Kırk Vezir Hikâyeleri Minyatürleri Üzerine Bir Inceleme

Yıl 2020, Sayı: 13, 205 - 243, 31.01.2020

Hesna Haral

https://doi.org/10.26650/artsanat.2020.13.0009

Öz

Bu makale, Kırk Vezir Hikâyeleri isimli bir Osmanlı eserinin minyatürlü iki nüshasını tanıtmakta ve bu iki nüshanın resimlerine ilişkin ikonografik bir değerlendirme sunmaktadır. İlk nüsha tarihsizdir ve bugün İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde [İÜ T. 7415] kayıtlıdır. Eser III. Selim’in vakıf mührünü taşımaktadır ve içerisinde on iki minyatür bulunmaktadır. Diğer nüsha İsveç’te Uppsala Üniversitesi Carolina Rediviva Kütüphanesi’nin Türkçe yazma eserleri [UUL Vet. 38] arasındadır. 1586-1587 (H.995) tarihli bu nüshanın kâtibi Muhammed bin Mustafa’dır ve kitapta on yedi minyatür vardır. Nasihatname türündeki Kırk Vezir Hikâyeleri Osmanlı sarayında okunan bir eserdir. Eserin her iki nüshasındaki minyatürler, Osmanlı klasik minyatür üslubundadır ve Nakkaş Osman yolunda çalışan iki sanatçının elinden çıkmıştır. 1580’li yıllara tarihlendirilebilecek İstanbul nüshası ve 1586-1587 tarihli Uppsala nüshasının Sultan III. Murad (1574-1595) döneminde Osmanlı sarayı için hazırlanmış olması ihtimal dâhilindedir. Osmanlı resminde nasihatname türünün örneklerini temsil eden Kırk Vezir Hikâyeleri minyatürleri, bilgeliğin simgesi kırk vezir ve hilebazlığı temsil eden kadın karakterler tarafından anlatılan ve sonu bir nasihatle tamamlanan öyküleri konu etmektedir. Her iki nüshanın tasvirleri, Hz. Musa ile Uç bin Unk’un mücadelesi ve bir Osmanlı Sinbadnâmesi’nde de yer bulan bir minyatür hariç, ikonografik açıdan özgündür. Minyatürler arasında Gazneli Sultan Mahmud ve onun has adamı Ayaz’ı, İşrakî felsefenin temsilcisi Şeyh Sühreverdi-i Maktül’ü ve filozof İbn Sina’yı gösteren sahneler, İslam resmine yeni ikonografya ve imgeler sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kırk Vezir Hikâyeleri Minyatürleri, İkonografi, Resimli Osmanlı Nasihatnamesi, Osmanlı Minyatür Sanatı

Destekleyen Kurum

Yazar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

A Study on The Miniatures of Forty Viziers’ Stories

Öz

This article aims to introduce two illustrated copies of an Ottoman manuscript under the title Stories of Forty Viziers. One of these copies is now registered in the Istanbul University Library [IU T. 7415]. It has twelve miniatures and no colophone. The other copy is among the Turkish Manuscripts of Uppsala University’s Carolina Rediviva Library [UUL Vet. 38]. The colophone date is 1586-1587 (H.995) and it has seventeen miniatures. Stories of Forty Viziers was one of the books read in the Ottoman Palace. Although there are studies on the text and copies of the book in the field of Turkish literature, there is no study about the iconographies of the miniatures in them. The miniatures in the two copies of Stories of Forty Viziers are in Ottoman Classical Painting Style. The undated Istanbul manuscript [IU T. 7415] could be estimated to the 1580s and the colophon date of the Uppsala copy of the manuscript of 1586-1587 is already in the culmination of the classical painting style which is the period of Ottoman Sultan Murad III (1574-1595).The painters of the two copies had clearly worked in the way of Nakkash Osman who was the leading painter of Ottoman classical painting. The miniatures of Stories of Forty Viziers represent the Otttoman advice letters iconography and with the exception of two, all the other miniatures are unique iconographically. One of two is about the combat between the prophet Moses and Giant Og and the other is from Ottoman Sinbad-nama. In the miniatures the stories depict the struggle between characters representing wisdom (forty viziers) and deception (wife). Additionally the miniatures about Sultan Mahmud of Ghazni, Ishraqi Philosopher Suhrawardi al-Maqtul and Ibn Sina (Avicenna) represent new images and new iconographies.

