Amorium, Yukarı Şehir İç Sur Alanı Kazısından Geç Ortaçağ Sırlı Seramikleri Üzerine İlk Gözlemler

Yıl 2020, Sayı: 14, 71 - 110, 31.07.2020

Lale Doğer Muhsine Eda Armağan

https://doi.org/10.26650/artsanat.2020.14.0004

Öz

Çalışmanın konusunu, Doğu Frigya’da yer alan Amorium’un 2017-2018 yılı kazılarında ele geçen sırlı seramikler oluşturmaktadır. Aralarında sırsız seramiklerin de yer aldığı buluntular, Yukarı Şehir İç Sur (İS) alanındaki açma ve sondajlardan, az sayıda da yüzeyden ele geçmişlerdir. Genelde çok küçük parçalar hâlindeki buluntular, açmalardan birbirlerine yakın seviyelerden çıkarılmıştır. Bu nedenle çalışma metodu olarak her bir açmanın ayrı ayrı buluntu dökümü yerine toplam üzerinden mal gruplarının tanınması tercih edilmiştir. Ancak hazırlanan tablolardaki buluntuların açma yerleri farklı olsa da kot seviyeleri kabul edilebilir değerde birbirine yakındır. Günlük yaşamda kullanılan yemek servis kapları, mutfakla ilişkili açık ve kapalı saklama kaplarına ait parçalar kırmızı hamurludur. Korunmuş kısımlarından hareketle buluntular “Tek Renk Sırlı Bezemesiz Seramikler”, “Tek Renk Sırlı Sgraffito Seramikler”, “Astar Bezemeli Seramikler”, “Çok Renkli Sgraffito” seramiklerin alt grubu Yeşil ve Erguvan Lekeli Kaplar olarak gruplandırılmışlardır. Buluntu yoğunluğu tek renk şeffaf yeşil sırlı kaplara ait olup en azını turkuaz renkliler oluşturmaktadır. “Milet Tipi” olarak tanınan seramiklere ait birleşen birkaç parça mevcuttur. Bu çalışmada ele alınan buluntularda beliren seramik gruplarının hamur yapısı olarak benzer olanlarının form bakımından da kendi içinde tutarlı olduğu izlenmektedir. Form olarak Amorium Yukarı Şehir, Karacahisar Kalesi ve civarı, Aphrodisias, Ephesos buluntuları ile de yakınlık gözlenmektedir. Bezemeli buluntularda teknik, kompozisyonlar yukarıda adı geçen yerlerdeki buluntularla ortak bir beğeniyi işaret ederken ayrıntıda çeşitlenmektedir ve böylece buluntular 14. yüzyılın ortası-15. yüzyıl başına tarihlendirilebilir. Amorium buluntusu Milet Tipi kâse için de benzerleri gibi şimdilik 14. yüzyıl ortası-15. yüzyıl önerilebilir. Ele geçen seramiklerin üretim yerleri konusunda daha ayrıntılı analizler gerekmekle birlikte, Amorium ve yakın coğrafyasının hem hammadde hem de gelenek olarak üretici olma potansiyeli yüksektir.

Anahtar Kelimeler

Frigya Bölgesi, Geç Ortaçağ, Amorium, Sırlı seramik

Destekleyen Kurum

Yazarlar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

Teşekkür

Buluntuların çalışılması için izin veren Amorium kazı başkanı Prof. Dr. Zeliha Demirel Gökalp’e, bize tüm olanakları sağlayan ve İç Sur alanı kazılarını gerçekleştiren Dr. Öğr. Üyesi Hasan Yılmazyaşar’a, seramiklerin çizim ve fotoğraf çekimlerini yapan Karacahisar kazısı ekip üyeleri Nurten Kambur, Songül Akelma, Aleyna Bayraktar, Özcan Yamaç ve Mahmut İçer’e teşekkür ederiz.

