1904 St. Louis Dünya Fuarı ve Osmanlı Temsiliyeti: Celal Esad Arseven Sergisi

Yıl 2020, Sayı: 13, 87 - 116, 31.01.2020

Sevil Derin

https://doi.org/10.26650/artsanat.2020.13.0004

Öz

İlki uluslararası anlamda 1851 yılında Londra’da gerçekleştirilen fuar organizasyonları, Batılı ülkelerin sanayileşme ve kapital ekonomiyi yaygınlaştırma politikaları gereği sonradan dünya çapında düzenli olarak organize edilen etkinliklere dönüşmüştür. Söz konusu fuarlar başta teknoloji, sanat, kültür, zirai ürünler olmak üzere bir ulusu yansıtan bütün öğelerin toplanıp sergilendiği yerlerdir. XIX. yüzyıl boyunca Osmanlı Devleti’nin bu fuarlara Batı’dan esinlenerek hazırlanılan yeni mimari modelleri içeren çizimler ve çizimlerin reprodüksiyonu, el sanatları ve ziraî ürünlerle katılarak modern dünyadaki yerini kanıtlamaya çalıştığı görülmektedir. Amerika’daki St. Louis kentinin Fransızlardan satın alınmasının 100. yılı dolayısıyla 1904’te düzenlenen fuar da bunlardan biridir. Söz konusu fuarda, fuar komitesi Osmanlı’nın tanıtımı için Kapalı Çarşı ve Türk Mahallesi temasını benimseyerek Celal Esad’dan inşa projesi hazırlamasını istemiştir. Bugün İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı’nda bulunan bu çizimler, Celal Esad hakkında pek çok araştırma yapılmasına, pek çok yayın bulunmasına rağmen bilinmemektedir. Bu makalede 1903 yılında Celal Esad Arseven tarafından hazırlanan ve 1904 St. Louis Dünya Fuarı’ndaki Türk pavyonunda sergilenen yapıların çizimleri, dünya fuarları ve Osmanlı Devleti’nin bu fuarlarda temsil edilmesi bağlamında incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Celal Esad Arseven, St. Louis, Fuar, Mimari

Destekleyen Kurum

Yazar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

The 1904 St. Louis World Fair and Ottoman Representation: Celal Esad Arseven’s Exhibition

Öz

The organization of international fairs (the first of which was held in London in 1851), transformed into a regular occurence around the world due to the industrialization and expansion of the capital economy of Western countries. The fairs in question were places where all the elements reflecting a nation - especially technology, art, culture, and agricultural products - were collected and exhibited. Throughout the 19th century, it was seen that the Ottoman Empire tried to prove its worth in the modern world by participating in these fairs with drawings (including new architectural models inspired by the West and reproductions of these drawings), crafts and agricultural products. One of these was the exhibition held in 1904 for the centenary of the acquisition of the city of St. Louis in America from the French. At the fair in question, the fair committee adopted the theme of the Grand Bazaar and the Turkish Quarter and asked Celal Assad to prepare a construction project on this theme for the promotion of the Ottoman Empire. These drawings, which are in the Atatürk Library of the Istanbul Metropolitan Municipality, are unknown, even though there has been much research and many publications about Celal Assad. In this article, the structures prepared by Celal Esad Arseven in 1903 and exhibited in the Turkish pavilion at the St. Louis World’s Fair in 1904 were examined in the context of world fairs and the representation of the Ottoman Empire in these fairs.

