Uşak-Banaz-Yeşilyurt (Holuz) Köyü Camii ve Kalemişi Bezemeleri

Yıl 2020, Sayı: 13, 1 - 26, 31.01.2020

Şeyda Algaç

https://doi.org/10.26650/artsanat.2020.13.0001

Öz

İç Ege bölgesi, tasvirli camilerin yoğun olarak gözlemlendiği bölgelerden biridir. Uşak ilinin Banaz ilçesine bağlı Yeşilyurt (Holuz) köyü camii, moloz taş örgüsü, bağdadi kubbenin kullanıldığı ahşap çatı örtüsü, yazı programı, zengin kalemişleri ve kalemişlerini yapan usta adına sahip olması dolayısıyla önemli bir köy camisidir. Kalem işlerinin motif repertuarını vazolara yerleştirilmiş minyatür ağaçlar, sembolik tekke aletleri, kent tasviri, kıvrık dallar üzerine yerleştirilmiş bitkisel bezemeler ve sıvaların altında kalmış olan çeşitli motifler oluşturur. Oldukça tahrip olmuş eser, yıkılmak üzeredir. Mülkiyeti köy tüzel kişiliğine ait olan yapı, İzmir 1 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından 23.08.1988 tarih ve 463 sayılı kararıyla tescillenmiştir. Kitabesi olmayan caminin kim tarafından ve ne zaman yapıldığı bilinmemesine rağmen bezeme özellikleri değerlendirildiğinde 19. yüzyılın sonlarına doğru yapıldığı ve bezendiği söylenebilir. Makalede yapının mimari özellikleri ve kalemişi bezemeleri detaylı olarak incelenmiş, dönemi içerisindeki yeri ve önemi tespit edilmiştir. Dönemi hakkında önemli ipuçları veren eser, oldukça tahrip olmuş ve yıkılmak üzeredir. Yapı en kısa sürede aslına uygun onarılmalı ve gelecek kuşaklara aktarılmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Kalemişi, Uşak, Banaz, Yeşilyurt (Holuz) Köyü, Cami

Destekleyen Kurum

Yazar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

The Usak-Banaz-Yesilyurt (Holuz) Village Mosque and Its Painting Works

Öz

The inner Aegean region is an area where mosques with depictions can be seen frequently. Yeşilyurt (Holuz) village mosque in the Banaz district of Uşak province is an important village mosque because it has rubble stone masonry, a wooden roof covering where the lath-and-plaster (bağdadi) dome is used, a writing program, rich painting works (kalemişi), and the name of the master who completed the painting works. The motif repertoire of the painting works consists of miniature trees placed in vases, symbolic religious lodge (tekke) tools, urban depictions, floral decorations placed on curved branches and various motifs that are under the plaster. The structure, which is owned by the village legal entity, is registered with the decision of the Izmir Cultural and Natural Heritage Protection Board No.1 dated 1988 and numbered 463. Although it is not known by whom and when the mosque was built since it does not have an inscription, when its decoration characteristics are evaluated, it can be dated to the end of the 19th century. In the study, the architectural characteristics and painting work decorations of the building have been examined in detail, and its place and importance within its period have been determined. The work, which provides important clues about its period, is significantly ruined and about to collapse. It should be repaired as soon as possible following its original form and passed onto future generations.

