Some Thoughts About the Goddess Symbolism on Phrygian Type Fibulae

Yıl 2019, Sayı: 11, 163 - 185, 31.01.2019

Emre Erdan

Öz

The Phrygians, considered among the most important civilizations of the Anatolian Iron Age, had great respect for Matar-
Kybele. The goddess, who is the key element of the belief system that is clearly understood today, is reflected in different
ways by the Phrygians. It is also known that the goddess not only was directly reflected in masterpieces such as sculpture
and high relief by the Phrygians, but also was evaluated in the form of idol-shaped representations. This study is intended
to explain that the Phrygian fibulae are reflected in catch plates as a representation of Matar-Kybele idols that we can
evaluate within the scope of symbolism and which we recognize from different Phrygian artefacts . Starting with the Type
XII-7A, which are one of the earliest examples of Phrygian fibulae, the goddess appearance has evolved into a standard
and characteristic feature over time.

Anahtar Kelimeler

Phrygian, Fibulae, Iron Age, Matar-Cybele, Symbolism

Frig Tipi Fibulalarda Tanrıça Sembolizmi Üzerine Bazı Düşünceler

Öz

Anadolu Demir Çağı’nın en önemli uygarlıkları arasında sayılan Frigler, Matar-Kybele Kültü’ne büyük saygı duymuşlardır.
Söz konusu toplum için neredeyse doğanın bizzat kendisi konumunda yer aldığı, çeşitli kültür ögeleri aracılığıyla doğrulanan
inanç sisteminin başlıca ögesi olan tanrıça, Frigler tarafından farklı biçimlerde yansıtılmıştır. Tanrıçanın, Frig sanat
eserlerinde doğrudan betimlendiği heykel ve yüksek kabartma gibi eserler olabildiği gibi, aynı zamanda idol biçimli temsili
ögeler çerçevesinde değerlendirildiği de bilinmektedir. Çalışmamız, sembolizm kapsamında değerlendirebileceğimiz ve
farklı Frig ögelerinden tanıdığımız Matar-Kybele idollerinin temsili olarak Frig fibulalarının iğne tutamak plakalarında
yansıtıldığına inandığımız görünümünü açıklamaya yöneliktir. Çok sayıda alt grup kapsamında değerlendirilen Frig
fibulalarının en erken örnekleri arasında sayılan Tip XII-7A fibulaları ile başlatılan temsili tanrıça görünümü zamanla
standart ve karakteristik bir özelliğe dönüşmüştür.

