II. Meşrutiyet Dönemi Resim Sanatında Nesne ve Özne Olarak Kadın

Yıl 2019, Sayı: 11, 47 - 70, 31.01.2019

İlkay Canan Okkalı

Öz

Kadın teması erken dönemlerden itibaren resim sanatının temel konularından birisidir. Türk resminde ise, önce
minyatürlerde ilerleyen dönemlerde ise yağlıboya resimlerde yaygın bir tema olarak kullanılır. Türk resminde kadını
figür olarak kullanan ilk sanatçı ise 19. yüzyılda Osman Hamdi Bey olur. 20. yüzyıla gelindiğinde siyasi yapının değişimi
ile doğrudan etkilenen toplum yapısının en belirgin sonuçları arasında kadınların kamusal alana katılması ve görünürlük
kazanması yer alır. Kadınların edindikleri yeni toplumsal konum, dönemin romanlarının ve resimlerinin temaları arasına
girer. Kadın artık mesire yerlerinde, deniz kenarı ya da farklı eğlence mekânlarında görselleştirilir. Kadının modernlik simgesi
olarak görülmesinin bir sonucu olan bu resimler, bir nevi modernleşme sahneleri haline gelir. İnas Sanayi Nefise Mektebi
ile resim alanında eğitim alan kadınlar toplumda birey olarak var olmaya çalışarak sanatçı-kadın olmalarının mücadelesini
verirler. Özellikle kadın hareketinin önemli isimleri Mihri Müşfik ve Müfide Kadri gibi kadınların varlığı ile nesne olmaktan
çıkarak eylemi gerçekleştiren özne konumuna yükselirler. Buna rağmen kadınların kendini ifade etme olanaklarının
kısıtlılığı, temsil ediliş biçimleri, erkekler ve kadınlar arasındaki sosyal, ekonomik ve toplumsal cinsiyet farklarının izlerini
taşır. Bu çalışmada, Türk resim sanatında kadının yeri sorgulanırken aynı zamanda kadının resimlerde temsil edilişi ve kadın
kimliğinin toplum tarafından nasıl kurgulandığı, II. Meşrutiyet dönemi sanatçılarının yapıtları üzerinden ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Resim Sanatı, Kadın ressam, Kadın kimliği, Mihri Müşfik, Müfide Kadri

Women as the Object and the Subject of Art in the 2nd Constitutional Period

Öz

Women theme is one of the basic subjects of painting art since the early ages. In Turkish painting, women are used
as a frequent theme, first in the miniatures and then in the oil paintings in the later periods. The first artist to use a
woman as the figure in Turkish painting is Osman Hamdi Bey in the 19th century. One of the most significant effects of
the political changes of the 20th century on the societal structure is the participation and the visibility of women in the
public sphere. The new social position acquired by women becomes one of themes of the novels and the paintings of
the period. Women are now visualised at the recreational spots, coast or various entertainment venues. These paintings
become some kind of a vision of modernisation, as women appear to be the symbol of modernity. Women receiving art
education in the ‘İnas Sanayi Nefise Mektebi’ would struggle as women artists, while they tried to exist in the society
as individuals. Especially on the account of the significant names of the women’s movement, such as Mihri Müşfik and
Müfide Kadri, they advanced from being an object to the status of the subject performing the action. In spite of this fact,
the limitations in women’s opportunities to express themselves and the forms of their representation bear the traces of
the social, economic and societal differences between men and women. At this study questions the place of women in
Turkish Art, while examining the representation of women in the paintings and how female identity is speculated in the
society, through the works of the 2nd Constitutional Period artists.

Anahtar Kelimeler

Turkish Painting Art, Female painter, Female identity, Mihri Müşfik, Müfide Kadri