First Observations on the Glazed Pottery of the Late Medieval Period From the Excavation Internal Wall of Upper City at Amorium

Öz

The subject of the study consists of glazed pottery discovered from 2017-2018 excavations in Amorium, located in East Phrygia. The finds which also include non-glazed pottery were discovered from trenches and drillings and a few from the surface within the Interior Wall (IW) area of the upper city Finds are generally small fragments derived from close levels in trenches. Therefore, the study method was to define the item groups via total finds, instead of a separate inventory for each find. Nevertheless, the elevation levels of the finds shown by the tables are close to allowable scale although the trench locations were different. Food serving items of daily life and fragments of kitchen related storage bowls with or without lids were made of red fabric. Finds were classified as Monochrome Glazed Pottery, Monochrome Sgraffito Pottery, Slip Painted Pottery, Green and Purple Flecked Pottery which is a subgroup of Polychrome Sgraffito pottery with reference to their preserved parts. Most of the finds belonged to monochrome green glazed pottery and the turquoise coloured were the least. There were some congregating fragments which belonged to Miletus Type pottery. The pottery groups examined in our study were consistent in terms of their forms. They were also analogous with Amorium upper city, Karacahisar Castle and the nearby Aphrodisias and Ephesos finds. While the technique and compositions of decorated finds represented a common taste with the finds of the above-mentioned areas, they differed in details. Finds from the Begliks Period dated from the middle 14th - early 15th centuries. For the Miletus Type bowl found in Amorium, like its counterparts, dated probably from the middle 14th - 15th centuries. Though more detailed analyses are necessary regarding the place of production for pottery finds, Amorium and the nearby area was potentially the place of production according to both raw material and tradition.

