Education Building that has not Reached Today in Çankırı: Ertuğrul Mektebi

Yıl 2020, Sayı: 13, 27 - 51, 31.01.2020

Remzi Aydın

https://doi.org/10.26650/artsanat.2020.13.0002

Öz

One of the areas in which Ottoman reform movements were intensively seen in the 19th century was the educational system. With the establishment of the Ministry of Education (Maarif-i Umumiye Nezareti) and the organization of education in the provinces, it was aimed to spread the education to grassroots. Particularly, in the period of Sultan Abdülhamid II, many educational structures were built with state-citizen cooperation. One of these structures was the Ertuğrul Mektebi, built in the Çankırı Sanjak of Kastamonu Province. In this study, the construction process and architectural features of Ertuğrul Mektebi, which has not been the subject of any study before, have been discussed and the place and importance of the structure among the late Ottoman architectural works have been revealed. In this study, based on literature research and field work, the building process, plan and space design, façade features and materials were determined by means of old photographs and Ottoman archive documents such as correspondence, maps, and floor and façade drawings. Furthermore, two inscriptions registered in the inventory of Çankırı Museum are proven to have belonged to Ertuğrul Mektebi and contrary to some sources, it was confirmed that the school was built by Hasan Feham Pasha in 1892 (1309 H.), not by Abdulvahab Pasha.

Anahtar Kelimeler

Education, Çankırı, Primary (Ibtidai), Secondary (Rüşdiyye), High school (Idadi)

Çankırı’da Günümüze Ulaşamayan Bir Eğitim Yapısı: Ertuğrul Mektebi

Öz

Osmanlı reform hareketlerinin 19. yüzyılda yoğun olarak görüldüğü alanlardan biri de eğitim sistemidir. Maarif-i Umumiye Nezaretinin kurulması ve maarif teşkilatının taşrada yapılanmasıyla eğitimin tabana yayılması hedeflenmiştir. Özellikle Sultan II. Abdülhamid dönemi, devlet-vatandaş iş birliğiyle çok sayıda eğitim yapısının inşasının gerçekleştirildiği bir dönemdir. Bu yapılardan biri de Kastamonu Vilayeti’ne bağlı Çankırı Sancağı’nda inşa edilip günümüze ulaşmamış olan Ertuğrul Mektebi’dir. Bu çalışmada, daha önce herhangi bir çalışmaya konu olmamış Ertuğrul Mektebi’nin inşa süreci ve mimari özellikleri ele alınarak, yapının geç dönem Osmanlı mimarlık ürünleri arasındaki yeri ve önemi ortaya konmuştur. Literatür araştırması ve saha çalışması üzerinden gerçekleştirilen çalışmada Osmanlı Arşivi’nden temin edilen yazışma, kat ve cephe çizimleriyle harita gibi belgeler ve yapıya ait eski fotoğraflar vasıtasıyla günümüze ulaşmayan yapının inşa süreci, plan ve mekân tasarımı, cephe özellikleri ve yapıda kullanılan malzemeler tespit edilmiştir. Ayrıca, Çankırı Müzesi envanterine kayıtlı iki kitabenin Ertuğrul Mektebi’ne ait olduğu ispat edilmiş ve yapının kaynaklarda belirtilenin aksine Abdulvahab Paşa tarafından değil, Hasan Feham Paşa tarafından H.1309 (M.1892) yılında inşa ettirildiği kesinleştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eğitim, Çankırı, İbtidai, Rüşdiye, İdadi

