TANZİMAT SONRASI ŞEKİLLENEN CEZÂİR-İ BAHR-I SEFİD VİLÂYET MERKEZİ RODOS HÜKÜMET KONAĞI

Yıl 2018, Sayı: 9, 193 - 213, 12.12.2018

Neval Konuk

Öz

Osmanlı mimarlık tarihinin yazımında 19.y.y. kamu yapıları ile bu yapıların sosyo-kültürel alana etkisini gösteren akademik çalışmalarla bu dönemdeki Osmanlı gündelik hayatının, farklı unsurların kültürel etkileşimlerinin ve bunun kamusal alanda, gündelik hayattaki kesişme ya da çatışma sınırlarını belirlemedeki çalışmalarının sayısı oldukça azdır. Keza, dönemin sosyo-kültürel yapısı ile bu dönemde devlet ideolojisinin ve erkinin sembolü hükümet konaklarının toplumsal hayata, kent mekanlarına etkisi ve değişimi konularındaki bilgiler de sınırlıdır. Bu nedenle, bu makalede ele alınan Rodos Hükümet konağı ile ilgili veriler ve ağırlıklı olarak ilk defa ortaya konulan bilgi, saptama ve mekan analizlerini içeren çizimler ve yine ilk defa yayımlanan arşiv plan çizimleri önem taşımaktadır. Sultan II. Mahmud döneminde merkeziyetçi örgütlenme girişimleriyle başlayan reform hareketleri, Tanzimat’la hızlanan yeni yönetim organlarının kurulmasını sağlamıştır. 1864'te Vilâyet Nizâmnâmesi yayımlandıktan sonra, bir takım idarî değişikliklere gidilerek, kentlerin mekânsal yapılarının oluşumunda yeni öğeler ortaya çıkmıştır. Bu yapılanma içinde öncelikli odak noktası devlet dairesi hükümet konağıdır ve sırasıyla konağa, adliye, telgrafhane, karakol, hapishane, zaptiye koğuşu gibi binalar da eklenmiştir. Tanzimat sonrasında egemen olan ideoloji ve yönelimler, bu şekillenen erkin mekânlarını yeni işlevlerle yeniden biçimlendirmiştir. Cezair-i Bahr-ı Sefid Vilayeti’nin merkezi olan Rodos Hükümet Konağı bu sürecin önemli örneklerindendir.  İdeoloji, politika ve mimarlık arasındaki ilişki geçmişten günümüze kadar birçok anlamda ve kavramsal kullanım da dile getirilmiştir. Tanzimat sonrasında egemen olan ideoloji ve yönelimler, toplumsal yaşamdaki değişiklikler, erkin mekanını biçimlendirerek, doğal olarak ideoloji ve siyasi erkin bir göstergesi şeklinde mimariye yansımış ve karşılığını bulmuştur. Bu makalede bu çerçevede değerlendirilmelidir. Her ne kadar Rodos Hükümet Konağı bugün özgünlüğü bozulmuşsada, konumu itibariyle adadaki 390 yıllık Osmanlı hakimiyetinin dini erk dışında, siyasi erkinin de önemli bir sembolüdür. 

Anahtar Kelimeler

tanzimat ideolojisi, hükümet konağı, Rodos, Cezâir-i Bahr-ı Sefid Vilâyeti, erk ve mekan, Osmanlı mimarisi

PROVINCIAL CENTER OF CEZÂİR-İ BAHR-I SEFİD WHICH WAS SHAPED AFTER TANZIMAT (REFORMS) RODOS GOVERNMENT BUILDING

Öz

In the Ottoman architectural history literature, there is a limited number of researches on public building of 19th Century and their reflections on the socio-cultural sphere as well as of those which determine Ottoman daily life, interactions between various cultures and their intersections or conflicts in public sphere and daily life. Similarly, knowledge on sociocultural texture of the era as well as influence and change of government buildings of the era, which represent official ideology and power of the state, on social life and urban setting is also very limited. That's why data on the Rodos Government Building which is discussed on this paper for the first time, as well as information, sketches containing findings and space analyses and archive plan drawings which were published here, again, for the first time, are very important. 

Reform movements which were initiated by the centralist organization attempts during the reign of Sultan Mahmud II, and gained an impetus during Tanzimat, enabled formation of new administrative organs. Following proclamation of Vilayet Nizamname (Ordinance for Provinces) in 1864, some administrative modifications were undertaken and new elements were made prominent in formation of urban setting structures. Priority focal point amongst these structures was government building, representing the seat of the government, latter supplemented by court houses, telegram office, police station, jail, officer barracks, etc. The ideology and tendencies prevalent after Tanzimat reshaped locations of this newly emerging power. Rodos Government Building, which is center for Cezair-i Bahr-ı Sefid Vilayet (Province) is one of the most important examples of this process.  

The relation amongst the ideology, politics and architecture, up to date, has been voiced in many senses and in many conceptual uses. The ideologies and trends which were dominant following Tanzimat and changes in the social life, shaped seat of power and were naturally reflected and found its expression on architecture as tokens of ideology and political power. This paper must be debated in this framework. Although authenticity of Rodos Government Building has today been spoiled, it is, with its prominent position on the island, an important symbol not only religious power but also political power of 390 years of Ottoman rule on the island.

