı ise Sırçalıtepe’nin bölge yerleşmelerine göre farklılığını ortaya koymaktadır. Dolayısıyla Sırçalıtepe’nin, özellikle obsidiyen verileri ile, Volkanik Kapadokya Bölgesi’ndeki işlik yerleşme ilişkisini verebilecek potansiyele sahip olduğu söylenebilir. Yerleşmedeki obsidiyen buluntuların bir grubu üzerinde yapılan taşınabilir XRF analizleri yerleşme sakinlerinin Göllüdağ, Nenezi Dağ ve Acıgöl kaynaklarını kullandığını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Volkanik Kapadokya, Akeramik Neolitik Dönem, Kerpiç mimari, Obsidiyen buluntular, Taşınabilir XRF analizi

Destekleyen Kurum

İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Bilimsel Araştırma Projeleri

Proje Numarası

SBA-2019-34411

Teşekkür

Sırçalıtepe kazıları, T.C.Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü'nün izniyle Niğde Müzesi müdürlüğü başkanlığında gerçekleştirilmiştir. Yardımları için Murat Tektaş'a ve tüm Niğde müze personeline minnettarız. Bu çalışmanın farklı aşamalarındaki yardım ve destekleri için Okan Aslaner, Ozan Özbudak, Banu Öksüz, Volkan Manap, Yasin Gökhan Çakan, Hale Tümer, Sera Yelözer ve Bogdana Milic'e teşekkür ederiz. Öğrencilerimize (Ecem Kızıltaş, Şevval Şirin, Kübra İren, Burcu Alpagut, Ayber Alper, Mustafa Gökçen ve Mert Erdoğan) sahada ve laboratuvarda yaptıkları çalışmalar için içtenlikle teşekkür ederiz. Bu çalışmaya sponsor olan İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Proje Birimine de teşekkür ederiz (BAPSİS Proje No SBA-2019-34411).

A New Aceramic Neolithic Site Nearby the Obsidian Sources: Preliminary Insights from Sırçalıtepe

Öz

This paper is a general assessment of the studies conducted in 2019 and 2020 at the site of Sırçalıtepe. The settlement, which is dated to the 8th mill BCE, is located in the Volcanic Cappadocia region, within the borders of the Kayırlı village in the province of Niğde. With its location, it can be characterised as the nearest site to the Göllüdağ and Nenezi Dağ obsidian sources in the region. The excavations at Sırçalıtepe were carried out in two different areas of the mound. One trench is the slope trench with documented architectural remains and finds related to daily life, and the other trench is from the top of the mound where obsidian knapping debris is present in proportions commonly seen in workshop areas. The architectural remains discovered in the slope trench involve mudbrick walls, lime plastered floors, and large ovens. However, the investigated area from the top trench with abundant cores and knapping debris reveals the difference between Sırçalıtepe and other contemporaneous sites in the region. Thus, it can be argued that Sırçalıtepe, especially with its obsidian artefacts, has the potential for revealing the relationship between the workshop and the site. Portable XRF analyses performed on a group of obsidian artefacts showed that the settlement inhabitants used Göllüdağ, Nenezi Dağ, and Acıgöl obsidian sources

Anahtar Kelimeler

Volcanic Cappadocia, Aceramic Neolithic, Mudbrick architect, Obsidian artefacts, Portables XRF analysis