Anahtar Kelimeler

Phrygia, Late Medieval, Amorium, Glazed pottery

Kaynakça

• Arık, Oluş. “On the Ceramics Found in the Preliminary Phase of the Peçin Excavation.” Çanak Arkeolojik Kazılarda Ele Geçen Geç Antik, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı Seramiği ve Mimari Seramiği Uluslararası Seramik Sempozyumu (1-3 Haziran 2005, Çanakkale) Bildiri Kitabı: Byzas 7. İstanbul: Ege Yayınları, 2007, 523-530.
• Arthur, Paul. Bizans ve Türk Dönemi’nde Hierapolis (Pamukkale). İstanbul: Ege Yayınları, 2006.
• Aslanapa, Oktay, Şerare Yetkin ve Ara Altun. İznik Çini Fırınları Kazısı (1981-1988) II. Dönem. İstanbul: Tarihi Araştırmalar ve Dokümantasyon Merkezleri Kurma ve Geliştirme Vakfı, 1989.
• Bakırer, Ömür. “The Medieval Pottery and Baked Clay Objects.” Korucutepe, Final Report on the Excavation of the Universities of Chicago. 3. cilt. Amsterdam: Nort-Holland Publishing Company, 1980, 189-249.
• Böhlendorf-Arslan, Beate. “Die Beziehungen Zwischen Byzantinischer und Emiratszeitlicher Keramik.” Ortaçağ‘da Anadolu Prof. Dr. Aynur Durukan’a Armağan. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 2002, 135-156.
• Böhlendorf-Arslan, Beate. The Pottery from Destruction Contexts in the Enclosure. Oxford: BAR International Series 1170, 2003, 153-179.
• Böhlendorf-Arslan, Beate. Die Glasierte Byzantinische Keramik aus der Turkei. İstanbul: Ege Yayınları, 2004.
• Böhlendorf-Arslan, Beate. “Stratifield Byzantine Pottery from the City Wall in the Southwestern Sector of Amorium.” Çanak Arkeolojik Kazılarda Ele Geçen Geç Antik, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı Seramiği ve Mimari Seramiği Uluslararası Seramik Sempozyumu (1-3 Haziran 2005, Çanakkale) Bildiri Kitabı: Byzas 7. İstanbul: Ege Yayınları, 2007, 273-294.
• Böhlendorf-Arslan, Beate. “Die Mittelbyzantinische Keramik aus Amorium.” Byzanz-das Römerreich im Mittelalter. Teil 2.1. Mainz: Verlag des Römisch-Germanischen Zentralmuseums, 2010, 345-371.
• Burlot, J., Yona Waksman, A. Bouquillon, Joanita Vroom, Beate Böhlendorf-Arslan, Sarah Japp ve I. Teslenko. “The Early Turkish Pottery Productions in Western Anatolia: Provenances, Contextualization and Techniques.” Poster Presentation in XIth Congress AIECM3 on Medieval and Modern Period Mediterranean Ceramics (19-24 October 2015, Antalya). Antalya: Koç Üniversitesi Vehbi Koç Ankara Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2018, 427-430.
• Bursalı, Muradiye. “Eskişehir Karacahisar Kalesi Sgraffito Dekorlu Ortaçağ Seramikleri.” Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Anadolu Üniversitesi, 2007. Crane, Howard G. “Preliminary Observations on the Glazed Pottery of the Turkish of the Period from Sardis.” Bulletin of the American Schools of Oriental Research 228 (1977): 47-59.
• D’amico, Erica. “Byzantine Finewares in Italy (10th to 14th Centuries AD): Social and Economic Contexts in the Mediterranean World.” Doktora Tezi, Durham University, 2011.
• Demirel Gökalp, Zeliha, Ayşe Ceren Erel, Nikos Tsivikis ve Hasan Yılmazyaşar. “2014 yılı Amorium Kazısı.” 37. Kazı Sonuçları Toplantısı. 3. cilt. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2016, 199-214.
• Demirel Gökalp, Zeliha, Ayşe Ceren Erel, Nikos Tsivikis ve Selda Yazıcı Uygun. “2015 yılı Amorium Kazısı.” 38. Kazı Sonuçları Toplantısı. 3. cilt. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017, 451-460.
• Demirel Gökalp, Zeliha, Ayşe Ceren Erel ve Hasan Yılmazyaşar. “2016 yılı Amorium Kazısı.” 39. Kazı Sonuçları Toplantısı. 2. cilt. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018, 557-570.
