Konya Sultan Selim (Süleymaniye) Camii Biçim Özellikleri ve Müellif Mimar Meselesine Bir Katkı

Yıl 2020, Sayı: 14, 323 - 347, 31.07.2020

Ali Naci Özyalvaç

https://doi.org/10.26650/artsanat.2020.14.0013

Öz

Konya’da Mevlânâ Dergâhı’nın batısında bulunan Sultan Selim Camii yapım tarihi, banisi ve mimarının kimliği konusunda muhtelif görüşler bulunan önemli bir klasik dönem eseridir. Tarihi kent merkezinde içinde bulunduğu yapılar topluluğu, XX. yüzyılda yıkımlar ile bütünlüğünü yitirmişse de caminin yörenin sahip olduğu en nitelikli Osmanlı mimarlığı örneği olması vasfı devam etmiştir. Sultan Süleyman’ın padişahlığı ve Mimar Sinan’ın mimarbaşılığı dönemine tarihlenen yapının Sinan’ın eserlerini veren listelerde yer almayışı yanında, kitle kompozisyonu açısından daha erken dönem örnekleri çağrıştırması sebebiyle müelliflik konusu şimdiye dek açıklığa kavuşmamıştır. Bu çalışmada amaç, yapının mekân boyutları ve kemer biçimlenişleri gibi biçimsel özelliklerinin diğer yapılar ile kıyaslanması yoluyla tasarım yaklaşımlarını inceleyerek İstanbul’da Sinan dönemi camilerindeki benzer tutumların araştırılmasıdır. Yöntem olarak güncel rölöveler ve yerinde ölçümler ile daha önceden İstanbul’da Mimar Sinan dönemi camileri üzerine yaptığımız katalog çalışmasına müracaat edilmektedir. Sonuç olarak ilk kez Sultan Selim Camii’nde iç mekân, son cemaat yeri ve cephelerde kullanılan kemer tipleri kuruluş ilkeleri bakımından sınıflandırılmış ve bu tiplerin kullanıldığı diğer yapılar ile değerlendirilmiştir. Netice olarak yapının Sultan Selim’in tahta çıktığı ve Sinan’ın mimarbaşı olarak görev yapmakta olduğu dönemde başkentte inşa edilmiş önemli yapılar ile benzerlikleri ortaya konmuş ve yapım tarihine ilişkin 1560 ve sonrasını işaret eden iddiaları destekleyecek sonuçlara ulaşılmıştır. Ayrıca mekân boyutları ve duvar teşkilatı gibi açılardan yapılar kıyaslanmış, plan ve kesit düzlemlerinde oran kullanımı hakkında burada ulaşılan bilgiler ile konunun genişletilerek devam ettirilmesinin gerekliliği ortaya çıkmıştır. Yapının tümel ifadesi hakkında yapılan yorumlar somut veriler ile teyit edilmekle birlikte kullanılan kemer tipleri bakımından çağdaşı olduğu yapılar arasında olgun ve seçkin bir örnek olarak beliren eser, bu yönde yeni çalışmalar ile ele alınmayı beklemektedir.

Anahtar Kelimeler

Konya Sultan Selim Camii, Mimar Sinan, Sivri Kemer, Müellif

Destekleyen Kurum

Yazar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

Formal Features of Konya Sultan Selim (Suleymaniye) Mosque and a Contribution to The Subject of Authorship

Öz

Sultan Selim Mosque is an important classical period work located to the west of Mevlânâ Dervish Lodge in Konya, and there are various opinions about the date of construction, the patron and identity of the architect. Due to the absence of inscriptions, foundation records, construction exploration books or in-state correspondence, it is important to turn directly to the mosque, which is one of the sultan mosques that Mimar Sinan was responsible for due to his position. As a method, with current surveys and on-site measurements, the lists that have previously been made in the catalog study on Mimar Sinan period mosques in Istanbul were benefited from. As a result, for the first time in the Sultan Selim Mosque, the interior space, the narthex and the arch types used in the facades were classified in terms of establishment principles and it was possible to evaluate them with other structures in which they were used. As a result, the building’s similarities with the important buildings built in the capital were revealed by this research during the period when Mimar Sinan was acting as the architect, and conclusions were reached to support the claims that point to 1560 and beyond as the date of construction. In addition to space measurements, wall designs and arch configurations, which are among the parameters used in the comparison of the mosques built in the Mimar Sinan period in Istanbul, the issue of the use of ratio in plan and section planes has emerged as a new title, and in this context the research needs to be continued. Although the comments about the overall expression of the building were confirmed with concrete data, the work, which appears as a mature and distinguished example among the buildings it is contemporary in, is waiting to be handled with new studies in this direction.