Proje Numarası

SBA-2019-34411

Kaynakça

• Astruc L. (2018). Obsidian Use during the Level 4 Occupations at Aşıklı Höyük. In M. Özbaşaran, G. Duru, & M. Stiner (Eds.), The Early Settlement at Aşıklı Höyük- Essays in Honor of Ufuk Esin (pp.345-362). Ege yayınları, İstanbul. google scholar
• Balcı, S. (2019). The Obsidian Industry of Pre-Pottery Neolithic Levels at Tepecik-Çiftlik, Central Anatolia. In Astruc, L, McCartley C., Briois, F, Kassianidou V. (Eds.), Near Eastern Lithic Technologies on the move. Interactions and Contexts in Neolithic Traditions (235-246). Astrom Editions, Nicosia. google scholar
• Balcı, S., Altınbilek-Algül, Ç. & Mouralis, D. (in press). Sırçalıtepe: A New Aceramic Neolithic Site in Volcanic Cappadocia (Central Anatolia). The 9 th International Conference on PPN Chipped and Ground Stone Industries of the Near East 2019, Tokyo. google scholar
• Balcı, S., Çakan, Y. G. & Falay, B. (2018). Niğde Tarihöncesi Yüzey Araştırmaları 2016. 35. Araştırma Sonuçları Toplantısı - 2. Cilt, 427-446. google scholar
• Balkan-Atlı, N. (2003). Obsidien “Ticareti”: Yeni Veriler, Yeni Modeller, Yeni Sorunlar. Bir Deneme. In M. Özbaşaran, O. Tanındı, & A. Boratav (Eds.), Archaeological essays in honour of Homo amatus : Güven Arsebük (pp.9-18). Ege yayınları, İstanbul. google scholar
• Balkan-Atlı, N. & Binder, D., (with contrubition Beugnier, V., Buitenhuis, H., Kuzucuoğlu, C., Mouralis, D., Slimak, K., Thery, I.) (2001). Les ateliers de taille d’obsidienne. Fouille de Kömürcü-Kaletepe 2000, Anatolia Antiqua IX, 193-205. google scholar
• Balkan-Atlı, N. & Cauvin, M. C. (1997). 1995 Yılı Aksaray, Niğde, Nevşehir İlleri Obsidien Yüzey Araştırması. XIV. Araştırma Sonuçları Toplantısı -I, 293-312. google scholar
• Balkan-Atlı, N., Kayacan, N., Balcı, S., Astruc, L., & Erturaç, K. (2013). Göllü Dağ Obsidian Project. In F. Borrelli Tena, J. J. Ibânez-Estevez, & M. Molist Montanâ (Eds.), Stone Tools in Transition: FromHunter-Gatherers to Farming Societies in the Near East (pp. 456-474). Servei de Publicacions de la Universitat AutÂ2noma de Barcelona. google scholar
• Bıçakçı, E., Godon, M., Büyükkarakaya, A.M., Erturaç, K., Kuzucuoğlu, C., Çakan, Y.G. & Vinet, A. (2017). Les fouilles de Tepecik-Çiftlik et les activites du programme Melendiz prehistorique, campagne 2016. Anatolia Antiqua XXV, 71-94. google scholar
• Bıçakçı, E., Godon, M. & Çakan, Y.G. (2012). Tepecik-Çiftlik. In M. Özdoğan, N. Başgelen, & P. Kuniholm (Eds.), The Neolithic in Turkey, Central Turkey 3 (pp. 89-134). Archaeology and Art Publications, İstanbul. google scholar
• Binder, D. & Balkan-Atlı, N. (2001). Obsidian exploitation and blade technology at Kömürcü-Kaletepe (Cappadocia, Turkey). In I. Caneva, C. Lemorini, D. Zampetti, & P. Biagi (Eds.), Beyond tools : redefining the PPN lithic assemblages of the Levant (pp.1-16). Ex oriente, Berlin. google scholar
• Binder, D., Gratuze, B., Mouralis, D. & Balkan-Atlı, N. (2011). New investigations of the Göllüdağ obsidian lava flows system: a multidisciplinary approach. Journal of Archaeological Science 38: 3174-3184. google scholar
• Carter, T., Poupeau, G., Bressy, C. & Pearce, N.J.G. (2006). A new programme of obsidian characterization at Çatalhöyük, Turkey. Journal of Archeological Science 33, 893-909. google scholar
• Cauvin, M.-C. & Chataigner, C. (1998). Distribution de l’obsidienne dans les sites archeologiques du Proche et Moyen Orient. In M.C. Cauvin, A. Gourgaud, B. Gratuze, N. Arnaud, G. Poupeau, J. L. Poidevin, & C. Chataigner (Eds.), L’obsidienne au Proche etMoyen Orient ancien: du volcan a l’outil (pp. 325-350). BAR International Series 738, Archaeopress, Oxford. google scholar