• Demirel Gökalp, Zeliha, Ayşe Ceren Erel, Nikos Tsivikis ve Hasan Yılmazyaşar. “Amorium Kazıları 2017.” 40. Kazı Sonuçları Toplantısı. 3. cilt. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2019, 713-725.
• Demirel Gökalp, Zeliha, Ayşe Ceren Erel, Nikos Tsivikis, Hasan Yılmazyaşar ve Mehmet Kurt. “2018 Yılı Amorium Kazıları.” 41. Kazı Sonuçları Toplantısı. 4. cilt. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2019, 567-577.
• Doğer, Lale. “Geçmişten Günümüze Kütahya Çiniciliği.” Antika & Dekorasyon ve Sanat Dergisi 34 (1996): 152-156.
• Doğer, Lale. “Anaia-Kuşadası Kadıkalesi Kazısı 2002 Yılı Bizans Dönemi Seramik Buluntuların Ön Değerlendirmesi.” Sanat Tarihi Dergisi, Aydoğan Demir’e Armağan 13/1 (2004): 1-31.
• Doğer, Lale. Late Byzantine And Ottoman Pottery From Nif-Olympus. Oxford: BAR International Series 2750, 2015, 57-70.
• François, Veronique. Element Pour I’historie Ottomane d’Aphrodisias: la Vaiselle de Terre. Anatolia Antigua 9 (2001): 147-190.
• Gök Gürhan, Sevinç. “Balat İlyas Bey Külliyesi Kazısında Ortaya Çıkarılan Seramiklerin Değerlendirilmesi (2007-2008).” 8. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (14-16 Ekim 2009, Denizli) Bildiri Kitabı. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Yayınları, 2010, 291-305.
• Gök Gürhan, Sevinç. “Beylikler Dönemine Ait Sgraffito Teknikli ve Tek Renk Sırlı Kaplar (Manisa Gülgün Hatun Hamamı Buluntuları).” Sanat Tarihi Dergisi 17/2 (2010): 59-83.
• Gök Gürhan, Sevinç. Bir Seramik Definesinin Öyküsü, Saruhan Beyliği’nin Mirası: Manisa Gülgün Hatun Hamamı Seramikleri. Manisa: Manisa Belediyesi Yayınları, 2011.
• Gök Gürhan, Sevinç. “1995-2009 Yılları Arasında Ortaya Çıkarılan Seramiklerin Değerlendirilmesi.” Sanat Tarihi Dergisi 18/2 (2011): 45-70.
• Hayes, John Walker. Excavations at Saraçhane in Istanbul, vol. II: The Pottery. Princeton: N.J., Princeton University Press, Washington: D.C: Dumbarton Oaks Research Library and Collection, 1992
• Lightfoot, Chris. “Amorium-Hisarcık’ın Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerine Ait Yerleşim ve Arkeolojisi.” Sanat Tarihi Dergisi 9/9 (1998): 75-84.
• Mercangöz, Zeynep ve Doğer, Lale. “Kuşadası, Kadıkalesi/Anaia Bizans Sırlı Seramikleri.” I. Arkeometri Çalıştayı, Türkiye Arkeolojisi’nde Seramik ve Arkeometrik Çalışmalar, Prof. Dr. Ufuk Esin Anısına (7-9 Mayıs 2009). Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yayınları, 2009, 83-101.
• Mercangöz, Zeynep, Zafer Derin ve Lale Doğer. “Kemalpaşa, Laskarisler Sarayı.” Ege Üniversitesi Arkeoloji Kazıları. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları, 2012, 440-450.
• Niewöhner, Philipp. “Der Bischofspalast von Milet.” Archaologischer Anzeiger 2015/2 (2016): 181-273.
• Özkul Fındık, Nurşen. İznik Roma Tiyatrosu Kazısı Buluntuları (1980-1995) Arasındaki Osmanlı Seramikleri. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
• Özkul Fındık, Nurşen. “Turkish Glazed Pottery.” Amorium Reports II: Research Papers and Technical Reports. Oxford: BAR International Series 1170, 2003, 105-211.
• Özkul Fındık, Nurşen. “Artuklu-Eyyubi Dönemlerinde Hasankeyf’te Seramik Atölyeleri ve Üretimleri.” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 30/2 (2013): 43-58.
• Öztaşkın, Muradiye. “Eskişehir Karacahisar Kalesi Ortaçağ Seramiklerinden Bir Grup: Yeşil ve Erguvan Lekeli Seramikleri.” 8. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyum (14-16 Ekim 2009) Bildiri Kitabı. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Yayınları, 2010, 524-536.