Anahtar Kelimeler

Illustrated Copies of Forty Viziers, Miniatures of Forty Viziers, Iconography, Illustrated Ottoman Nasihatname (Advice Letters), Ottoman Miniature Painting

Kaynakça

• Apaydın, Yunus. “Adalet Nedir? Mahiyet ve Keyfiyet.” Bilimnâme 35 (2018/1): 267-296.
• Bağcı, Serpil, Filiz Çağman ve Günsel Renda ve Zeren Tanındı. Osmanlı Resim Sanatı. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2006.
• Bayat, Ali Haydar. “Türk-İslam Toplumlarında İbn Sina Hikâye ve Fıkraları.” Uluslararası İbn Sina Sempozyumu Bildiriler, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Kütüphane, 1984, 575-585.
• Birinci, Aziz. “Kırk Vezir Hikâyeleri İnceleme Metin Sözlük.” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2012.
• Bozkurt, Nebi. “Uc b. Unuk.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2012, 34-35.
• Deny, Jean. “Shaikhzade.” E. J. Brill’s First Encylopedia of Islam 1913-1936. 8. Leiden: E. J. Brill, 1987, 284.
• Erünsal, İsmail. Kütüphanecilikle İlgili Metinler ve Belgeler. 2 cilt. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1982.
• Fetvacı, Emine. Sarayın İmgeleri Osmanlı Sarayının Gözüyle Resimli Tarih. Çev. Nurettin Elhüseyni. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2013.
• Fidan, Gülşah Gaye. “Sinbadnâmelerden Hareketle Çerçeve Hikâye Geleneğinde Metinlerarasılık: Tutî Hikâyesi Örneği. ” Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 8 (2012): 67-88.
• Fisher C. G. ve A.W. Fisher. “Topkapı Sarayı in the Mid-Seventeenth Century: Bobovi’s Decription.” Archivum Ottomanicum Anno 10, 1985 [1987]: 5-83.
• Gibb, Elias John Wilkinson. The History of Forty Vezirs or The Story of The Forty Morns and Eves. London: Lowe Brydone, 1886.
• İlhan Kutluer. “Sühreverdî Maktül.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2010, 36-40.
• İz, Fahir. Eski Türk Edebiyatı’nda Nesir XVI ve XIX. Yüzyıl Ortasına Kadar Yazmalardan Seçilmiş Metinler. İstanbul: Osman Yalçın Matbaası, 1964.
• Gutmann, Joseph ve Vera Basch Moreen. “The Combat Between Moses and Og in Muslim Miniatures.” Bulletin of The Asia Institute I (1987): 111-122.
• Kafesoğlu, İbrahim. “ Mahmud Gaznevî.” İslam Ansiklopedisi: İslam Alemi Tarih, Coğrafya, Etnografya ve Biyografya Lugatı. 5/1. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1987, 173-183.
• Kavruk, Hasan. “Kırk Vezir Hikâyelerinde Kadın.” İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 30 (2003): 263-303.
• Kızıltan, Mübeccel. “Kırk Vezir Hikâyeleri.” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 1991.
• Kızıltan, Mübeccel. “Kırk Vezir.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2002, 474-475.
• Kut, Günay. Yazma Eserlerde Vakıf Mühürleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1984. Mahir, Banu. Osmanlı Minyatür Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
• Merçil, Erdoğan. “Mahmûd-ı Gaznevî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2003, 362-365.
• Muhammed b. Muhammed b. Hüseyin Mevlânâ Celaleddin-i Rumî, Mesnevi Tercümesi ve Şerhi. Tercüme ve Şerh Abdülbaki Gölpınarlı. V-VI cilt. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri, 1984.
• Onay, Ahmet Talat. Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. Haz. Cemal Kurnaz. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1993.
• Renda, Günsel. “Sinbadnama: An Early Ottoman Illustrated Manuscript Unique in Iconography and Style.” Muqarnas 21 (2004): 311-322.
• Sazyek, Hakan. Roman Terimleri Sözlüğü Roman Sanatından Yüz Terim. Ankara: Hece Yayınları, 2015.
• Şenocak, Ebru. “Halk Muhayyilesinde İbn Sina ve Hayatı Hakkında Anlatılan Efsaneler.” Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi 8 (2016): 159-168.
• Tanındı, Zeren. “Sultanlar, Şairler ve İmgeler; Şehnâme-i Firdevsî’nin Mukaddimesi’nin Resimleri.” İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 15 (2008/2): 267-296.
• Timurtaş, F. Kadri. “Türkiye Edebiyatı.” Türk Dünyası El Kitabı Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1976.
• Tornberg, Carows Johannes. Codices Arabici, Persici et Turcici Bibliotecæ Regiae Universitatis Upsaliensis. Osnabrick: Biblio Verlag, 1988.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2012.
• Zal, Ünal. “Kırk Vezir Hikâyelerinin Karşılaştırılması (Uppsala ve İstanbul Metinleri).” Turkish Studies 10/12 (2015): 1275-1318.
• Kırk Vezir Hikâyeleri. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, T. 7515, 1a-160a.
• Kırk Vezir Hikâyeleri. Uppsala Üniversitesi Kütüphanesi, Vet.38, 1a-164a.
• https://www.alvinportal.org/alvin/view.jsf?dswid=7475&searchType=EXTENDED&query=+fort y+viziers&aq=%5B%5B%7B%22A_FQ%22%3A%22+forty+viziers%22%7D%5D%5D&aqe =%5B%5D&af=%5B%5D&pid=alvin-record%3A14015&c=1#alvin-record%3A14015 Erişim Tarihi 08.02.2019.