An Assessment of Spatial Organization, Architectural Materials, and Structural Functions at Kurul Fortress

Yıl 2022, Sayı: 27, 175 - 224, 09.02.2023

Atakan Akçay , Ahmet Emirhan Bulut

https://doi.org/10.26650/anar.2022.1163680

Öz

Kurul Fortress is located within the Turkish province of Ordu on the top of steep rocks rising from the nearby Melet River. It was heavily settled during the reign of Mithridates VI Eupator (120-63 BC), the last ruler of the Kingdom of Pontos. Despite fortress as a term specifically bringing to mind military functions at first, this settlement was also a cultic place where various gods had been worshipped starting in earlier periods. The unearthed storage structures containing hundreds of terracotta pithoi and amphorae in different sectors prove that Kurul Fortress had had the function of preserving agricultural products and commercial goods within the military and administrative hinterland of Kurul Fortress. Due to being located at a strategic point, Kurul Fortress presents a settlement model that took maximum advantage of the terrain, as much as the topographical conditions permitted. The configuration of Kurul Fortress’ settlements preferred to face both the western and eastern slopes of the narrow but long summit of the rock on which it is located. Because no later settlement existed on the site after the late Hellenistic period, relatively well-preserved architectural elements have survived to the present day. This paper aims to evaluate the settlement’s structures that were unearthed between 2010-2019, their possible functions, the materials that constituted the structures, the architectural texture, and the contemporary settlement of the region, which also shows similar architectural characteristics. This study is considered to be significant because it will create an opportunity for the settlements in the Kingdom of Pontos to be compared with its territory in terms of architectural features and will provide abundant information on what a settlement during the reign of Mithridates VI Eupator was like.

Kurul Kalesi’nde Mekânsal Organizasyon, Mimari Malzeme ve Yapı Fonksiyonları Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Kurul Kalesi, Ordu ili sınırları içerisinde, Melet Irmağı’nın üzerindeki sarp kayalıkların zirvesinde yer almaktadır. Kurul Kalesi’nde en yoğun yerleşim, Pontos Krallığı’nın son kralı VI. Mithradates’in (M.Ö. 120-63) hanedanlık yıllarına tarihlenmektedir. “Kale” teriminin en başta akla getirdiği salt askeri fonksiyonların ötesinde yerleşim aynı zamanda, daha erken tarihlerden başlayan, çeşitli tanrıların tapınım gördüğü bir kült alanıdır. Farklı sektörlerde açığa çıkarılan yüzlerce pişmiş toprak pithos ve amphorayı içeren depo mekânları ise, Kurul Kalesi’nin askeri ve idari hinterland alanı içerisindeki tarımsal ürünlerin ve ticari emtianın korunmasına yönelik bir fonksiyon taşıdığını da göstermiştir. Stratejik bir konumda yer alan Kurul Kalesi, topografyanın izin verdiği ölçüde, araziden maksimum düzeyde faydalanan bir yerleşim modeli sunmaktadır. Üzerinde yer aldığı kaya kütlesinin dar ancak uzun zirvesinde, doğu ve batı yamaçlara bakacak biçimde bir yapılaşma tercih edildiği görülmektedir. Kurul Kalesi’nde Geç Hellenistik dönem yerleşiminin son bulmasının ardından başka bir yerleşimin olmaması, nispeten iyi korunmuş mimari kalıntıların günümüze kadar ulaşmasını sağlamıştır. Bu çalışma, Kurul Kalesi’nde 2010-2019 yılları arasında açığa çıkartılan mekânları, mekânların olası fonksiyonlarını, mimari malzemeleri, yerleşim dokusunu ve yakın coğrafyada benzer mimari karakterleri ortaya koyan yerleşimlerin değerlendirilmesini amaçlamaktadır. Pontos Krallığı ve etki sahasındaki yerleşimlerin mimari özellikleriyle bir karşılaştırmaya imkân tanıyacak olması ve bir VI. Mithradates yerleşimi hakkında önemli bilgiler sunması bakımından bu çalışmanın önem arz ettiğini düşünmekteyiz.