Destekleyen Kurum

Yazar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

Kaynakça

• Aktaş, Cahit. “Belgeler Işığında Kengırı (Çankırı) Kız Mektebi.” Çankırı Araştırmaları Dergisi 3 (2008): 73-84.
• Aydın, Remzi. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Onarım Faaliyetleri: Kayseri Örneği.” Doktora tezi, Erciyes Üniversitesi, 2013.
• Aydın, Remzi. “Mühendis Mehmed Ali Bey’in Avanos’taki Projeleri.” İstem 32 (2018): 357-383.
• Aydın, Remzi. “Mimar Kemâleddin Bey’in Hapishane Projeleri,” Osmanlı Sanatında Değişim ve Dönüşüm, Ed. Ayşe Budak, Muzaffer Yılmaz. Konya: Literatürkacademia Yayınları, 2019, 11-36.
• Aytekin, Zeynep. “Kastamonu İli Taşköprü İlçesindeki Türk Devri Yapıları.” Yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi, 2016. Demiröz, Aydın. 1893-1969 Fotoğraflarla Çankırı.
• Çankırı: Çankırı Belediyesi Kültür Yayınları, 2001. Doğan, Osman. Sultan II. Abdülhamid Han Devri Osmanlı Mektepleri. Ed. Ömer Faruk Yılmaz. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2007.
• Duymaz, Şevki. “II. Abdülhamid Dönemi Eğitim Yapıları.” Devr-i Hamid Sultan II. Abdülhamid 5. Ed. Metin Hülagu, vd. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 2011, 169-187.
• Eken, Galip. “19. Yüzyılda Sonlarında Çankırı’da Eğitime Dair.” Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 37/1 (2013): 107-116.
• Erdoğdu, Teyfur. “Maarif-i Umumiyye Nezareti Teşkilatı I.” Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 51/1 (1996): 183-247.
• Erdoğdu, Teyfur. “Maarif-i Umumiyye Nezareti Teşkilatı II.” Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 52/1 (1997): 247-285.
• Ergin, Osman Nuri. Türk Maarif Tarihi. İstanbul: Eser Kültür Yayınları, 1977.
• Göktaş Kaya, Lütfiye ve Muhammet Özkurt. “19.-20. Yüzyıl Osmanlı Dönemi Eğitim Yapıları: Kastamonu Merkez Mekteb-i İdadi, Mekteb-i Sanayi, Rum Mektebi.” Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 73 (2018): 37-56.
• İgüs, Esma. “II. Abdülhamid Dönemi Eğitim Sistemi, Eğitim Yapıları ve Askeri Rüşdiyeler.” Doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 2008.
• İgüs, Esma. “II. Abdülhamid Dönemi Askeri Rüştiyelerini Mimari Planları Üzerinden Okumak”, Sosyal ve Liberal Bilimlerde Yeni Yönelimler Sempozyumu Bildiri Kitabı I, 293-315. Ed. Hasan Babacan, Sevilay Özer. Ankara: Gece Kitaplığı, 2016.
• Kodaman, Bayram. Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1999.
• Metin Yazıcı, Nurcan. “Son Dönem Osmanlı Mimarlığının Başat Yapıları: Hükümet Konakları.” Osmanlı Sanatında Değişim ve Dönüşüm, 271-315. Ed. Ayşe Budak, Muzaffer Yılmaz. Konya: Literatürkacademia Yayınları, 2019.
• Metin Yazıcı, Nurcan. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Hükümet Konaklarının İnşa Süreci ve Mimarisi Devlet Kapısı. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2019.
• Özbek, Yıldıray. “Tanzimat Sonrası Osmanlı Eğitim Yapıları.” Osmanlı Sanatında Değişim ve Dönüşüm. Ed. Ayşe Budak, Muzaffer Yılmaz. Konya: Literatürkacademia Yayınları, 2019, 317-335.
• Özcan Balkır, Betül. “Çankırı (Merkez İlçe ve Köyleri) Türk Dönemi Mimari Eserleri.” Doktora tezi, Gazi Üniversitesi, 2018.
• Özgüven, Burcu. “İdadi Binaları.” Tarih ve Toplum 82 (1990): 44–47.
• Topçu, Sultan Murat. “Yozgat-Akdağmaden Redif Teşkilatı Debboy Binası.” Turkish Studies 9/10 (2014): 1023-1038.
• Topçubaşı, Mine. “19. Yüzyılda Kastamonu Eyaleti’nde Kamu Yapıları ve Yeniden Kullanım Sorunları.” Doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2009.
• Türkoğlu, Ömer. Sâlnâmelerde Çankırı. Çankırı: Çankırı Valiliği Yayınları, 1999.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM.) 417/16, 29 Rebiülahir 1285 (19 Ağustos 1868); 426/30, 22 Receb 1285 (8 Kasım 1868); Dahiliye Mektubi Kalemi (DH.MKT.) 121/33, 7 Rebiülahir 1311 (18 Ekim 1893); 347/39, 26 Şaban 1312 (22 Şubat 1895); İrade Dahiliye (İ.DH.) 1283/100985, 1 Zilhicce 1309 (27 Haziran 1832); Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT.) 146/29, 6 Muharrem 1310 (31 Temmuz 1892), 365/3, 10 Rebiülevvel 1315 (9 Ağustos 1897), 587/53, 11 Receb 1319 (24 Ekim 1901); Şura-yı Devlet (ŞD.) 1640/1, 24 Zilkade 1287 (15 Şubat 1871).
• https://www.loc.gov/item/2001700265/ Erişim 12.08.2019.
• http://www.cankiri.gov.tr/ataturk-cankirida Erişim 12.08.2019.