Oryantalizm’in Ellerindeki Fotoğraf: Osmanlı Devleti’nin 19. Yüzyıl Fotoğrafçılığında ‘Öteki’nin Mikrokozmosu Olarak Yansıması

Yıl 2018, Sayı: 10, 81 - 120, 30.07.2018

İsmail Erim Gülaçtı

Öz

19. yüzyılın egemen gücü Batı dünyasında bilimi, sanatı ve bilim ile sanatın ilişkisini yeniden şekillendiren fotoğraf, Doğu’nun kent hayatı, tarihi anıtları, sömürgecilik kaynakları ile insanlarının etnik ve mesleki ‘tipler’ olarak görsel kaydının tutulduğu bir ‘araştırma’ aracı olmuştur. Osmanlı Devleti de Batı’nın yüzlerce yıllık kapı komşusu olmasıyla Batı zihninde Doğu’yu ‘en iyi simgeleyen’ yapılardan biri haline gelmiş ve Batı’nın öznesi olup yönlendirdiği bu görsel ‘sınıflandırma’ sürecinde kendini fotoğrafın ‘nesnesi’ olarak bulmuştur. Böylece 16., 17. ve 18. yüzyıllarda Batı’nın görsel kültüründe ve sanatında yer bulsa da fotoğrafın bulunuşunun duyurulduğu 1839’dan itibaren giderek yoğunlaşan Doğu’yu ‘belgeleme’ ve ‘sınıflandırma’ tutkusu Batı’nın 19. yüzyıl Osmanlı Devleti ve toplumunu Oryantalist bir gözle bir anı eşyası olarak görmesine yol açmıştır. Betimsel ve nitel bir tarihsel literatür inceleme tasarımına sahip olan bu çalışma, Osmanlı Devleti’nin yukarıda bahsedilen bağlamda yansımasını sorgulamakta ve 19. yüzyılın önde gelen hem Avrupalı hem de Osmanlı Devleti tebaası fotoğraf sanatçılarının çeşitli fotoğraflarını kadınlar, erkekler, şehir manzaraları ve 'tipler' bağlamında analiz etmekte ve Doğu'nun yukarıda belirtilen sınıflandırma sürecinin 19. yüzyıl fotoğrafçılığında nasıl gerçekleştiğini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Fotoğrafçılık, 19. Yüzyıl, Oryantalizm, Osmanlı Devleti

Photography in the Hands of Orientalism: A Reflection of the Ottoman Empire in 19th Century Photography as the Microcosm of “The Other”

Öz

Photographs, which radically shaped the relationship between art and science in the Western world, also became a research tool, whereby urban life, historical sites, and colonial and human resources of the East were recorded visually as “types and scenes.” Being the neighbor of the West for hundreds of years, the Ottoman Empire had turned into the “typical” sample from the East, meaning that it found itself as the “Object” of the visual classification process, which was managed by the West as the “Subject.” Hence, the passion to “document” and “categorize” the East that was intensified after the invention of photograph in 1839, despite having already existed in the visual culture of the West since the 16th century, turned the Ottoman Empire and its society into “mementos to take home” using the visual language of photography. This study, which has a descriptive and qualitative historical literary review design, looks at the problem of reflection of the Ottoman Empire in the aforementioned context, and it analyzes several works of some prominent 19th century photographers, both Ottoman and European, who photographed women, men, cityscapes, and “types” to demonstrate how the categorization process of the East took place in the photography of that era.