Anahtar Kelimeler

Kurul Kalesi, Mimari, Pontos Bölgesi, Hellenistik Dönem, VI. Mithradates

Kaynakça

• Antik Kaynaklar google scholar
• Liv. (Livius, Ab Urbe Condita) Livy, From the founding of the city. (Trans) by Moore, F. G., XXVIII—XXX, London, 1949 (The Loeb Classical Library). google scholar
• Strab. (Strabon, Geographika). The Geography of Strabo. (Trans) by H. L. Jones, vol. III. London, 1954 (The Loeb Classical Library). google scholar
• Vitr. de Arch. (Vitruvius, De Architectura). Mimarlık Üzerine, (Çev.) Dürüşken, Ç., İstanbul: Alfa Yayınları, 1. Basım, 2017. google scholar
• Modern Kaynaklar google scholar
• Akarca, A. (1998). Şehir ve Savunması, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi (3. Baskı). google scholar
• Akçay, A., Şenyurt, S. Y., Kara S., Yorulmaz L., Zoroğlu, U., Bulut, A. E. (2020). Ordu Melet Irmağı Havzası Yüzey Araştırması (OMHAY) 2018 Yılı Çalışmaları, Araştırma Sonuçları Toplantısı 37, 171-192. google scholar
• Akçay, A. ve Şenyurt, S. Y. (2021). Ordu İli Melet Irmağı Havzası Yüzey Araştırmaları (2018-2020 Yılı Çalışmaları), (Eds) Gülten, S., Özcan, T., Yavuz, K., Tarihi ve Kültürel Boyutlarıyla Ordu I, Fenomen Yayıncılık, 73-102. google scholar
• Akgönül, S. O. (2018). Kurul Kalesi 2010-2017 Yılları Sikke Buluntuları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. google scholar
• Aklan, İ. (2020). Tatarlı Höyük’te Ele Geçen Olynthos Tipi Değirmen Taşları, (Eds) Girginer, K. S., Dardeniz, G., Gerçek, A., Erhan, F., Genç, E., Tuğcu, İ., Oyman-Girginer, Ö., Fırat, M. C., Gerçek, H., Tufan, M. F., MORS IMMATURA. In the Shadow of Amanus In Memoriam Hayriye Akıl, Ege Yayınları, 9-18. google scholar
• Akyüz, U., Kolağasıoğlu M., ve Şirin O. A. (2011). Samsun İli Atakum İlçesi, Çakalca (Karadoğan Höyük) Kurupelit Kurtarma Kazısı 2009, Müze Kurtarma Kazıları Sempozyumu 19, 117-134. google scholar
• Amashoukéli, N. ve Kipiani, G. (1990). Problèmes de restauration et de conservation des monuments de Vani, in: Le Pont-Euxin vu par les Grecs: sources écrites et archéologie, 287-288. google scholar
• Alkım, U. B, Alkım, H, Bilgi, Ö. (1988). İkiztepe I. Birinci ve İkinci Dönem Kazıları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. google scholar
• Alkım, U. B, Alkım, H, Bilgi, Ö. (2003). İkiztepe II. Üçüncü, Dördüncü, Beşinci, Altıncı, Yedinci Dönem Kazıları (1976-1980), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. google scholar
• Arslan, M. (2007). Mithradates VI Eupator Roma’nın Büyük Düşmanı, İstanbul: Odin Yayıncılık. google scholar
• Atasoy, S., Endoğru, M., Dönmez, Ş., (2005). Samsun-Baruthane Tümülüsler Kazısı, Anadolu Araştırmaları, 18 (2), 153-166. google scholar
• Atasoy, S. ve Zeyrek, T. H. (2004). Amisos (Eski Samsun) Pişmiş Toprak Eserleri İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nden Yayınlanmış Örnekler, Anadolu Araştırmaları 17(2), 85-124. google scholar
• Bachmann, M. (2014). Pergamon Mimarisi ve Yapı Teknikleri, (Eds) Pirson, F ve Scholl, A., Pergamon: Anadolu’da Hellenistik Bir Başkent, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 228-243. google scholar
• Bakır, T. (2004). Daskyleion’da Phrygler, (Hrsg) Korkut, T., Anadolu’da Doğdu. 60. Yaşında Fahri Işık’a Armağan, İstanbul: Ege Yayınları, 55-67. google scholar
• Balandier, C. (2005). Les défenses de la terrasse Nord de Vani (Géorgie): analyse architecturale, In: Pont-Euxin et polis: polis hellenis et polis barbaron. Hommage à Otar Lordkipanidzé et Pierre Lévêque. Besançon: Institut des Sciences et Techniques de l’Antiquité, 245-264. google scholar