Anahtar Kelimeler

Painting Works, Usak, Banaz, Yesilyurt (Holuz) Village, Mosque

Kaynakça

• Acar, Türkan. “Uşak İli Aktaş Köyü Camii.” The Journal of Academic Social Science Studies 75 (2019): 361-380. Erişim 15 Aralık 2019, https://doi.org/10.9761/JASSS8014.
• Akar, Azade. “Tezyini San’atlarımızda Vazo Motifleri.” Vakıflar Dergisi 8 (1969): 267-271.
• Aksel, Malik. Türklerde Dini Resimler. Haz. Beşir Ayvazoğlu. İstanbul: Kapı Yayınları, 2010.
• Aktuğ, Cömertler Erbil ve Kadir Pektaş. “Geç Dönem Kalem İşi Süslemeli Bir Eser: Aydın Kuyucak Kayran Köyü Camii.” Medeniyet Sanat, İMÜ Sanat, Tasarım ve Mimarlık Fakültesi Dergisi 2/2 (2016): 9-25.
• Algaç, Şeyda. “Afyonkarahisar Dazkırı-İdris Köyü Camii ve Kalemişi Bezemeleri.” Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/2(2017): 421-432.
• Algaç, Şeyda. “Afyonkarahisar Başmakçı Hilal (Cuma) Camii ve Kalemişi Bezemeleri.” VIII. Uluslararası Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu (5-7 Nisan 2018 Afyon) Bildiri Kitabı. Afyonkarahisar: Afyonkarahisar Belediyesi, 2019, 272-280.
• Altıer, Semiha. “Osmanlı Sanatı’nda İbrik Tasvirleri ve İkonografisi.” Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı 17/26 (2019): 149-202. Erişim 15 Aralık 2019, https://doi.org/10.17518/canakkalearastirmalari.585358.
• Arık, Rüçhan. Batılılaşma Dönemi Türk Mimarisi Örneklerinden Anadolu’da Üç Ahşap Cami. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, 1973.
• Arık, Rüçhan. “Anadolu’ da Bir Halk Ressamı: Zileli Emin.” Türkiyemiz 16 (1975): 8- 13.
• Arık, Rüçhan. Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988.
• Atasoy, Nurhan. Derviş Çeyizi Türkiye’de Tarikat Giyim-Kuşam Tarihi. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.
• Bozer, Rüstem. Kula’da Türk Mimarisi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları, 2009.
• Çakmak, Şakir. “Belenardıç (Torapan) Köyü Camii (Güney/ Denizli).” Sanat Tarihi Dergisi 7 (1994): 19-26.
• Çakmak, Şakir. “Boğaziçi Kasabası Eski Cami (Baklan/ Denizli).” 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi (23-27 Eylül 1991 İstanbul) Bildiriler I. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1995, 529-540.
• Çal, Halit. “Şeyh Nasreddin (Nusret) Türbesi.” Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu (2- 6 Temmuz 1986 Tokat). Ankara: Gelişim Matbaası, 1987, 427-461.
• Çal, Halit. “Tokat Zile Yeşilce Köyü Şeyh Eylük Türbesi.” Prof. Dr. Yılmaz Önge Armağanı. Konya: Selçuk Üniversitesi Araştırma Merkezi, 1993, 293-306.
• Çerkez, Murat. “Mecitözü’nde Mütevazı Bir Külliye: Alören Köyü Külliyesi. History Studies 11/2 (2019): 495-533. Erişim 15 Aralık 2019, https://doi.org/10.9737/hist.2019.728.
• Çetinaslan, Mustafa ve Ahmet Yavuzyılmaz. “Türk Süsleme Sanatlarında Saat Motifleri.” Uluslararası İslam Medeniyetinde Zaman Sempozyumu (8-11 Ekim 2015 Konya) II. İstanbul: Selçuklu Belediyesi, 2016, 321-337.
• Çevrimli, Nilgün. “Denizli ve Çevresinde Yer Alan Bazı Câmilerin Yapı Elemanlarının Değerlendirmesi.” Vakıflar Dergisi 47 (2017): 169-204. Dahiliye Vekaleti. Köylerimiz. İstanbul: Matbaacılık ve Neşriyat Türk Anonim Şirketi, 1933.
• Daş, Ertan. “Başmakcı (Afyon) Recep Bey Camii.” II. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (3-4 Mayıs 1991 Afyon), Afyon: Afyon Belediyesi Yayınları, 1991, 119-132.
• Demiriz, Yıldız. Osmanlı Kitap Sanatında Naturalist Üslupta Çiçekler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1986.