Kaynakça

• ADIVAR, Halide Edib, Son Eseri, Haz. Mehmet Kalpaklı-S. Yeşim Kalpaklı, Can Yayınları, İstanbul 2008.
• AHMAD, Feroz, “Cumhuriyete Doğru”, Cumhuriyet’in 75. Yılı (1923-1953), Der. B. Karaçam ve F. Aksun, Yapı Kredi Yayınları: 2-5. C. I, İstanbul 1998.
• AKAGÜNDÜZ, Ümüt, II. Meşrutiyet Döneminde Kadın Olmak, Yeni İnsan Yayınevi, İstanbul 2015.
• AKSEL, Malik, Sanat ve Folklor, Der. Beşir Ayvazoğlu, 2. basım, Kapı Yayınları, İstanbul 2011
• ALİÇAVUŞOĞLU, Esra, “Cumhuriyet Öncesi Dönemden Günümüze Kadın Sanatçıların Kendilerine ve Kadınlara Bakışı” İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Yıllığı XIX, Sanat Tarihi Araştırma Merkezi, 19/2006, İstanbul 2007, s. 41-72.
• ANTMEN, Ahu, “Hanımlara Mahsus, Beylere Vazife: Sanat Tarihi ve Cinsiyetli Beden”, Kimlikli Bedenler Sanat, Kimlik, Cinsiyet, Der. Ahu Antmen, Sel Yayınları, İstanbul 2014, s. 33-54.
• BAL, Ali Asker, “Mihri Müşfik İle Hale Asaf; Bedeli Ödenmiş Bohem Sanat Yaşamları”, Route Educational and Social Science Journal Volume 2 (2), April 2015, s. 378-388.
• BAŞKAN, Seyfi, Osmanlı Ressamlar Cemiyeti, Çardaş Yayınları, Ankara 1994.
• BAYTAR, İlona, “Sultan II. Abdülhamid Dönemi Mobilyası, Karadeniz Teknik Üniversitesi Uluslararası Geleneksel Sanatlar Sempozyumu “Yazmalardaki El İzleri” Bildiriler (20-21 Nisan 2017), Haz. Nazmiye Aydın, Nida Yıldırım, Sinan Kılıç, KTÜ Matbaası, Trabzon 2017, s. 527-534.
• BERKTAY, Fatmagül, “Hayal ve Hakikat Ya Da Hayalin Hakikatine Bitmeyen Yolculuk”, Hayal ve Hakikat: Türkiye’den Modern ve Çağdaş Kadın Sanatçılar, Ed. Esin Eşkinat, İstanbul Modern Sanat Müzesi, 2, İstanbul 2011, s. 27-41.
• BERKTAY, Fatmagül, Tarihin Cinsiyeti, 3. basım, Metis Yayınları, İstanbul 2010.
• BEYKAL, Canan, “Yeni Kadın ve İnas Sanayi-i Nefise Mektebi”, Boyut, S. 16, 1983, s. 6-13.
• ÇAKIR, Serpil, Osmanlı Kadın Hareketi, 5. basım, Metis Kadın Araştırmaları, İstanbul 2016.
• ÇELİK, S. Dilek Yalçın, “Halide Edip Adıvar’ın Son Eseri’nde Müfide Kadri’nin Adını Yaşatmak”, STAD Sanal Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Temmuz 2016, İstanbul 2016, s.18-22.
• DELLALOĞLU, Elif Dastarlı, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türk Resminde Modernleşme: İmgeler ve Batılı Kimlik, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2018.
• DUBEN Alan, BEHAR, Cem, İstanbul Haneleri: Evlilik, Aile, Doğurganlık 1880-1940, İletişim Yayınları, İstanbul 1998.
• FERHATOĞLU, Filiz, Mehmet Rauf’un Eserlerinde Kadın, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul 2018.
• GOUMA, T. P. P. Mathews, “Sunuş: Sanat Tarihinin Feminist Eleştirisi”, Sanat Cinsiyet Sanat Tarihi ve Feminist Eleştiri, Ed. Ahu Antmen, İletişim Yayınları, İstanbul 2010, s. 13-117.
• GÖREN, Ahmet Kamil, Avni Lifij, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2001.
• GÖREN, Ahmet Kamil, “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Türk Resim Sanatı-1: Günceli Yansıtan Konular”, rh+ Sanat, S. 2, Kasım/Aralık, İstanbul 2002, s. 32-39.
• GÖREN, Ahmet Kamil, “İzzed Ziya’nın Ayrıksı Resimleri”, İstanbulArtNews, S. 4, Aralık, İstanbul 2013, s. 48.
• GÖREN, Ahmet Kamil, “Türk Resminin Doğduğu Kent: İstanbul”, Kültürler Başkenti İstanbul, Ed. F. Başar, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı-İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı, 29. 10. 2010, İstanbul 2010, s. 430-441.
• GÖREN, Ahmet Kamil, “Türkiye’de Güzel Sanatlar Okulları: 2, İnas Sanayi-i Nefise Mektebi, Kadın Ressamlar, Özel Resim Atölyesi ve Resim Kursları”, Türkiyemiz Kültür ve Sanat Dergisi, S. 82, İstanbul 1997, s. 12-17.
• GÜNAYDIN, Ayşegül Utku, Cumhuriyet Öncesi Kadın Yazarların Romanlarında Toplumsal Cinsiyet Ve Kimlik Sorunsalı (1877-1923), İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi, Türk Edebiyatı Bölümü, Doktora Tezi, Ankara 2012.
• İLERİ, Selim, Mihri Müşfik: Ölü Bir Kelebek, Oğlak Yayınları, İstanbul 1998.