• Baykal-Seeher, A. ve Seeher, J., (2007). Tunç Çağı’nda Kent Savunması: Hattusa’da Hitit Surunun Rekonstrüksiyonu, (Eds) Umurtak, G., Dönmez, Ş., Yurtsever, A., Refik Duru’ya Armağan, İstanbul: Ege Yayınları, 199-211. google scholar
• Berndt-Ersöz, S. (2006). Phrygian Rock-Cut Shrines: Structure, Function, and Cult Practice, Leiden: Brill. google scholar
• Bilgi, Ö. (1999). İkiztepe in the Late Iron Age, Anatolian Studies 49, 27-54. google scholar
• Bogh, B. (2012). Mother of the Gods: Goddess of Power and Protector of Cities, Numen 59(1), 32-67. google scholar
• Bulut, A. E. (2017). Pontos Bölgesi Basamaklı Tünelleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
• Cleere, H. F. (1958). Roman Domestic Ironwork, as Illustrated by the Brading, Isle of Wight, Villa, University ofLondon Bulletin of the Institute of Archaeology, Number one: 1958, 55-74. google scholar
• Çilingiroğlu, A. (1986). Van Bölgesi ve Ordu İli Yüzey Araştırması 1985, Araştırma Sonuçları Toplantısı 4, 311-322. google scholar
• Çilingiroğlu, A. (2020a). Ayanis Kalesi, (Eds) Köroğlu, K. ve Konyar, E., Urartu: Doğu’da Değişim, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 250-266. google scholar
• Çilingiroğlu, A. (2020b). Urartu Dini, (Eds) Köroğlu, K. ve Konyar, E., Urartu: Doğu’da Değişim, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 134-146. google scholar
• Demirer, Ü. (2013). Kibyra Metal Buluntuları, Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi. google scholar
• Doksanaltı, E. M., Karaoğlan, İ., Erdoğan, L. U. (2014). Preliminary report on Giresun (Aretias/Khalkeritis) Island excavation: Burial practices on Elousa Sebaste Monastery on Giresun Island, In (Eds) Novotna, M., Jobst, W., Dufkova M., Kuzmowa K., Varsik, W., ANODOS Studies of the Ancient World 11/2011 Arts And Crafts Over The Passage Of Time (From the Bronze Age to Late Antiquity), Trnava, 77-89. google scholar
• Doğanbaş, M. (2009). Amasya Merkez Harşena Kalesi 2007 Yılı Kurtarma Kazısı, Müze Kurtarma Kazıları Sempozyumu 17, 11-28. google scholar
• Doğanbaş, M. (2010). Amasya Merkez Harşena Kalesi Cilanbolu Tüneli 2008 Yılı Kazı ve Temizlik Çalışması, Müze Kurtarma Kazıları Sempozyumu 18, 65-78. google scholar
• Dönmez, Ş. (2013). Oluz Höyük: Preliminary Results for the Hellenistic Period and Iron Age Layers, In: (Eds) Tsetskhladze, G. R., Atasoy, S., Avram, A., Dönmez, Ş., Hargrave, J., The Bosporus: Gateway between the Ancient West and East (1st Millennium BC-5th Century AD), 363-371. google scholar
• Durugönül, S. (1998). Türme undSiedlungen im Rauhen Kilikien. Eine Untersuchungen zu den archäologischen Hinterlassenschaften im Olbischen Territorium, Asia Minor Studien, Band 28. google scholar
• Dürüşken, Ç. (2011).Roma’nın Gizem Dinleri, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. google scholar
• Erol, A. F. (2008). The Mother Goddess: Analyzing Her Feature as a City Protector, Cult and Sanctuary Through the Ages (From the Bronze Age to the Late Antiquity), Anodos. Studies ofAncient World, 173-185. google scholar
• Erol, A. F. (2014). Ordu İli Fatsa İlçesi Cıngırt Kayası Kazısı 2013, Kazı Sonuçları Toplantısı 36(1), 383-400. google scholar
• Erol, A. F. (2015). New Findings on the History and Archaeology of the Eastern Black Sea Region of the Turkey: the Excavation of Cıngırt Kayası, In: (Eds) Tsetskhladze, G. R., Avram, A., Hargrave, J., The Danubian Lands Between the Black, Aegean and Adriatic Seas. (7th Century BC - 10th Century AD) Proceedings of the Fifth International Congress on Black Sea Antiquities (Belgrade - 17-21 September 2013), 453-461. google scholar