Anahtar Kelimeler

Frig, Fibulalar, Demir Çağ, Matar-Kybele, Sembolizm

Kaynakça

• AKKAYA, Mustafa, “Objets phrygiens en Bronze du tumulus de Kaynarca”, La Cappadoce Meridionalejusqu ‘a la fin de 1’epoque Romaine. Etat des Recherches. Actes du Colloque d’Istanbul 1987, Paris 1992. s. 25-27.
• AKURGAL, Ekrem, Phrygische Kunst, Ankara 1955. ALP, Sedat, Konya Civarında Karahöyük Kazılarında Bulunan Silindir ve Damga Mühürleri, Ankara 1994.
• BAMMER, Anton; MUSS, Ulrike, Das Artemision von Ephesos. Das Weltwunder Ioniens in Archaischer und klassischer Zeit, Mainz am Rhein 1996.
• BERNDT ERSÖZ, Susanne, “Cutting The Gordian Knot: The Iconography of Megaron 2 at Gordion”, Opuscula-Annual of The Swedish Institutes at Athens and Rome, C. 8, Rome 2015, s. 99-122.
• BİLGEN, Nejat, “Frigya’da Ninhursag İnancının İpuçları”, Anadolu Üniversitesi I. Uluslararası Dünden Bugüne Eskişehir Sempozyumu: Siyasal, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Yapı, Eskişehir 2005, s. 357-361.
• BİLGİ, Önder, Anadolu’da İnsan Görüntüleri: Klasik Çağ Öncesi, İstanbul 2012.
• BITTEL, Kurt, “Untersuchungen auf Büyükkale. Das Archiv im Gebäude K. Das Phrygische Burgtor in vx/ 6-7”, MDOG, C. 91, 1958, s. 57-72.
• BLACK, Jeremy; GREEN, Anthony, Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary, London 1992. BLINKENBERG, Christian Sørensen, Fibules Grecques et Orientales, Kobenhavn 1926.
• BOEHMER, Rainer Michael, Die Kleinfunde aus der Unterstadt von Boǧazköy: Grabungskampagnen 1970-1978, Berlin 1972.
• BOEHMER, Rainer Michael; GÜTERBOCK, Hans Gustav, Glyptik aus dem Stadtgebiet von Boğazköy: Grabungskampagnen 1931-1939, 1952-1978, Berlin 1987.
• BOSSERT, Eva Maria, Die Keramik Phrygischer Zeit von Boğazköy: Funde aus den Grabungskampagnen 1906, 1907, 1911, 1912, 1931-1939 Und 1952-1960, Mainz 2000.
• BRYCE, Trevor, The World of the Neo-Hittite Kingdoms: A Political and Military History, Oxford 2012.
• BUDIN, Stephanie Lynn, Images of Woman and Child From The Bronze Age: Reconsidering Fertility, Maternity, and Gender in The Ancient World, Cambridge 2011. CANER, Ertuğrul, Fibeln in Anatolien: Prähistorische Bronzefunde. Abteilung XIV, München 1983.
• DÖNMEZ, Sevgi, “Eski Yakındoğu’da Yılanlı Tanrıça Kültü Üzerine Bir Değerlendirme”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XXXII/2, 2017, s. 407-426.
• DUSINBERRE, Elspeth, Gordion Seals and Sealings Individuals and Society, Pennsylvannia 2005. ENSERT, Hatice Kübra, “M. Ö. İkinci Binde “Kanatlı Güneş Kursu” İle Taçlandırılmış Anadolulu Hitit Figürleri”, Anadolu/Anatolia, C. 28, 2005, s. 25-47.
• ERDAN, Emre, “Aydın Arkeoloji Müzesi’nden Bir Grup Frig Tipi Fibula”, Arkeoloji ve Sanat, C. 156, İstanbul 2017, s. 51-60.
• FRANKFORT, Henri, “A Note on the Lady of Birth”, Journal of Near Eastern Studies, C. 3(3), 1944, s. 198-200. FUHR, Ilse, Ein altorientalisches Symbol: Bemerkungen zum sogenannten “omegaförmigen Symbol” und zur Brillenspirale, Wiesbaden 1967.
• HAWKINS, John David, Corpus of Hieroglyphic Luwian Inscriptions. Volume I, Inscriptions of the Iron Age, Berlin 2000.
• HAWKINS, John David, “Cilicia, the Amuq, and Aleppo”, Near Eastern Archaeology, C. 72, 2009, s. 164-173.
• HINKE, William John, A New Boundary Stone of Nebuchadrezzar I From Nippur, Philadelphia 1907.
• JORDAN, Michael, Dictionary of Gods and Goddesses, New York 2004.
• KING, Leonard William, Babylonian Boundary-stones and Memorial-tablets in The British Museum, London 1912.
• LEICK, Gwendolyn, A Dictionary of Ancient Near Eastern Mythology, London 1991. MARGREITER, Ingrid, Alt-Ägina II. 3–Die Kleinfunde aus dem Apollon-Heiligtum, Darmstadt 1988.
