Tarihi ve Mimari Özellikleriyle Portugal Sinagogu

Yıl 2020, Sayı: 14, 39 - 70, 31.07.2020

Şakir Çakmak Siren Bora

https://doi.org/10.26650/artsanat.2020.14.0003

Öz

Osmanlı Dönemi İzmir’inin en eski sinagoglarından biri olan Portugal Sinagogu, Portekiz kökenli Yahudiler tarafından tahminen 1630’lu yıllarda inşa edildi. İnşa edildiği yer, İzmir, Osmanlılar tarafından fethedildikten sonra Yahudilerinin ilk yerleştiği bölgelerden biri olan Pazar yeriydi. Aynı zamanda, sahile ve İç Liman’a oldukça yakın bir konuma sahip olan bu bölge, büyük bir çoğunluğu ticaretle uğraşan Portekiz kökenli Yahudiler için oldukça cazipti. Öte yandan, Osmanlı Dönemi İzmir Yahudi Mahallesi, âdeta Portugal Sinagogu çevresinde şekillenmişti. Muhtemelen bölgenin güçlü ticari aktivitesinden dolayı, sinagog, kentteki Yahudi yerleşim alanının tam merkezinde yer alıyordu. Portugal Sinagogu, büyük yangın (başlıca 1772 ve 1841) ve deprem (başlıca 1688 ve 1789) felaketlerine, Sabetay Tsevi’nin sinagogu işgali dâhil pek çok tarihi olaya şahit oldu. 1976 yılında geçirdiği yangında büyük hasar gördü, tavanı ve tüm ahşap doğramaları yok oldu. Yangın ve sonrasındaki kötü müdahalelerle özgünlüğünü büyük ölçüde yitiren yapı, 2017-2018 yıllarında gerçekleştirilen restorasyon çalışmaları ile aslına uygun bir şekilde ayağa kaldırıldı. Restorasyon çalışmaları, yapıyı sinagog olarak kullanıldığı yıllarda gören, hatta görev yapan kişilerin verdiği bilgiler, eski fotoğraflar, sıva raspaları ve zemin araştırmaları ile elde edilen bulgulardan hareketle hazırlanan projeler doğrultusunda gerçekleştirilmiştir. Bu makalede, İzmir Portugal Sinagogu’nun tarihi ve mimari özellikleri ayrıntılı olarak tanıtılmış ve restorasyon çalışmaları hakkında bilgi verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sinagog, İzmir Yahudi Mahalleleri, Portekiz Topluluğu, Portugal Sinagogu, Portugal Sinagogu restorasyonu

The Portugal Synagogue: Ιn Light of Its History and Architecture

Öz

The Portugal Synagogue is one of the oldest synagogues in Izmir, built by the Portuguese Jews possibly in the 1630s, in the Ottoman Period. It is located within the Bazaar neighbourhood, one of the first places in Izmir where the Jewish community settled after the province was conquered by the Ottoman Empire. Being very close to the coast and the inner harbour, this area was very attractive for the Portuguese Jews as the majority of the community was engaged in trade. In addition, it seems that the Jewish Quarter of Izmir had evolved around the Portugal Synagogue in the Ottoman period. Probably due to the strong commercial activity in the area, the synagogue was located in the very centre of the city’s Jewish neighbourhood. The Portugal Synagogue witnessed disastrous fires (major ones in 1772 and 1841) and earthquakes (major ones in 1688 and 1778), and many historical events including Sabbatai Tsevi’s occupation of the synagogue. In the Turkish Republic Period, the synagogue was severely damaged by a fire in 1976 destroying the whole ceiling and all the woodwork. The building, which had mostly lost its authentic features in the fire and due to the interventions that followed, was restored in 2017-18 reviving the structure in its original form. The restoration works were carried out following a ground survey, in accordance with the layers under the existing plaster and by using evidence and information obtained from old photographs and from people who had seen the structure when it was still in use as a synagogue, including those who had once worked there. In this article, the historical and architectural features of Izmir Portugal Synagogue have been introduced in detail and have been given information about restoration works.

Anahtar Kelimeler

Synagogue, Izmir Jewish Quarters, The Portuguese Community, The Portugal Synagogue, Restoration of the Portugal Synagogue

Destekleyen Kurum

The author received no grant support for this work.