Anahtar Kelimeler

Celal Esad Arseven, St. Louis, Fair, Architecture, Exhibition

Kaynakça

• Adıgüzel, Hatice. “Bir Tasarımın İzinde: Yeni Bulgular Işığında Raimondo D’Aronco’nun İlk İstanbul Projesi Dersaadet Ziraat ve Sanayi Sergi-i Umumisi.” METU JFA 36, no. 1 (2019): 157–182. Erişim 19 Kasım 2019, http://jfa.arch.metu.edu.tr/archive/0258-5316/articles/metujfa2019104.pdf
• Akozan, Feridun. Celal Esad Arseven’in Biyografisi. Demirbaş No: Bel_Mtf_003701. Erişim 7 Mart 2019, http://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr/kutuphane3/Evraklar/Bel_Mtf_003701.pdf
• Arseven, Celal Esad. Eski Galata ve Binaları. Ed. Dilek Yelkenci. İstanbul: Çelik Gülersoy Vakfı Yayınları, 1989.
• Arseven, Celal Esad. Güzel Sanatlar Terimleri Alanında Öncü Bir Çalışma, Sanâyi’-i Nefîse Istılâhâtı Mecmûası. Ed. Nurcan Yazıcı. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Yayınları, 2000.
• Arseven, Celal Esad. Osmanlı Dönemi Mimarlık Sözlüğü, Istılâhât-ı Mi’mariyye. Çev. Şeyda Alpay. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2017.
• Arseven, Celal Esad. Sanat ve Siyaset Hatıralarım. Ed. Ekrem Işın. İstanbul: İletişim Yayınları, 1993.
• Celal Esad Arseven Anısına Sanat Tarihi Semineri Bildirileri. Ed. Banu Mahir, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Matbaası, 2000.
• Çelik, Zeynep. Displaying the Orient-Architecture of İslam at Nineteenth-Century World’s Fair. Berkeley: University of California Press, 1992.
• Cephanecigil, V. Gül. “Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Dönemlerinde Mimarlık Tarihi İlgisi ve Türk Eksenli Milliyetçilik (1873-1930).” Doktora tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi, 2009.
• Deringil, Selim. İktidarın Sembolleri ve İdeoloji-II. Abdülhamid Dönemi. Çev. Gül Çağalı Güven, İstanbul : Doğan Kitap Yayınları, 2014.
• Eyice, Semavi. “Büyük Çarşı.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 6 (1992):509-513.
• Eyice, Semavi. “Celal Esad Arseven, 1875-1971.” Belleten 36 (1972): 173–202.
• Francis, David Rowland. The Universal Exposition of 1904, St. Louis 1913. Erişim 10 Şubat 2019 https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015010951427;view=1up;seq=9. İnalcık, Halil. “Osmanlılar’da Batı’dan Kültür Aktarması Üzerine.” Osmanlı İmparatorluğu-Toplum ve Ekonomi. İstanbul: Eren Yayınları, 1993, 195-200.
• İrade Hariciye (İ.HR.), 386-7. (24 Recep 1321), Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi.
• Gülersoy, Çelik. Story of the Grand Bazaar. İstanbul: İstanbul Kitaplığı, 1990. Kuban, Doğan. “Celal Esad Arseven ve Türk Sanatı Kavramı.” Mimarlık 72 (1969): 18–20.
• Louisiana and the Fair: An Exposition of the World, Its People, and Their Achievements 5. Ed. James William Buel (St. Louis: World’s Progress Publishing Company, 1904). Erişim 1 Şubat 2019, https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=uc2.ark:/13960/t1cj89b26;view=1up;seq=10.
• Louis, Bréhier. “Djelal-Essad Bey, Constantinople. De Byzance à Stamboul.” Journal Des Savants 9 (1911): 44-54.
• Mattie, Erik. World’s Fairs. New York: Princeton Architectural Press, 1998.
• Önsoy, Rıfat. “Osmanlı İmparatorluğu’nun Katıldığı İlk Uluslararası Sergiler ve Sergi-i Umumi-i Osmani 1863 İstanbul Sergisi.” Belleten 185 (1983): 195–235.