• İNALCIK, Halil, “II. Meşrutiyet: Anayasa Rejimi Geliyor, Cumhuriyet Yolu Açılıyor”, Doğu-Batı Düşünce Dergisi: II. Meşrutiyet 100.Yıl, S. 45, Ağustos 2008, İstanbul 2008, s. 11-16. KANDİYOTİ, Deniz, Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar: Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler, 4. basım, Metis Yayınları, İstanbul 2013.
• KOÇU, Reşat Ekrem, Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Sümerbank Kültür Yayınları, İstanbul 1969, (https://drive.google.com/file/d/0BxxPvlfeR2OWZ3I1ZWkzakNrU00/edit, Erişim Tarihi: 14. 12. 2018.
• MICHELET, J., La Femme, cilt XVIII, 1858-1860, Flammarion, Paris 1985.
• Nezihe Muhittin ve Türk Kadını 1931: Türk Feminizminin Düşünsel Kökenleri ve Feminist Tarih Yazıcılığından Bir Örnek, Der. Ayşegül Baykan, Belma Ötüş Baskett, 2. basım, İletişim Yayınları, İstanbul 2009.
• OKKALI, İlkay Canan, “Güzin Duran: Eşinin Gölgesinde Bir Kadın Ressam”, Sanatın Gölgedeki Kadınları, Der. Özlem Belkıs, Duygu Kankaytsın, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2018, s. 444-456.
• OKKALI, İlkay Canan, Türk Resminde İç Mekân Resimleri (1880-1950’li Yıllar), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Bilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul 2014.
• ÖDEKAN, Ayla, “İmgenin Dönüşümü, Hayal ve Hakikat Türkiye’den Modern ve Çağdaş Kadın Sanatçılar, Ed. Esin Eşkinat, İstanbul Modern Sanat Müzesi, İstanbul 2011, s. 56-65.
• PARDOE, Julia, Sultanlar Şehri İstanbul, Çev. M. Banu Büyükkal, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2010.
• POLLOCK, Griselda, “Modernlik ve Kadınlığın Mekânları”, Sanat Cinsiyet Sanat Tarihi ve Feminist Eleştiri, Ed. Ahu Antmen, İletişim Yayınları, İstanbul 2010, s. 187-247.
• SAĞLAM, Müzeyyen, “Meşrutiyet Dönemi Türk Kadınının Modernleşme Serüveni: Handan”, Bartın Üniversitesi Uluslararası Edebiyat ve Toplum Sempozyumu 28-30 Nisan 2016 Bildiriler Kitabı, Bartın Üniversitesi Yayınları: 25, Bartın 2016, s. 475-480.
• SAYGILIGİL, Feryal, “‘Anneliğin’ Osmanlı Romanında Kurgulanışı”, Toplum ve Bilim, S.126, İletişim Yayınları, İstanbul 2013, s. 144-161.
• TANSUĞ, Sezer, Çağdaş Türk Sanatı, 8. basım, Remzi Kitabevi, İstanbul 1999.
• TAŞÇIOĞLU, Muhadere, Türk Osmanlı Cemiyetinde Kadının Sosyal Durumu ve Kadın Kıyafetleri, Akın Matbaası, Ankara 1958.
• TOROS, Taha, İlk Kadın Ressamlarımız, Akbank Yayınları, İstanbul 1988, s. 42-45
• TÖRENEK, Mehmet, Roman ve Hikâyeleriyle Mehmet Rauf, Kitabevi Yayınları, İstanbul 1999.
• TUNA, Mahinur, İlk Türk Kadın Ressam Mihri Rasim (Müşfik) Açba, As Yayınları Biyografi Dizisi:1, İstanbul 2007.
• UĞURCAN, Sema, “Tanzimat Devrinde Kadının Statüsü”, 150. Yılında Tanzimat, Haz. Hakkı Dursun Yıldız, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1992, s. 497-510.
• UĞURCAN, Sema, “Osmanlı-Türk Romanında Kadın Tipleri”, Edebiyatımızın Kadın Kalemleri, Haz. Nesrin Tağızade Karaca, Vadi Yayınları, Ankara 2006, s. 519-528.
• ÜLDES, Meltem Yakın, Türk Resim Sanatında Bireyin Temsili (1880-1950’li Yıllar), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Bilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul 2017.
• ÜLKER, Çiğdem, II. Meşrutiyet Dönemi Dergilerinde Kadın İmajı: 1908-1914, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Aydın 2012.
• ÜNALAN, Yasemin, Mehmet Rauf’un Kadın Dergileri: Mehasin ve Süs (İnceleme ve Metinler), Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 2007.
• ÜREKLİ, Fatma, “Güzel Sanatlar Eğitiminde Osmanlı Hanımlarına Açılan Bir Pencere, İnas Sanayi-i Nefise Mektebi”, Tarih ve Toplum Dergisi, C. 39, S. 231, Mart, İletişim Yayınları, İstanbul 2003, s. 50-60.
• ÜSTEL, Füsun, “II. Meşrutiyet ve Vatandaşın İcad’ı”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyetin Birikimi, Der. Tanıl Bora ve Murat Gültekingil, 7. basım, İletişim Yayınları, C. I, İstanbul 2006, s. 1-179.
• YAMAN, Zeynep Yasa, “İnas Sanayi-i Nefise Mektebi Âlisi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C. IV, 170, İletişim Yayınları, İstanbul 1994, s. 170-171.
• YAMAN, Zeynep Yasa, Kadınlar, Resimler, Öyküler Modernleşme Sürecindeki Türk Resminde “Kadın” İmgesinin Dönüşümü, Pera Müzesi Yayını 9, İstanbul 2006.
• WOOLF, Virginia, Kendine Ait Bir Oda, Afa Yayınları, İstanbul 1992.