Türk Hat Sanatında Hz. Muhammed Sevgisini Konu Alan Çalışmalar

Yıl 2020, Sayı: 14, 241 - 272, 31.07.2020

Mehmet Memiş

https://doi.org/10.26650/artsanat.2020.14.0010

Öz

slâm sanat ve kültürü içinde müstesna bir yere sahip olan hat sanatı, tarihî gelişimini bilhassa Mushaf kitabeti üzerinde göstermiştir. Şüphesiz yazının bir sanat hâline gelmesinde İslâm’ın okumaya ve yazmaya verdiği önem yanında Hz. Peygamber’in bu husustaki teşvikkâr tutumu da etkili olmuştur. Asırlar boyu devam eden gelişme ve arınma sürecinden sonra Osmanlı döneminde yetişen ünlü hattatlar eliyle tarihindeki en yüksek seviyesine ulaşmış olan hat sanatı, dünya ülkelerindeki çeşitli müzelerde yer bulan örnekleriyle evrensel bir boyut kazanmıştır. Başlı başına bir sanat dalı olmakla beraber, yerine göre başka sanat teknikleriyle de birleştirilebilen yazı, Türk İslâm sanatı içinde geniş bir kullanım alanına sahiptir. Bu makalede Hz. Muhammed sevgisi, onun örnek şahsiyeti, söz ve davranışları gibi konular etrafında ortaya konan hat eserleri ele alınmıştır. Bu tür hat eserlerinin başında yazma kitaplar ve bilhassa Mushaflar gelmektedir. Yazma kitaplar içinde Hz. Muhammed’in söz ve davranışlarını içeren hadis ve şemâil kitapları da önemli bir yer tutar. Makalede metinleri çoğunlukla hadîs-i şeriflerden oluşan kıt’alar, kıt’aların bir araya getirilmesi ile oluşturulan murakkaalar, Hz. Peygamber’le ilgili âyetlerin ve peygamber sevgisini işleyen edebî metinlerin yazıldığı levhalar, levhalar içinde Hz. Muhammed’in sözle tasviri mahiyetindeki hilye-i şerîfeler görsel örnekleri eşliğinde değerlendirilmiştir

Anahtar Kelimeler

Hat sanat, İslâm sanatı, Hattat, Hat eseri, Hz. Muhammed, Hz. Muhammed sevgisi

Studies on The Love of The Prophet Muhammed in The Calligraphy of Turks

Öz

Calligraphy, which has an exceptional place in Islamic art and culture, has shown its historical development especially on the Qur’an inscription. Undoubtedly, besides the importance that Islam attaches to reading and writing, the encouraging attitude of the Prophet on this issue has also been effective in making writing an art. Calligraphy reached its highest level in history through famous calligraphers. It became prominent in the Ottoman period after the development and purification process that continued for centuries, and gained a universal dimension with examples found in various museums around the world. As well as an art branch by itself, calligraphy, which is combined with other art techniques, accordingly, has wide usage in Turkish Islamic art. In this article, calligraphy works about topics such as love of the Prophet Muhammed, his exemplary personality, words, and behavior are discussed. Manuscripts and especially Qur’ans are at the top of this kind of calligraphy. Hadith and schamail books, which contain the words and behavior of the Prophet Muhammed, also have an important place among handwritten books. Kıt’as which are mostly composed of hadiths, murakkas (albums) created by combining kıt’as, panels on which the verses about the Prophet and literary texts involving the love of the Prophet are written, hilyes in the form of verbal portrayal of the Prophet Muhammed were evaluated with visual examples.

Anahtar Kelimeler

Calligraphy, Islamic Art, Calligrapher, Calligraphy Work, Prophet Muhammed, Love of the Prophet Muhammed