• Demiriz, Yıldız. “On Yedinci Yüzyıl Sonlarından Bir Çiçekli Süsleme Çeşitlemesi Tuhfe- i Gaznevi Gazneli Mahmud Mecmuası.” P Sanat Kültür Antika 13 (1999): 46-61.
• Demiriz, Yıldız. Osmanlı Kitap Sanatında Doğal Çiçekler. İstanbul: Yorum Sanat, 2005.
• Derman, Uğur. “Benzeri Olmayan Bir Sanat Albümü: Gazneli Mahmud Mecmuası.” Türkiyemiz 14 (1974): 17-21.
• Doğan, Ahmet Işık. Osmanlı Mimarisinde Tarikat Yapıları Tekkeler, Zaviyeler ve Benzer Nitelikteki Fütüvvet Yapıları. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mühendislik Mimarlık fakültesi Matbaası, 1977.
• Doğanbaş, Muzaffer. “Amasya Yöresi Alevi Ziyaretgâhları.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 17 (2001): 105-113.
• Doğanbaş, Muzaffer. “Özbaraklı Cami.” Arkitekt 67/473 (2000): 60-64.
• Dönmez, Naza E. Emine. Wooden Mosques of the Samsun Region, Turkey from the Past to the Present. Oxford: BAR International Series 1820, 2008.
• Dönmez, Naza E. Emine. “Merzifon Hacı Hasan Camii Ahşap Kubbesi ve Süslemeleri.” XII. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Sempozyumu (15-17 Ekim 2008 Çanakkale), İzmir: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları, 2010, 301-307.
• Gürbıyık, Cengiz. Karaburun Yarımadası’nda Türk Mimarisi. İzmir: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2009. Erişim 15 Aralık 2019, https://doi.org/10.18026/cbusos.07482.
• Gürbıyık, Cengiz. “Turgutlu Irlamaz Köyü Camii.” Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 14/3 (2016): 146-162.
• Gürsoy, Elif. “Uşak’ta Perde Motifli Mihraplar.” Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 3/10 (2015): 146-157.
• Gürsoy, Elif. “Uşak İli Sivaslı İlçesi Akarca Köyü Camisi.” Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 16/62 (2017): 1001-1014. Erişim: 15 Aralık 2019, https://doi.org/10.17755/esosder.329109.
• Işın, Ekrem ve Selahattin Özpalabıyıklar. “HOŞ GÖR YÂ HÛ” Osmanlı Kültüründe Mistik Semboller Nesneler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999.
• İnce, Kasım. “Denizli Akköy Yukarı Cami.” Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2 (2001): 65-79.
• İnce, Kasım. Uşak’ta Türk Mimarisi. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2004. Karpuz, Haşim. Türk Kültür Varlıkları Envanteri 42. 3 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2009.
• Komisyon. UŞAK Kültürel Değerler Yapı Envanteri. İzmir: Uşak Valiliği İl Kültür Turizm Müdürlüğü, 2007.
• Konak, Ruhi ve Metin Uçar. “Tiran Ethem Bey Camisi Harim Duvarlarında Yer Alan Minyatür Üsluplu Resimler.” Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8/3 (2015): 1-20.
• Korkmaz, Neslihan. “Amasya Taşova İlçesi Özbaraklı Köyü Camileri.” Türk İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi 4/13 (2017): 385-408. Erişim 15 Aralık 2019, https://doi.org/10. 16989/ TIDSAD.1336.
• Koşay, Hamit Zübeyr. “Bektaşilik ve Hacı Bektaş Tekkesi.” Türk Etnografya Dergisi 10 (1967): 19-26.
• Kuyulu, İnci. “Kırkağaç Çiftehanlar Camii.” Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi V (1990): 103-117.
• Küçükkurt, Ülkü. “Türk Kültüründe İbrik ve İbrik Motifinin Geleneksel Sanatlara Yansıması.” Euroasia Journal of Social Sciences & Humanities 7 (2019): 139-151.
• Okçuoğlu, Tarkan. “18. ve 19. Yüzyıllarda Osmanlı Duvar Resimlerinde Betimleme Anlayışı.” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2000.