Anahtar Kelimeler

PROVINCIAL CENTER

Kaynakça

• Efim. (Gaz.) O Angelioforos tis Rodu (14.10.1927),. Akdes Nimet Kurat, Çaka Bey, İzmir ve Civarındaki Adaların İlk Türk Beyi, Ankara, 1966, s.28.
• Bostan, İdris, Ege Adalarının İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı, Stratejik Araştırma ve Etüdler Milli Komitesi, Araştırma Projeleri Dizisi, Ankara, 2003, 183s.
• Carlisle, George William Frederick Howard, Diary in Turkish and Greek Waters, Earl of, 1802-1864, 1854.
• Cerasi, M. M., Osmanlı Kenti Osmanlı İmparatorluğu’nda 18. ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2001.
• Cezair-i Bahr-ı Sefid Salnamesi, Sene 1310, s.205. Ebuzziya Tevfik, Yeni Osmanlılar Tarihi, Hürriyet Yayınevi, İstanbul, 1973.
• Erdoğru, M.Akif, ‘Rodos Adası’nda 1711 yılında Timarlar ve Timarlılar”, E.Ü., Tarih İncelemeleri Dergisi, XIII, İzmir 1998, s.25. Evliya Çelebi, Seyahatnâme, c. IX, Yapıkredi Yay., İstanbul, Mart 2005.
• Gencer, Ali İhsan, ‘Doğu-Akdeniz’de Türk Kömür Ambarları’, Türk Denizcilik Tarihi Araştırmaları, İstanbul, 1986, s.13-32.
• Hayta, Necdet, “Rodos ile 12 Ada’nın İtalyanlar Tarafından İşgali ve İşgalden Sonra Adaların Durumu (1912-1918), OTAM, S.5, 1994, s.131-144.
• Kiel, Machiel, "Rodos" Maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 2008, c.35, s.155. Kolonas, V., İtaliki arhitektoniki sta Dodekanisa 1912-1943, Olkos, Atina, 2002, s.42-45.
• Maillis A., Skandalidis K., Tsalahuris, K., İ Rodos ton 19o eona, Thymeli/TEDK Dodekanisu, Rodos 2000, s.117, 206, 210-213, 230-235.
• Maria, M., Thyres ke thyromata tis Rodu sto perasma ton eonon, Ziti, Rodos 2002, s.132135.
• Martinoli, S.,- Perotti, E., Architettura coloniale italiana nel Dodekaneso 1912-1948, Torino, 1999, s.176-177.
• Mehmed Celal, Coğrafya-i Umûmi, İstanbul 1313. Michaud, M.,- Poujoulat,M., Correspondance D’Orient (1830-1831),IV, Paris, 1834.
• Orhonlu, Cengiz, “On İki Ada Meselesi”, Türk Kültürü, S.23, 1964, s.1-5; a.g.y., “On İki Ada’da Türk Eserleri ve Türk Nüfusu”, Türk Kültürü, S.24, 1964, s.29-34;
• Örenç, Ali Fuat, Yakındönem Tarihimizde Rodos ve Oniki Ada, Doğu Kütüphanesi Yay., İstanbul, 2006. Paul Wittek, Menteşe Beyliği, (Çev.:Orhan Şaik Gökyay), Ankara, 1986, s.56).
• Rifat Uçarol, 1878 Kıbrıs Sorunu ve Osmanlı-İngiliz Anlaşması (Ada’nın İngiltere’ye Devri), İstanbul 1998. Rodos: İ poli ektos ton tihon 1522-1947, Arhitektoniki ke Poleodomia, TEE Dodekanisu, Rodos 2005.
• Rodoslu, Celâlettin, Rodos ve İstanköy Adalarında Gömülü Tarihî Simalar, Ankara, 1945. Tansel, Fevziye Abdullah, Namık Kemal’in Mektupları, VII.-VIII., Rodos ve Sakız Mektupları, c.IV, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, s.176.
• Tekindağ, Şehabeddin, “Rodos’un Fethi”, BTTD, II/8, 1968, s.58-65. Turan, Şerafettin, ‘’Rodos ve 12 Ada’nın Türk Hakimiyetinden Çıkışı’’, Belleten, XXIX/113116, Ankara 1965, s.79 .
• Turan, Şerafettin, “Geçmişten Günümüze Ege Adaları Sorunu Boyutlar, Taraflar”, III.Askeri Tarih Semineri, Türk-Yunan İlişkileri, Ankara, 1986, s.35.
• Yazıcı, Nurcan, “Government Office Buildings in Trabzon Province From Tanzimat Era to the Republic Period/ Trabzon Örneği’nde Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Hükümet Konağı Binaları”,The Journal of International Social Research /Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Vol:1, Issue:5, Fall 2008, s.943-959.
• Zisimatos, M., İ taxydromiki istoria tis Rodu (1309-1984), Rodos, 1984. Τσολάκης, Πάνος (Tsolakis, Panos), Οθωμανικά διοικητήρια στον ελλαδικό χώρο (Othomanika dioikitiria ston elladiko choro), 1850-1912, University Studio Press, 2008, 205s.