Kaynakça

• ADJUKİEWİCZ, Kazimierz, Felsefeye Giriş – Temel Kavramlar ve Kuramlar, 2. basım., Çev. Ahmet Cevizci, Gündoğdu Yayınları, Ankara, 1994.
• ATAY, Simber, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Fotoğrafın Başlangıcı”, Türkler Ansiklopedisi, C. 15, Yeni Yüzyıl Yayınları, İstanbul, 2002. s. 518-523.
• BHABHA, Homi K, The Location of Culture, Routledge, London, 1994.
• BOZTEMUR, Recep, “Marx, Doğu Sorunu ve Oryantalizm”, DoğuBatı Dergisi, S. 20, 2005, s. 139-155.
• BULUT, Yücel, “Edward Said ve Oryantalizm’e Dair”, Divan: İlmi Araştırmalar, S. 15, 2003, s.169-189.
• CAMPBELL, Katie, Turquerie - an orientalist fantasy. Thames & Hayden, London, 2014.
• ELDEM, Edhem, “Görüntülerin Gücü – Fotoğrafın Osmanlı İmparatorluğu’nda Yayılması ve Etkisi, 1870-1924”, Camera Ottomana: Osmanlı İmparatorluğu’nda Fotoğraf ve Modernite 1840-1914, (Ed. Zeynep Çelik, Edhem Eldem), Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2015, s.106-153.
• ERTAN, Güler, “Türkiye’de Fotoğrafın Tarihsel Süreci”, Kontrast Fotoğraf Dergisi, 2014, S. 43, s. 24-27.
• ERTEM, Fulya; HİMAM, Dilek, “Colonial Representations and Mimicry in the Early Photographic and Fashion Practices of the Ottoman Empire”, The Asian Conference on Arts & Humanities, 5-8 April 2012, Osaka, Japonya: IAFOR, s.183-200.
• HABERMAS, Jürgen, The Structural Transformation of the Public Sphere: An Inquiry into a Category of Bourgeois Society, Cambridge: MIT. 1989.
• HARPER, Mary, “Recovering the Other: Women and the Orient in Writings of Early Nineteenth- Century France”, Critical Matrix, C.1, 1985, S.3, s. 2-11.
• HOBSON, John M, Batı Medeniyetinin Doğulu Kökenleri, Çev. Esra Ermert, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi: Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Dönemleri Ansiklopedisi, C. 5, 8. Basım, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2007. KONTNY, Oliver, “Üçgenin Tabanını Yok Sayan Pythagoras: Oryantalizm ve Ataerkillik Üzerine”, DoğuBatı Dergisi, S. 20, 2005, s.121-136. LEWIS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, 3. Edisyon. 8. Basım, Çev. Boğaç Babür Turna, Arkadaş Kitabevi, Ankara, 2016. MAMDANİ, Mahmood, “Good Muslim, Bad Muslim: A Political Perpestive on Culture and Terrorism”, American Anthropologist, C. 104, S. 3, 2004, s.766-775.
• MICKLEWRIGHT, Nancy, Orientalism and Photography, The Poetics and Politics of Place: Ottoman Istanbul and British Orientalism, (Ed. Zeynep İnankur, Reina Lewis, Mary Roberts), İstanbul Pera Müzesi, 2011, s. 99-114.
• OĞUZHAN BÖREKÇİ, Ülkü Ayşe, “Bir Oryantalizm Ürünü Olarak İstanbul’un Frenk ve Levanten Mahalleleri Seyahatnamelerinde “Doğu” ve “Batı” İmgeleri”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 11, S. 2, Eskişehir, 2010, s.1-26.
• ORTAYLI, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Timaş Yayınları, İstanbul, 2016.
• ÖZEL, Zuhal, “Osmanlı İmparatorluğundan Cumhuriyet’e Gayrimüslim Fotoğrafçılar”. Kontrast Fotoğraf Dergisi, S. 43, 2014, s.14-17.
• ÖZENDES, Engin, Sébah & Joaillier’den Foto Sabah’a Fotoğrafta Oryantalizm, 2. Basım,, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2004.
• ÖZENDES, Engin, Osmanlı İmparatorluğu’nda Fotoğrafçılık 1839-1923, YEM Yayın, İstanbul, 2013.
• ÖZTUNCAY, Bahattin, Dersaadet’in Fotoğrafçıları 1-2, 1. Basım, Koç Kültür Sanat Tasarım Hizmetleri Tic. A. Ş, İstanbul, 2000.
• ÖZTUNCAY, Bahattin., “İstanbul’da Fotoğrafçılığın Doğuşu ve Gelişim Süreci”, Camera Ottomana: Osmanlı İmparatorluğu’nda Fotoğraf ve Modernite 1840-1914. (Ed. Zeynep Çelik, Edhem Eldem), Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2015, s.66-105.
• SAİD, Edward, Oryantalizm (Doğubilim) – Sömürgeciliğin Keşif Kolu, 4. Basım, Çev. Nezih Uzel, İrfan Yayıncılık & Tanıtım, İstanbul, 1998.
• WOODWARD, Michelle L, “Between Orientalist Clichés and Images of Modernization – Photographic Practice in the Late Ottoman Era”, History of Photography, C. 27, S. 4, 2003, s.363-374.
• YEĞENOĞLU, Meyda, Supplementing the Orientalist Lack: European Ladies in the Harem, Inscriptions, C. 6, 1992, s.40-74. https://www.flickr.com/photos/photohistorytimeline/8612728843 (Erişim Tarihi: 24.11.2017)
• http://www.cassone-art.com/magazine/article/2014/10/turquerie-an-orientalist-fantasy/?psrc=architecture-and-design [23.01.2017].
• http://cas.umw.edu/dean/files/2011/08/Greene.metamorphosis-submission.pdf [05.07.2016].
• http://cas.umw.edu/dean/files/2011/08/Greene.metamorphosis-submission.pdf Erişim Tarihi: 12.12.2017.
• https://www.fostinum.org/pascal-sebah---women.html Erişim Tarihi: 27.01.2017.
• https://www.fostinum.org/pascal-sebah---men.html. Erişim Tarihi: 28.11.2017.
• http://www.rumisgarden.co.uk/traditional-meditations/kabir-the-moon-shines-in-my-body Erişim Tarihi: 24.11.2017.
• http://eski.istanbulium.net/post/104310222923/%C3%BCsk%C3%BCdar-basile-kargopoulo-foto%C4%9Fraf%C4%B1-1865-1875. Erişim Tarihi: 12.12.2017.
• http://blog.peramuzesi.org.tr/sergiler/osmanlinin-sosyal-medyasi/ Erişim Tarihi: 27.11.2017.
• http://tayfunserttas.blogspot.com.tr/2010/12/modern-kimlik-ve-kulturel.html. ErişimTarihi:26.01.2017.