• Öntuğ, Mustafa Murat. “Osmanlı’dan Cumhuriyete Banaz.” Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 3/2 (2001): 41-55.
• Öz, Mamure. “Topkapı Sarayı Yemiş Odası Üçyüz Yıldır Solmayan Çiçekler.” Z Kültür/ Sanat/ Şehir Bitki Ressamlığı 1 (2017): 178-181.
• Özdeğer, Mehtap. 15- 16. Yüzyıl Arşiv Kaynaklarına Göre Uşak Kazasının Sosyal ve Ekonomik Tarihi. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2001.
• Özkan, Daştan Meltem. “Amasya İli Yapılarındaki Kalem İşi Süslemeleri.” Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 2001.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1993.
• Renda, Günsel. “II. Bayezid Külliyesinde Muvakkithane.” İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Yıllığı VI (1976): 181-206.
• Renda, Günsel. Batılılaşma Döneminde Türk Resim Sanatı (1700- 1850). Ankara: Hacettepe Üniversitesi yayınları, 1977.
• Sözen, Metin ve Uğur Tanyeli. Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1986.
• Şahin, Mustafa. “Giresun ve Trabzon İllerindeki Bağdadi Kubbeli Camiler.” Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 2016.
• Tali, Şerife. “Kırşehir/Mucur’daki Hüseyin Ağa Camii İle Emine Hanım Camii’nin Kalemişleri.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. C. 6. 25:504-528.
• Tali, Şerife. “Giresun Yağlıdere Tekke Köyü Camii Kalem İşi Bezemeleri.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. C. 7, 31: 489-497.
• Tanman, M. Baha. “İstanbul Tekkelerinin Mimari ve Süsleme Özellikleri Tipolojisi Denemeleri.” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1990.
• Tanman, M. Baha. “Merzifon Kara Mustafa Paşa Camii Şadırvanının Kubbesinde Zileli Emin’in Yarattığı “Osmanlı Dünyası” ve Bu Dünyaya Yansıyan Kişiliği.” Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar Güner İnal’a Armağan. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1993, 491-522.
• Tanman, M. Baha. “Hekimoğlu Ali Paşa Camii’ne İlişkin Bazı Gözlemler.” Oktay Aslanapa Armağanı. İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 1996, 253-280.
• Tanman, M. Baha. “Beşiktaş Mevlevihanesi’ne İlişkin Bir Minyatürün Mimarlık ve Kültür Tarihi Açısından Değerlendirilmesi.” 17. Yüzyıl Osmanlı Kültür ve Sanatı Sempozyum Bildirileri (19-20 Mart 1998 İstanbul). İstanbul: Sanat Tarihi Derneği Yayınları, 1998, 181-216.
• Turani, Adnan. Sanat Terimleri Sözlüğü. Ankara: Toplum Yayınevi, 1980.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2002.
• Uzun, Tolga. “19. Yüzyıl Osmanlı Duvar Resimlerinde Yeniliğin ve Değişimin Sembolü Tasvirler.” XX. Uluslararası Ortaçağ Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (02- 05 Kasım 2016 Sakarya) Bildiriler II. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları, 2017, 852-862.
• Uçar, Metin. “Berat Bekârlar Camii Duvar Resimleri.” The Journal of Academic Social Science Studies (JASSS) 6/7 (2013): 1161-1184. Erişim 15 Aralık 2019, https://dx.doi.org/ 10.9761/JASSS1715.
• Ünal, Rahmi Hüseyin. “Yukarı Kızılca Köyü Halil Ağa Camii.” Sanat Tarihi Dergisi VII (1994): 211-225.
• Ünver, A. Süheyl. Müzehhip Karamemi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1951.
• Ünver, A. Süheyl ve Gülbün Mesara. Türk İnce Oyma Sanatı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1980.
• Yıldırım, Savaş. “Amasya Gümüşhacıköy Türbelerindeki Kalem İşi Süslemeler.” Art Sanat 10 (2018): 293-327. Erişim 15 Aralık 2019, https://doi.org/10.26650/artsanat.2018.10.0013.