• Erol, A. F. (2020). Yüzey Araştırmaları Işığında Fatsa, Ankara: Bilgin Yayınevi. google scholar
• Evcimen, Ö., Tunçdemir, V., Tok, T., Metin, Y. (2020). Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesi’nin jeolojisi (Ordu-Giresun), MTA Doğal Kaynaklar ve Ekonomi Bülteni 29, 101-113. google scholar
• Frankel, R. (2003). The Olynthus Mill, Its Origin, and Diffusion: Typology and Distribution, American Journal ofArchaeology 107(1), 1-21. google scholar
• Hojte, J. M. (2009). The Administrative Organization of the Pontic Kingdom, In (Ed.) Hojte, J. M., Mithradates VI and Pontic Kingdom, Gylling: Aarhus University Press, 95-108. google scholar
• Işık, C. (2003). Kaunos’ta (Kbid) Bir Kült Mahzen -Fakat Kimin İçin?-, Anadolu 25, 53-69. google scholar
• Işık, C. (2006). Komşu İki Başkentin Ortaklığı: Doğal Bırakılan Kutsal Kaya Yükseltileri, (Eds) Dörtlük, K., Varkıvanç, B., Kahya, T., Courtils J. d., Doğan Alparslan M., Boyraz R., III. Uluslararası Likya Sempozyumu, 07-10 Kasım 2005, Sempozyum Bildirileri, Antalya: Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Ensititüsü, 317-324. google scholar
• Karahan, D. S. (2018). Dünyada ve Türkiye’de Doğal Taşlar, MTA Gelen Müdürlüğü Fizibilite Etütleri Daire Başkanlığı. google scholar
• Kınacı, M. (2015). Antikçağda Pontos Bölgesi’nin Tarihsel Coğrafyası, Cedrus III, 181-229. google scholar
• Konecny, A. (1997). Hellenistische Turmgehöfte in Zentral- und Ostlykien, Wien: Phoibos Verlag. google scholar
• Lordkipanidze, O. (1974). La Géorgie et le monde grec, Bulletin de Correspondance Hellénique 98(2), 897948. google scholar
• Lordkipanidze, O. (1991). Vani: An Ancient City of Colchis, Greek Roman and Byzantine Studies 32(2), 151-195. google scholar
• Love, I. C. (1972). A Preliminary Report of the Excavations at Knidos, 1970, American Journal of Archaeology 76(1), 61-76. google scholar
• McGing, B. C. (1986). The Foreign Policy of Mithridates VI Eupator King of Pontus, Leiden. google scholar
• McNicoll, A. W. (1997). Hellenistic Fortifications from the Aegean to the Euphrates, Oxford: Clarendon Press. google scholar
• Oransay, A. B. S. (2006). Arykanda Antik Kentinde 1971-2002 Kazı Sezonlarında Ele Geçen Madeni Buluntular ve Madencilik Faaliyetleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. google scholar
• Özsait, M. (1992). 1990 Yılında Ordu - Mesudiye Çevresinde Yapılan Yüzey Araştırmaları, Araştırma Sonuçları Toplantısı 9, 357-376. google scholar
• Özsait, M. (1993). 1991 Yılı Ordu - Mesudiye Yüzey Araştırmaları, Araştırma Sonuçları Toplantısı 10, 311330. google scholar
• Özyiğit, Ö. (1990). Batı Anadolu’da Antik Dönem Çatıları, Türk Tarih Kongresi X, 303-326. google scholar
• Roller, L. E. (1999). In Search of God the Mother. The Cult of Anatolian Cybele, University of California Press. google scholar
• Saprykin, S. J. (2009). The Religion and Cults of the Pontic Kingdom: Political Aspects, In (Ed) Hojte, J. M., Mithradates VI and Pontic Kingdom, Gylling: Aarhus University Press, 249-275. google scholar
• Seeher, J. (2013). Hitit Mimarisinde Kullanılmış Teknikler, (Eds) Doğan-Alparslan, M. ve Alparslan, M., Hititler: Bir Anadolu Uygarlığı, Yapı Kredi Yayınları, 338-353. google scholar
• Seyhan, İ. (1971). Volkanik Kaolinin Oluşumu ve Andezit Problemi, Maden Tetkik Arama Dergisi 76, 124134. google scholar
• Summerer, L. (1999). Hellenistische Terrokotten aus Amisos. Ein Beitrag zur Kuntsgeschichte des Pontos-gebiet (Geographica Historica 13), Stuttgart. google scholar