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (Ottoman Archives of the Prime Minister):
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Cevdet Adliye / Cevdet Judicial (C.ADL.) 101/6074, 29 Zilkade 1255 (3 Şubat 1840).
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi(BOA).Dahiliye Nezareti Emniyyet-i Umumiye Müdürlüğü Tahrirat Kalemi/The Ministry of the Interior General Directorate of Security, Correspondence Documents (DH.EUM.THR.) 101/19, 30 Ramadan 1330 (12 Eylül 1912).
• Sami Kohen Private Archive (Istanbul): Sami Kohen Private Archive (SKPA). La Boz de Türkiye, 15 Mai 1940.
• 15 Decembre 1940. 15 Janvier 1941. 1 Janvier 1942. 1 Octobre 1942. 11 Decembre 1942. 8 Mars 1943. 1 Mai 1943. 15 Juin 1943. 1 Decembre 1943. 15 Avril 1944. 1 Juin 1944. 15 Juin 1944. 1 Janvier 1945. 1 Octobre 1945. 1 Avril 1946. 1 Septembre 1947. 1 Aout 1948.
• Siren Bora Private Archive (Izmir): Siren Bora Private Archive (SBPA). One of the pages of the Psalms in the Book of Psalms (Tehillim) found under plaster on the synagogue walls.
• Siren Bora Private Archive (SBPA). The marble inscription found under plaster in the courtyard of the synagogue during the restoration.
• Bacher, Wilhelm and Lewis N. Dembitz. “Synagogue.” Jewish Encyclopedia. Accessed 11 August 2019. http://www.jewishencyclopedia.com/articles/14160-synagogue. Barnay, Yaakov (יעקב ,ברנאי .
• (Smyrna, The Microcosmos of Europe (אירופה של המראה.( Yeruşalim/Jerusalem (ירושלים :(Karmel (כרמל להוצאת ,(2014.
• Besasel, Yusuf. Yahudilik Ansiklopedisi. Vol. 1 (A-J). İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş., 2001.
• Besasel, Yusuf. Yahudilik Ansiklopedisi. Vol. 2 (K-R). İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş., 2001.
• Besasel, Yusuf. Yahudilik Ansiklopedisi. Vol. 3 (S-Z). İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş., 2002.
• Bora, Siren. Karataş Hastanesi ve Çevresinde Yahudi İzleri. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesi Yayını, 2015.
• Bora, Siren. “İzmir’de Yahudi Kültürel Mirası: İbranice Yazıtlar”. Cihannüma: Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi II/1 (July 2016): 15-36.
• De Scherzer, Charles. La Province Smyrne-Considérée au Point de vue Géographique, Économique et Intellectuel. Leipzig: G. Knapp, Libraire - Éditeur E. Nowak, 1880.
• Finkelstein, Louis. “The Origin of the Synagogue”. The Synagogue: Studies in Origins, Archaeology, and Architecture. Ed. Joseph Gutmann. New York: Ktav, 1975, 3-13. Freely, John. Kayıp Mesih. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2003.
• Galante, Avram. Histoire de Juifs d’Anatolie - Les Juifsd’Izmir(Smyrne), İstanbul: İsis Yayınları, 1937.
• Galante, Avram. Türkler ve Yahudiler. İstanbul: Tan Matbaası, 1947.
• Güleryüz, Naim A. Türk Yahudi Basın Tarihi. İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş, 2015
• Hachlili, Rachel. “The Origin of the Synagogue, A Re-Assessment”. Journal for the Study of Judaism in the Persian, Hellenistic and Roman Period 28/1 (1997): 34-47.
• Israel, Jonathan. “Sephardic Immigration into the Dutch Republic (1595-1672)”. Studia Rosenthalian, special issue published with vol. 23 (1989): 45-53.
• Juhasz, Esther. “Synagogues”. Sephardi Jews in the Ottoman Empire. Jerusalem: The Israel Museum, 1989, 37-60. Kitab-ı Mukaddes- Eski ve Yani Ahit. İstanbul: Kitab-ı Mukaddes Şirketi Yayını, 1988.
• Levi, Joseph Abraham. “Portuguese Jews of the Diaspora: Italy and Beyond.” Encyclopedia of the Jewish Diaspora. Ed. M. Avrum Ehrlich. Santa Barbara: ABC-CLIO, 2009, 875-883.
• Mercangöz, Z. “Dinsel Yapılar Mimarisi II: Kiliseler ve Sinagoglar”. İzmir Kent Ansiklopedisi, Mimarlık 1. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2013, 138-185.
• Ray, Jonathan. “Iberian Jewry between West and East: Jewish Settlement in the Sixteenth-Century Mediterranean”. Mediterranean Studies 18 (2009): 44-65.
• Scholem, Gershom. Sabbatai Şevi-The Mystical Messiah. New Jersey: Princeton University Press, 1989.
• Serçe, Erkan. “İzmir’de Muhtarlık Teşkilatının Kurulması ve İzmir Mahalleleri”. Kebikeç 7-8 (1999): 155-170.
• Şişman, Cengiz. Suskunluğun Yükü-Sabatay Sevi ve Osmanlı Türk Dönmelerinin Evrimi. İstanbul: Doğan Kitap, 2016.
• Tanaç Zeren, Mine. İzmir’de Sefarad Mimarisi ve Sinagogları. İstanbul: Yalın Yayıncılık, 2010.
• Türkoğlu, İnci. “Yahudi Geleneğinde Sinagog”. Toplumsal Tarih 112 (Nisan 2003): 10-17.
• Türkoğlu, İnci. Antik Çağdan Günümüze Türkiye’de Sinagog Mimarisi. Master thesis, Ege University, 2001.
• Urfalıoğlu, Nur. “Sebil.” TDV İslam Ansiklopedisi. Accessed 11 August 2019. https://islamansiklopedisi.org.tr/sebil.
• Ülker, Necmi. “Batılı Gözlemcilere Göre XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında İzmir Şehri ve Ticari Sorunları”. Tarih Enstitüsü Dergisi 12 (1981): 317-354.
• Zeitlin, Solomon. “The Origin of the Synagogue: A Study in the Development of Jewish Institutions”. Proceeding of the American Academy for Jewish Research Vol. 2 (1930-1931): 69-81. Accessed 11 August 2019.
• https://www.jstor.org/stable/3622132?seq=1#metadata_info_tab_contents. Journal of La Boz de Türkiye 1949 numbers. Accessed 04 August 2019.
• https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/109955.
• “The Uses of Synagogues”. Accessed 11 August 2019, http://resource.download.wjec.co.uk.
• s3.amazonaws.com/vtc/2015-16/15-16_17/unit1/pdf/eng/judaism-synagogue-uses-backgroundnotes.pdf. Accessed 11 August 2019. https://www.britannica.com/topic/synagogue