• Öztaşkın, Muradiye. “Byzantine and Turkish Glazed Pottery Finds from Aphrodisias.” Поливная Керамика Средиземноморья И Причерноморья X-Xvııı Вв. 2. cilt. Ed. С. Г. Бочарова, В. Франсуа ve А. Г. Ситдикова. Kazan- Kishinev: Издательство «Stratum plus» Р.Р.,Университет «Вьıсшая антропологическая школа», 2017, 165-188.
• Papanikola-Bakirtzi, Demetra., F. N. Mavrikiou ve Ch. Bakirtzi. Byzantine Glazed Pottery in the Benaki Museum. Athens: The Museum, 1999.
• Polat, Turgay. “Milet İşi Seramiklerde Form Tipolojisi Üzerine Bir Deneme.” Sanat Tarihi Dergisi 25/2 (2016): 213-247.
• Scott, Jane Ayer ve Diana C. Kamilli. “Late Byzantine Glazed Pottery from Sardis.” Actes du XVͤ Congrès International d’Études Byzantines XV (Septembre 1976, Athenes), II. Athenes: Art et Archéologie B, 1981, 679-696. Spieser, Jean Michel. Die Byzantinische Keramik Aus der Stadtgrabung von Pergamon. Berlin: Walter de Gruyter, 1996.
• Şahin, Faruk. “Kütahya Çini-Keramik Sanatı ve Tarihinin Yeni Buluntular Açısından Değerlendirilmesi.” Sanat Tarihi Yıllığı 9-10 (1979-1980): 259-273.
• Uçar, Hasan ve Uçar, Aygül. “Tire Kutu Han Kazısı Beylikler ve Osmanlı Dönemi Seramikleri.” Sanat Tarihi Dergisi 27/1 (2018): 1-31.
• Vroom, Joanita. “Medieval Pottery from the Artemision in Ephesos: Imports and Locally Produced Wares.” Spatantike und Mittelalterliche Keramik aus Ephesus. Wien: Österreichische Akademie der Wissenschaften, 2005, 17-49.
• Vroom, Joanita ve Ebru Fındık. “The Pottery Finds.” Die Türbe im Artemision, Österreichisches Archäologisches Institut Sonderschriften 53. Wien: Gesamtherstellung. Holzhausen Druck GmbH, 2015, 205-292
• Vroom, Joanita. “Bright Finds, Big City: Medieval Ceramics from Old and Recent Excavations in Ephesus (Turkey).” XIth Congress AIECM3 on Medieval and Modern Period Mediterranean Ceramics, Proceedings (19-24 October 2015, Antalya). I. cilt. Ankara: Koç University Vehbi Koç Ankara Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2018, 383-396.
• Waksman, Sylvie Yona ve Jean Michel Spieser, “Byzantine Ceramics Excavated in Pergamon: Archaeological Classification and Characterization of the Local and Imported Productions by PIXE and INAA Elemental Analysis,Mineralogy and Petrography.” Materials Analysis of Byzantine Pottery. Washington: Dumbarton Oaks Research Library and Collection, 1997, 105-133.
• Waksman, Sylvie Yona. “The Identification and Diffusion of Anaia’s Ceramic Products: A Preliminary Approach Using Chemical Analysis.” Byzantine Craftsmen-Latin Patrons, Reflections from the Anaian Commercial Production in the Light of the Excavations at Kadıkalesi nearby Kuşadası. İstanbul: Ege Yayınları, 2013, 101-112.
• Waksman, Sylvie Yona ve M. M. Carytsiotis. “Medieval Ceramics from the Türbe: An Archaeometric Viewpoint.” Die Türbe im Artemision Ein Frühosmanischer Grabbau in Ayasuluk/Selçuk und Sein Kulturhistorisches Umfeld. Wien: Österreichisches Archäologisches Institut, 2015, 293-312.
• Waksman, Sylvie Yona, J. Burlot, Beate Böhlendorf-Arslan ve Joanita Wroom. “Moulded Wares Production in the Early Turkish/Beylik period in Western Anatolia: A Case Study from Ephesus and Miletus.” Journal of Archaeological Science Reports 30 (2015): 1-11.
• Yılmaz, Gülgün. Edirne Müzesi Osmanlı Seramikleri, Zindanaltı Buluntuları. Edirne: Trakya Kalkınma Ajansı, 2012.
• Yılmaz, Gülgün. “Ayasuluk Kalesi ve St. Jean Anıtı Kazılarında Bulunan Seramikler.” XVI. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (18-20 Ekim 2012) Bildiri Kitabı. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2014, 863-871.
• Yılmaz, Gülgün. “St. Jean (Aziz Yuhanna) Kilisesi Atrium Kazılarında Bulunan Seramik Eserler.” Mustafa Büyükkolancı’ya Armağan Kitabı. İstanbul: Ege Yayınları, 2015, 766-780.