• MELLINK, Machteld Johanna, A Hittite Cemetery at Gordion, Philadelphia 1956.
• METİN, Mustafa; AKALIN, Mehmet, “Frigyada Bulunan İkiz İdol”, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 2000 Yıllığı, 2001, s. 183-188.
• MORI, Masao; OMURA, Sachihiro, “1988 Kaman-Kalehöyük Kazıları”, KST, C. 11, 1990, s. 335-355.
• MOTZ, Lotte, The Faces of Goddess, New York 1997. MUSCARELLA, Oscar White, Phrygian Fibulae From Gordion (No. 4), London 1967a.
• MUSCARELLA, Oscar White, “Fibulae Represented on Sculpture”, Journal of Near Eastern Studies, C. 26 (2), 1967b, s. 82-86.
• MUSCARELLA, Oscar White, “Frig Fibulaları/Phrygian Fibulae”, Friglerin Gizemli Uygarlığı / The Mysterious Civilization of the Phrygians, Ed. T. Tüfekçi Sivas, H. Sivas, İstanbul 2007, s. 173-181.
• NEVE, Peter, Hattuša-Stadt der Götter und Tempel: Neue Ausgrabungen in der Hauptstadt der Hethiter, Darmstadt 1992.
• ORLIN, Eric, Routledge Encyclopedia of Ancient Mediterranean Religions, Abington 2015.
• ORTHMANN, Winfried, Untersuchungen zur Späthethitischen Kunst, Bonn 1971.
• VON DER OSTEN, Hans Henning, The Alişar Hüyük Seasons of 1930-1932 Part II, Chicago 1933.
• ÖZGÜÇ, Nimet, “Samsat Mühürleri”, Belleten, C. 51, 1987, s. 429-439.
• PRAYON, Friedhelm, Phrygische Plastik: Die früheisenzeitliche Bildkunst Zentral-Anatoliens und ihre Beziehungen zu Griechenland und zum Alten Orient, Tübingen 1987.
• ROLLER, Lynn, The Incised Drawings from Early Phrygian Gordion, Philadelphia 2009. SEIDL, Ursula, Die Babylonischen Kudurru-Reliefs: Symbole Mesopotamischer Gottheiten, Freiburg 1989.
• SEVİN, Veli, “Frigler”, Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi, C. 2, 1982, s. 248-274.
• SIMPSON, Elizabeth, “Gordion Mobilya ve Ahşap Eserleri”, Frigler, Midas’ın Ülkesinde, Anıtların Gölgesinde/ In the Land of Midas, In the Shadow of Monuments, Ed. T. Tüfekçi Sivas, H. Sivas, İstanbul 2012, s. 334-360.
• SIMPSON, Elizabeth; SPIRDOWICZ, Krysia, Gordion Wooden Furniture: The Study, Conservation and Reconstruction of the Furniture and Wooden Objects from Gordion, 19811998, Ankara 1999.
• SUMMERS, Geoffrey, “Phrygian Expansion to The East: Evidence of Cult from Kerkenes Dağ”, BaM,, C. 37, 2006, s. 647-658.
• SUMMERS, Geoffrey; SUMMERS, Françoise, “Kerkenes Dağ”, Frigler, Midas’ın Ülkesinde, Anıtların Gölgesinde/ In the Land of Midas, In the Shadow of Monuments, Ed. T. Tüfekçi Sivas, H. Sivas, İstanbul 2012, s. 162-181.
• TÜFEKÇİ SİVAS, Taciser, Eskişehir-Afyonkarahisar-Kütahya İl Sınırları İçindeki Phryg Kaya Anıtları, Eskişehir 1999.
• UÇANKUŞ, Hasan Tahsin, “Emirdağı’nda Yeni Bulunan Bir Hitit Kabartması”, Belleten, C. 35/139, 1971, s. 359-378.
• VAN LOON, Maurits Nanning, Anatolia in the Earlier First Millennium B.C. Iconography of Religions, Leiden 1991.
• VASSILEVA, Maya, “Phrygian Rock-Cut Thrones, ‘Idols’ and Phrygian Royal Symbolism”, Thracia, 18, 2009, s. 111-124.
• VASSILEVA, Maya, “Frig Tunç İşlemeciliği”, Frigler, Midas’ın Ülkesinde, Anıtların Gölgesinde/ In the Land of Midas, In the Shadow of Monuments, Ed. T. Tüfekçi Sivas, H. Sivas, İstanbul 2012, s. 310-334.
• VASSILEVA, Maya, “Early Bronze Fibulae and Belts from the Gordion Citadel Mound”, The Archaeology of Phrygian Gordion, Royal City of Midas: Gordion Special Studies 7, Ed. C. B. Rose, Pennsylvania 2013, s. 111-126.
• YOUNG, Rodney Stuart, “Early Mosaics at Gordion”, Expedition, C. 7/3, 1965, s. 4-13.
• ZIMMERN, Heinrich, Die Göttersymbole des Nazimaruttaš-Kudurru, Leipzig 1906.