• Çakan, Y.S. (2019). Neolitik Dönem’de Yeni Bir Yapı Tipi: Tepecik-Çiftlik’te “Fırınlı Yapılar”. In P. Çaylı, I. Demirtaş, B. Eser (Eds.), Arkeolojiyle Geçen Yarım Asır: Sevil Gülçur Armağanı, Prof. Dr. Sevil Gülçur adına Anı Kitabı (pp. 649-659). Bilgin Kültür Yayınları, Ankara. google scholar
• Ercan T. (1986). Orta Anadolu’daki Senozoyik Volkanizması. MTA Dergisi 107, 119-140. google scholar
• Erturaç, M. K., Okur, H. & Ersoy, B. (2017). Göllüdağ Volkanik Kompleksi İçerisinde Kültürel ve Jeolojik Miras Öğeleri. Türkiye Jeoloji Bülteni. Cilt 60, Sayı 1, 17-34. google scholar
• Frahm, E. & Hauck, T. C. (2017). Origin of an obsidian scraper at Yabroud Rockshelter II (Syria): Implications for Near Eastern social networks in the early Upper Palaeolithic. Journal of Archaeological Science: Reports 13, 415-427. google scholar
• Frahm, E. & Tryon, C. A. (2019). Origin of an Early Upper Paleolithic obsidian burin at Ksar Akil (Lebanon): Evidence of increased connectivity ahead of the Levantine Aurignacian? Journal of Archaeological Science Reports 28, 1-14. google scholar
• Gratuze, B. & Boucetta, S. (2006). Determinationde Toriğine de lamelles en obsidienne trouvee sur les sites de Musular, Çayönü, Aşıklı, Çakılbaşı et MersinYumuktepe (Turquie) (Unpublished report). google scholar
• Güngördü, F. V. & Başoğlu, O. (2019). Kızılırmak Nehri Kenarında Bir Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem Yerleşmesi: Sofular Höyük. Olba XXVII, 41-60. google scholar
• Gratuze, B. & Boucetta, S. (2006). Determinationde l’origine de lamelles en obsidienne trouvee sur les sites de Musular, Çayönü, Aşıklı, Çakılbaşı et MersinYumuktepe (Turquie) (Unpublished report). google scholar
• Karabıyıkoğlu, M., Kuzucuoğlu, C., Pastre, J. F. & Roberts, H. (1997). Excursion Guide to the Konya Plain and Cappadocia. INQUA, Symposium on the Late Quaternary in the Eastern Mediterranean, April 1997, Ankara. google scholar
• Karakoç, M. (2019). Sofular Yontmataş Buluntu Topluluğu. (Unpublished Ph.D Thesis). Gazi University, Institute of Social Sciences, Ankara. google scholar
• Kayacan, N. (2003). Chipped Stone Indusrty of the Neolithic Site of Musular (Cappadocia): Preliminary Results. Anatolia Antiqua XI, 1-10. google scholar
• Kayacan, N. (2014). Aşıklı Obsidiyen İşçiliği ve Yerleşme Analizi. Yerleşim Sistemleri ve Mekan Analizi, TAS 1, 137-144. google scholar
• Kayacan, N. (2018). Oval Points and Cattle-Hunting Practices in Central Anatolia during the 8th Millennium BC. Adalya 21, 45-61. google scholar
• Kayacan, N. & Atınbilek-Algül, Ç. (2018). Aşıklı Höyük Obsidian Studies: Production, Use and Diachronic Changes. In M. Özbaşaran, G. Duru, & M. Stiner (Eds.), The Early Settlement at Aşıklı Höyük- Essays in Honor of Ufuk Esin (pp. 363-382). Ege yayınları, İstanbul. google scholar
• Kayacan, N., Goring-Morris, A.N., Duru, G. & Özbaşaran, M. (in press). A Prehistoric Survey in Cappodocia and a New Early Holocene Site, Balıklı: Preliminary Insights into the locaş chipped stone industries. The 9 th International Conference on PPN Chipped and Ground Stone Industries of the Near East 2019, Tokyo. google scholar
• Kayacan N. & Özbaşaran, M. (2007). The Choice of Obsidian and its Use at Musular, Central Anatolia. In L. Astruc, D. Binder, F. Briois (Eds.), Systemes techniques et communautes du neolithique preceramique au Proche-Orient Technical Systems and Near Eastern PPN Communities (pp.229-233). edition APDCA, Antibes. google scholar
• Kuzucuoğlu, C. (2002). The environtemal frame in Central Anatolia from the 9 the to the 6 th millennia cal B.C. In F. Gerard- L. Thissen (Eds.) The Neolithic of Central Anatolia, Proceeding of the International CANeW Table Ronde (pp. 33-58). Ege Yayınları, İstanbul. google scholar