Anahtar Kelimeler

Konya Sultan Selim Mosque, Mimar Sinan, Pointed Arch, Authorship

Kaynakça

• Âlî Mustafa Efendi. Künhü’l-Ahbâr. Nuruosmaniye Kütüphanesi, Ms. 3409. Ankara Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. 475/7; 734/168.
• Arabacı, Caner. Osmanlı Dönemi Konya Medreseleri (1900-1924). Konya: KTO Yayınları, 1998.
• Aslanapa, Oktay. Osmanlı Devri Mimarisi. İstanbul: İnkılap Yayınları, 2004.
• Atâ Bey. Tarih-i Atâ. 1.cilt. İstanbul: Basiret Matbaası, 1874, 126.
• Dündar, Abdülkadir. “Karapınar Sultan Selim Camii’nin Mimarı Hakkında Yeni Bir Kayıt.” Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Açılışının 80. Yıldönümü Karapınar Sempozyumu, 26-27 Ekim 2000. Ed. Yusuf Küçükdağ. Konya: Karapınar Belediyesi Yayınları, 2001, 165-174.
• Evliya Çelebi Seyahatnâmesi. Haz. Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2013.
• Erkal, Mehmet. “Arşın.” TDV İslam Ansiklopedisi. 3. cilt. (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991), 211.
• Eyice, Semavi. “Cami.” TDV İslam Ansiklopedisi. 7. cilt. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993, 56-90.
• Gurlitt, Cornelius. Die Baukunst Konstantinopels. Berlin: E. Wasmuth, 1912. Erişim 12 Haziran 2020. http://dome.mit.edu/handle/1721.3/65891
• Hammer-Purgstall, Joseph Von. Devlet-i Osmâniyye Târihi. 3. cilt. Trc. Mehmed Atâ. İstanbul: Mesai Matbaası, 1329 [1913].
• Hammer-Purgstall, Joseph Von. Devlet-i Osmâniyye Târihi. 6. cilt. Trc. Mehmed Atâ. İstanbul: Nefaset Matbaası, 1332 [1916].
• İstanbul Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü Arşivi, 03.12.2008 tarih ve 2235 sayılı, İstanbul II Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu onaylı Eyüp Zal Mahmut Paşa Camii Rölöve Projesi.
• İstanbul Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü Arşivi, 13.12.2007 tarih ve 34 sayılı, İstanbul Yenileme Alanları Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu onaylı Hadım İbrahim Paşa Camii Rölöve Projesi.
• İstanbul Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü Arşivi, 14.02.2007 tarihli ve 1047 sayılı, İstanbul IV Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu onaylı Süleymaniye Camii Rölöve Projesi.
• İstanbul Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü Arşivi, 27.12.2006 tarih ve 9/3 sayılı, İstanbul I Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu onaylı Fatih Bali Paşa Camii Rölöve Projesi.
• İstanbul Vakıflar 2. Bölge Müdürlüğü Arşivi, 07.10.2008 tarih ve 1136 sayılı, İstanbul VI Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu onaylı Üsküdar Mihrimah Sultan Camii Rölöve ve Restorasyon Projesi.
• Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi. Kitâb-ı Süleymannâme. Kahire: Matbaa-ı Bulak, 1832.
• Karpuz, Haşim. “Mevlânâ Külliyesi”. TDV İslam Ansiklopedisi. 29. cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004, 448-452.
• Konya Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi, 30.06.2014 tarihli ve 2094 sayılı, Konya Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu onaylı Konya Sultan Selim Camii Restorasyon Projesi.
• Konyalı, İbrahim Hakkı. Âbideleri ve Kitâbeleri ile Konya Tarihi. Konya: Yeni Kitap Basımevi, 1964.
• Küçükdağ, Yusuf. “Sultan Selim Camii ve Külliyesi.” TDV İslam Ansiklopedisi. 37. cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009, 516-517.
• Küçükdağ, Yusuf. Karapınar Sultan Selim Külliyesi. Konya: Karapınar Belediyesi Yayınları, 1997.
• Kuran, Aptullah. Mimar Sinan. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları, 1986.
• Necipoğlu, Gülru. Sinan Çağı Osmanlı İmparatorluğu’nda Mimari Kültür. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Önder, Mehmet. Mevlânâ Şehri Konya. Ankara: Konya Turizm Derneği Yayını, 1971.
• Özyalvaç, Ali Naci. “El-Kâşî’nin “Miftâh El-Hisâb” Adlı Eseri ve 16. Yüzyıl Osmanlı Yapılarında Kemer Biçimlenişleri Üzerine Bir İnceleme”, II. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı-V. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Kitaplığı, 2013, 1221-1237.
• Özyalvaç, Ali Naci, “İstanbul’da Mimar Sinan Camilerinde Sivri Kemer Biçimlenişleri.” Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 2017.
• Peçevî İbrahim Efendi. Tarih-i Peçevî. İstanbul: Matbaa-ı Amire, 1864.
• Solakzâde Mehmed Hemdemî. Solakzade Tarihi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
• Sönmez, Zeki. “Acem Ali.” TDV İslam Ansiklopedisi. 1. cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1988, 322.
• Sözen, Metin. Türk Mimarisinin Gelişimi ve Mimar Sinan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1975.
• Uzluk, Şahabeddin. “İstanbul’daki Eski Fatih Camii’nin Bir Benzeri Konya’da Selimiye Camii.” Vakıflar Dergisi IX (1971), 173-181.
• https://pbase.com/dosseman/image/131990598 Erişim 12 Haziran 2020.
• https://pbase.com/dosseman/image/28778983 Erişim 12 Haziran 2020.