• Şenyurt, S. Y. ve Akçay, A. (2016). Kurul Kalesi (Ordu) VI. Mithradates Dönemi Yerleşimi Üzerine Ön Değerlendirmeler, Seleucia, VI, 221-248. google scholar
• Şenyurt S. Y. ve Akçay, A. (2017). The Kurul Fortress and the Cult of Kybele as a City Protector, Colloquium Anatolicum 16, 179-198. google scholar
• Şenyurt S. Y. ve Akçay, A. (2020). Kralın Tanrısı Dionysos Kurul Kalesi’nden Sesleniyor, Aktüel Arkeoloji 73, 58-69. google scholar
• Şenyurt, S. Y. ve Bulut, A. E. (2020). Pontos Bölgesi Basamaklı Tünellerinin Köken ve İşlevleri Üzerine Bazı Öneriler, Seleucia X, 227-250. google scholar
• Şenyurt, S. Y. ve Durugönül, S. (2018). Kurul (Ordu) Kalesi’nde Bir Kybele Heykeli, Olba XXVI, 305-344. google scholar
• Şenyurt, S. Y. ve Yorulmaz, L. (2020). Kurul Kalesi Pişmiş Toprak Unguentariumları, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 606-628. google scholar
• Şenyurt, S. Y. ve Zoroğlu, U. (2018). Kurul Kalesi Hellenistik Dönem Metal Silahları Üzerine bir Ön Değerlendirme, Cedrus VI, 181-196. google scholar
• Şenyurt S. Y., Akçay A., Bulut, A. E., (2017). Kurul Kalesi 2016 Yılı Kazı Çalışmaları, Kazı Sonuçları Toplantısı 39(3), 133-146. google scholar
• Şenyurt, S. Y., Akçay, A., Bulut, A. E., Zoroğlu, U., Akgönül, S. O. (2017). Ordu Kurul Kalesi, TEBE Haberler 43, 2-10. google scholar
• Şenyurt, S. Y., Akçay, A., Bulut, A. E., Zoroğlu, U., Yorulmaz, L., Akgönül, S. O., (2019). Kurul Kalesi 2017 Yılı Kazıları, Kazı Sonuçları Toplantısı 40, 691-712. google scholar
• Şenyurt, S. Y., Akçay, A., Zoroğlu, U., Bulut, A. E., Yorulmaz, L., Akgönül, S. O., (2020). Kurul Kalesi 2018 Yılı Kazıları, Kazı Sonuçları Toplantısı 41, 505-524. google scholar
• Şirin, O. A. ve Kolağasıoğlu M. (2016). Çakalca-Karadoğan Höyüğü: Arkaik Dönemde Amisos ve Kybele Kültü, Samsun: SAMTAB Yayınları. google scholar
• Şirin, A. O. ve Kolağasıoğlu, M. (2017). Amisos Nekropolü Basit Toprak Mezar ve Kiremit Mezar Geleneği, Amisos 2(2), 1-29. google scholar
• Tamsü-Polat, R. (2010). Yeni Buluntular Işığında Phryg Kaya Altarları ve bir Tipoloji Önerisi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10(1), 203-222. google scholar
• Tarhan, M. T. ve Sevin, V. (1976). Van Bölgesinde Urartu Araştırmaları (I). Askeri ve Sivil Mimariye Ait Yeni Gözlemler, Anadolu Araştırmaları 4-5, 273-345. google scholar
• Terletmez, İ. ve Yılmaz, A. (1980). Ünye - Ordu - Koyulhisar - Reşadiye Arasında Kalan Yörenin Stratigrafisi Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni 23, 179-191. google scholar
• Ünan, S. (2016). Amisos’da Sıradışı Bir Yeraltı Oygu Oda Mezar, TÜBA-AR 19, 171-230. google scholar
• Vassileva, M. (2009). Phrygian Rock-Cut Thrones, ‘Idols’ and Phyrgian Royal Symbolism, Thracia XVIII, 111-124. google scholar
• Yıldırım, E. (2017). Ordu/Fatsa Cıngırt Kayası Kazısı 2012-2014 Sezonu Metal Buluntuları, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. google scholar
• Yılmaz, F. ve Demiröz, K. (2019). Knidos Hellenistik Ev Duvar Resmi, The Journal of International Lingual, Social and Educational Sciences 5(1), 112-124. google scholar
• Yorulmaz, L. (2019). Kurul Kalesi Hellenistik Dönem Seramikleri, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara. google scholar
• Yorulmaz, L. (2020). Kurul Kalesi Pişmiş Toprak Kandilleri, Seleucia X, 97-125. google scholar
• Zoroğlu, U. (2021). Kurul Kalesi Hellenistik Dönem Savaş Araç Gereçleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Ankara. google scholar