• Özer, Bülent. “Celal Esad Arseven.” Mimarlık 72 (1969): 21–24.
• Şirin, İbrahim. “Dünya Fuarları ve Osmanlı Modernleşmesi.” History Studies 9/2 (2017): 189–204.
• Tunaya, Tarık Zafer. Türkiye’nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri. İstanbul: Yedigün Matbaası, 1960.
• Universal Exposition, St. Louis, U.S.A., 1904: Commemorating the Acquisition of Louisiana Territory: It’s Story and Purpose, St. Louis: The Exposition 1904. Erişim 10 Şubat 2019 https://babel. hathitrust.org/cgi/pt?id=uc1.31175014412988;view=1up;seq=3;size=125. World Fair’s Bulletin, 1903.
• Yazıcı, Nurcan. “19. Yüzyıl Uluslararası Sergilerinde Bir Osmanlı Simgesi-III. Ahmet Çeşmesi.” Toplumsal Tarih 134 (2005): 84-91.
• Yazıcı, Nurcan. “Uluslararası Sergilerde Osmanlı Mimarisi’nin Sunumu.” Arkitekt 500 (2004): 18–31.
• Yıldız Perakende Evrakı Mabeyn Başkitabeti (Y. PRK. BŞK.), 71-6. (19 Recep 1321), Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. İBB Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşiv ve e- Kaynaklar, Demirbaş No: Bel_Mtf_003724 Exposition Internationale de Sant - Louis avant projét. Planche VIII. [Celal Esat Arseven’in Uluslararası Sant - Louis fuarına Türk Mimarisi örneklerinin yer aldığı Eminönü - Kalpakçılar ve Nuruosmaniye caddeleri ile Kavaflar ve Aynacılar çarşıları ve civarı haritasının fotoğrafıdır] (http://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr/kutuphane3/Evraklar/Bel_Mtf_003724.pdf. /Erişim 05.03.2019)
• İBB Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşiv ve e- Kaynaklar, Demirbaş No: Bel_Mtf_003717
• Exposition Internationale de Sant - Louis avant projét. Planche II. [Celal Esat Arseven’in Uluslararası Sant - Louis fuarına Türk Mimarisi örneklerinden çizdiği projedir] (http://ataturkkitapligi. ibb.gov.tr/kutuphane3/Evraklar/Bel_Mtf_003717.pdf/Erişim 05.03.2019)
• İBB Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşiv ve e- Kaynaklar, Demirbaş No: Bel_Mtf_003715
• Exposition Internationale de Sant - Louis avant projét. Planche III. [Celal Esat Arseven’in Uluslararası Sant - Louis fuarına Türk Mimarisi örneklerinden çizdiği projedir] (http:// ataturkkitapligi.ibb.gov.tr/kutuphane3/Evraklar/Bel_Mtf_003715.pdf/Erişim 05.03.2019)
• İBB Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşiv ve e- Kaynaklar, Demirbaş No: Bel_Mtf_003712
• Exposition Internationale de Sant - Louis avant projét. Planche IV. [Celal Esat Arseven’in Uluslararası Sant - Louis fuarına Türk Mimarisi örneklerinden çizdiği projedir] (http://ataturkkitapligi. ibb.gov.tr/kutuphane3/Evraklar/Bel_Mtf_003712.pdf/Erişim 05.03.2019)
• İBB Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşiv ve e- Kaynaklar, Demirbaş No: Bel_Mtf_003714
• Exposition Internationale de Sant - Louis avant projét. Planche V. [Celal Esat Arseven’in Uluslararası Sant - Louis fuarına Türk Mimarisi örneklerinden çizdiği projedir] (http://ataturkkitapligi. ibb.gov.tr/kutuphane3/Evraklar/Bel_Mtf_003714.pdf/Erişim 05.03.2019)
• İBB Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşiv ve e- Kaynaklar, Demirbaş No: Bel_Mtf_003713