Kaynakça

• Acar, M. Şinasi. Türk Hat Sanatı. İstanbul: Antik A.Ş. Kültür Yayınları, 1999.
• Altıkulaç, Tayyar. Hz. Osman’a Nisbet edilen Mushaf-ı Şerîf (Türk ve İslam Eserleri Nüshası). 1 cilt. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, 2007.
• Aydın, Arafat. “Hattat Hasan Rızâ Efendi’nin Buhârî-i Şerîf Nüshası.” Hattat Hasan Rızâ Hattı Buhârî-i Şerîf. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017, XXXIII-XXXIX.
• Berk, Süleyman. Hattat Mustafa Râkım Efendi. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2003. 1400. Yılında Kur’ân-ı Kerîm. İstanbul: Antik A.Ş. Kültür Yayınları, 2010.
• Buhârî-i Şerîf. İstanbul, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Hırka-i Saâdet, 39, İstinsah tarihi evâsıt-ı Rebîu’l-Âhir 1331 (Mart 1913).
• Chester Beatty Digital Collections. “Turkish Collection.” erişim 4 Mayıs 2020. https://viewer.cbl. ie/viewer/object/T_559_4/1/LOG_0000/
• Çetin, Nihad M. “İslâm Hat Sanatının Doğuşu ve Gelişimi.” İslâm Kültür Mirasında Hat Sanatı, İstanbul: IRCICA, 1992.
• Çetin, Nihad M. ve M. Uğur Derman. İslâm Kültür Mirasında Hat Sanatı. İstanbul: IRCICA, 1992.
• Derman, M. Uğur. “Hat Sanatında Osmanlı Devri”. İslâm Kültür Mirasında Hat Sanatı. İstanbul: IRCICA, 1992.
• Derman, M. Uğur. “Hilye”, TDV İslâm Ansiklopedisi. 18. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998, 47-51.
• Derman, M. Uğur. Sakıp Sabancı Müzesi Hat Koleksiyonundan Seçmeler. İstanbul: Akbank Yayınları, 2002.
• Derman, M. Uğur. “Murakkaa”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 31. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006, 204-205.
• Derman, M. Uğur. Doksandokuz İstanbul Mushafı. İstanbul: Türk Petrol Vakfı, 2010.
• Derman, M. Uğur. “Yazı Sanatımızda Hilye-i Saadet”, Ömrümün Bereketi: I. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 2011.
• Derman, M. Uğur. “Hat Sanatımızda Hilye-i Nebevî’nin Doğuşu”. Hilye-i Şerîfe - Hz. Muhammed’in Özellikleri. Ed. Faruk Taşkale ve Hüseyin Gündüz. İstanbul: Antik A.Ş. Kültür Yayınları, 2011, 23-30.
• Derman, M. Uğur. Harflerin Aşkı, Kerem Kıyak ve Mustafa Balcı Koleksiyonlarından. İstanbul: Korpus Yayınları, 2014.
• Derman, M. Uğur. Türk Hat Sanatından Seçmeler. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 2017. Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi, 1992.
• El-Begavî. Mesâbihu’s-Sünne. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, III. Ahmed, nr. 278.
• İlter, Elif. “Hattat Hasan Rıza Efendi’nin Hayatı ve Eserleri.” Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2017.
• Kazan, Hilal. Dünden Bugüne Hanım Hattatlar. İstanbul: İBB Kültür A.Ş., 2010.
• Memiş, Mehmet. “Hat Sanatına Terminolojik Bir Yaklaşım”, XX. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 2. cilt. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları, 2017, 554-565.
• Muslihıddîn-i Lârî. Şerh-i Şemâil-i Tirmizî. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, III. Ahmed, nr. 4581.
• Pala, İskender. “Gülü Tarife Ne Hacet, Ne Çiçektir Biliriz.” Hilye-i Şerîfe - Hz. Muhammed’in Özellikleri. Ed. Faruk Taşkale ve Hüseyin Gündüz. İstanbul: Antik A.Ş. Kültür Yayınları, 2011, 49-55.
• Sakıp Sabancı Müzesi Dijital Koleksiyonları ve Arşivleri. “Kitap Sanatları ve Hat Koleksiyonu.” Erişim 10 Mayıs 2020. https://digitalssm.org/digital/collection/Kitapvehat/id/182527/rec/2
• Serin, Muhittin. Şeyh Hamdullah. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 1992. Serin, Muhittin. “Muhammed.” TDV İslâm Ansiklopedisi. 30. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005, 479-481.
• Serin, Muhittin. Kemal Batanay. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 2006. Serin, Muhittin. “Mushaf”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 31. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006, 248-254.
• Serin, Muhittin. Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 1999.
• Serin, Muhittin. “Hilye-i Şerif.” Hilye-i Şerîfe - Hz. Muhammed’in Özellikleri. Ed. Faruk Taşkale ve Hüseyin Gündüz. İstanbul: Antik A.Ş. Kültür Yayınları, 2011, 91-95.
• Subaşı, M. Hüsrev. “Hat sanatında Hz. Peygamber Sevgisiyle Doğmuş Bir Form: Hilyeler.” Kültür Coğrafyamızda Hz. Muhammed Uluslararası Sempozyumu 7-8 Mart 2009 Sakarya. 2. cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011, 211-264.
• Subaşı, M. Hüsrev. “Yaygınlaşmış Şekil ve Muhtevası İle Hilye-i Şerîfe ve Bölümleri”, Hilye-i Şerîfe - Hz. Muhammed’in Özellikleri. Ed. Faruk Taşkale, Hüseyin Gündüz. İstanbul: Antik A.Ş. Kültür Yayınları, 2011. 39-47.
• Şemseddin Sâmi. Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1989.
• Uludağ, Süleyman. “Delâilü’l-hayrât.” TDV İslâm Ansiklopedisi. 9. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994, 113-114.
• Uzun, Mustafa. “Hâkani Mehmed Bey.” TDV İslâm Ansiklopedisi. 15. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997, 166-168.
• Uzun, Mustafa. “Hilye”, TDV İslâm Ansiklopedisi. 18. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998, 44-47.
• Yardım, Ali. Peygamberimizin Şemâili. İstanbul: Damla Yayınevi, 1997.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Delâilü’n-Nübüvve.” TDV İslâm Ansiklopedisi. 9. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994, 115-117.
• Yılmaz, Abdülkadir. Türk Kitap Sanatları Tabir ve Istılahları. İstanbul: Damla Yayınevi, 2004.