• Mouralis, D. (2003). Les complexes volcaniques quaternaires de Cappadoce (Göllüdağ et Acıgöl)- Turquie: evolııtions morphodynamiques et implications environnementales, Üniversite Paris 12- Val de Marne, UFR des Letters et Sciences humaines- Departement de Geographie, Laboratoire de Geographie Physique (UMR 8591) (Unpublised Doctorat Thesis), Paris. google scholar
• Mouralis, D., Aydar, E., Türkecan, A. & Kuzucuoğlu, C. (2019a). Quaternary Volcanic Landscapes and Prehistoric Sites in Southern Cappadocia: Göllüdağ, Acıgöl and Hasandağ. In C. Kuzucuoğlu, A. Çiner, & N. Kazancı (Eds.), Landscapes and Landforms of Turkey. World Geomorphological Landscapes (pp. 551-563). Springer, Cham. google scholar
• Mouralis, D., Pastre, J.-F., Kuzucuoğlu, C., Türkecan, A. & Guillou, H. (2019b). Tephrostratigraphy and chronology of the Quaternary Gölludağ and Acıgöl volcanic complexes (Central Anatolia, Turkey). Med. Geosc. Rev. 1: 179-202. https://doi.org/10.1007/s42990-019-00010-8 google scholar
• Mouralis, D., Massussi, M., Palumbi, G., Akköprü, E., Balossi Restelli, F., Brunstein, D., Frangipane, M., Gratuze, B., Mokadem, F. & Robin, A.-K (2018). The procurement of obsidian at Arslantepe (Eastern Anatolia) during the Chalcolithic and Early Bronze Age: Connections with Anatolia and Caucasus. Quaternary International 467: 342-359. https://doi.org/10.1016/j.quaint.2017.11.041 google scholar
• Özbaşaran, M. (2013). Orta Anadolu’nun Neolitikleşme Sürecinde Aşıklı. Colloquium Anatolicum XII: 1-14. google scholar
• Özbaşaran, M., Duru, G., Kayacan, N., Erdoğu, B. & Buitenhuis, H. (2012). Musular: The 8th Millenium cal. BC Sattelite Site of Aşıklı. In M. Özdoğan, N. Başgelen. P. Kuniholm (Eds.) The Neolithic in Turkey, Central Turkey (pp.159-180). Archaeology and Art Publications, İstanbul. google scholar
• Özbaşaran, M. & Duru, G. (2018). Introduction to the Aşıklı Höyük Project. In M. Özbaşaran, G. Duru, & M. Stiner (Eds.), The Early Settlement at Aşıklı Höyük- Essays in Honor of Ufuk Esin (pp. 1-14). Ege yayınları, İstanbul. google scholar
• Quade, J., Stiner, M. C., Copeland, A., Clark, A. E. & Özbaşaran, M. (2018). Summary of Carbon-14 Dating of the Cultural Levels of Aşıklı Höyük. In M. Özbaşaran, G. Duru, & M. Stiner (Eds.), The Early Settlement at Aşıklı Höyük- Essays in Honor of Ufuk Esin (pp. 43-56). Ege yayınları, İstanbul google scholar
• Roberts, N, Reed, J.M., Leng, M.J., Kuzucuoğlu, C. , Fotugne, M., Bertaux, J., Woldring, H., Bottema, S., Black, S., Hunt, E. & Karabıyıkoğlu, M. (2001). The tempo of Holocene climatic change in the eastern Mediterranean region: new high-resolution crater-lake sediment data from central Turkey. Holocene 11, 721-736. google scholar
• Vinet, A. & Guilbeau, D. (2020). Obsidian on the Move: From the sources to the tool. The Case of Tepecik-Çiftlik (Turkey) around 6000 BC). In A. Otto, M. Herles and K. Kaniuth (Eds.), 11 ICAANE Proceedings of the 11 th International Congress on the Archeology of the Ancient Near East (pp.91-104), volume 1, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden. google scholar
• Woldring, H. (1998). A Pollen Diagram From a River Sediment in Central Anatolia. TÜBA-AR 1, 105-111, Ankara. google scholar
• Woldring, H. (2002). Climate Change and the onset of Sedentism in Cappadocia. In F. Gerard, L. google scholar
• Thissen (Eds.) The Neolithic of Central Anatolia, Proceeding of the International CANeW Table Ronde (pp. 60-66). Ege Yayınları, İstanbul. google scholar Yıldırım-Balcı, S. (2011a). Aşıklı Höyük Obsidiyen Teknolojisi. TÜBA-AR 14, 19-39. google scholar
• Yıldırım-Balcı, S. (2011b). The Typological Analysis of Aşıklı Arrowheads and Problems. In E. Healey, S. Campbell, O Maeda (Eds.) The State of the Stone Terminologies, Continuities and Contexts in Near Eastern Lithics, Studies in Early Near Eastern Production, Subsistence, and Environment 13 (pp. 411415). Ex Oriente, Berlin. google scholar