• Exposition Internationale de Sant - Louis avant projét. Planche VI. [Celal Esat Arseven’in Uluslararası Sant - Louis fuarına Türk Mimarisi örneklerinden çizdiği projedir] (http://ataturkkitapligi. ibb.gov.tr/kutuphane3/Evraklar/Bel_Mtf_003713.pdf/Erişim 05.03.2019)
• İBB Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşiv ve e- Kaynaklar, Demirbaş No: Bel_Mtf_003711
• Exposition Internationale de Sant - Louis avant projét. Planche VII. [Celal Esat Arseven’in Uluslararası Sant - Louis fuarına Türk Mimarisi örneklerinden çizdiği projedir] (http://ataturkkitapligi. ibb.gov.tr/kutuphane3/Evraklar/Bel_Mtf_003711.pdf/Erişim 05.03.2019)
• İBB Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşiv ve e- Kaynaklar, Demirbaş No: Bel_Mtf_003723
• Exposition Internationale de Sant - Louis avant projét. Planche VIII. [Celal Esat Arseven’in Uluslararası Sant - Louis fuarına Türk Mimarisi örneklerinden çizdiği projedir] (http://ataturkkitapligi. ibb.gov.tr/kutuphane3/Evraklar/Bel_Mtf_003723.pdf/Erişim 05.03.2019)
• İBB Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşiv ve e- Kaynaklar, Demirbaş No: Bel_Mtf_003721
• Exposition Internationale de Sant - Louis avant projét. Planche IX. [Celal Esat Arseven’in Uluslararası Sant - Louis fuarına Türk Mimarisi örneklerinden çizdiği projedir] (http://ataturkkitapligi. ibb.gov.tr/kutuphane3/Evraklar/Bel_Mtf_003721.pdf/Erişim 05.03.2019)
• İBB Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşiv ve e- Kaynaklar, Demirbaş No: Bel_Mtf_003722
• Exposition Internationale de Sant - Louis avant projét. Planche X. [Celal Esat Arseven’in Uluslararası Sant - Louis fuarına Türk Mimarisi örneklerinden çizdiği projedir] (http://ataturkkitapligi. ibb.gov.tr/kutuphane3/Evraklar/Bel_Mtf_003722.pdf/Erişim 05.03.2019)
• İBB Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşiv ve e- Kaynaklar, Demirbaş No: Bel_Mtf_003719
• Exposition Internationale de Sant - Louis avant projét. Planche XI. [Celal Esat Arseven’in Uluslararası Sant - Louis fuarına Türk Mimarisi örneklerinden çizdiği projedir] (http://ataturkkitapligi. ibb.gov.tr/kutuphane3/Evraklar/Bel_Mtf_003719.pdf/Erişim 05.03.2019)
• İBB Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşiv ve e- Kaynaklar, Demirbaş No: Bel_Mtf_003718
• Exposition Internationale de Sant - Louis avant projét. Planche XII. [Celal Esat Arseven’in Uluslararası Sant - Louis fuarına Türk Mimarisi örneklerinden çizdiği projedir] (http://ataturkkitapligi. ibb.gov.tr/kutuphane3/Evraklar/Bel_Mtf_003718.pdf/Erişim 05.03.2019)
• İBB Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşiv ve e- Kaynaklar, Demirbaş No: Bel_Mtf_003720
• Exposition Internationale de Sant - Louis avant projét. Planche XI. [Celal Esat Arseven’in Uluslararası Sant - Louis fuarına Türk Mimarisi örneklerinden çizdiği projedir] (http://ataturkkitapligi. ibb.gov.tr/kutuphane3/Evraklar/Bel_Mtf_003720.pdf/Erişim 05.03.2019)
• İBB Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşiv ve e- Kaynaklar, Demirbaş No: Bel_Mtf_003716
• Exposition Internationale de Sant - Louis avant projét. Planche XV. [Celal Esat Arseven’in Uluslararası Sant - Louis fuarına Türk Mimarisi örneklerinden çizdiği projedir] (http://ataturkkitapligi. ibb.gov.tr/kutuphane3/Evraklar/Bel_Mtf_003716.pdf/Erişim 05.03.2019)