Harika (Şazi Sirel) Lifij; Sanatçı Kişiliği ve Resimleri Üzerine

Yıl 2020, Sayı: 14, 273 - 296, 31.07.2020

İlkay Canan Okkalı

https://doi.org/10.26650/artsanat.2020.14.0011

Öz

Harika Hanım’ın (Şazi Sirel Lifij) eğitim aldığı II. Meşrutiyet dönemi Osmanlı’da siyasi yapının değişimi ile yavaş yavaş kadınların kamusal alana katıldığı ve görünürlük kazandığı yıllara denk gelir. II. Meşrutiyetin ilanı ile başlayan süreç aynı zamanda resim alanında eğitim alan kadınların varlığı açısından da önemlidir. Harika Hanım da ilk resim eğitimini Müfide Kadri’den alır. 1918’de açılan Viyana Sergisi’ne seçilen iki kadın sanatçıdan biridir. Viyana Sergisi, Avrupa’da Türk ressamları tarafından açılan ilk sergi olması bakımından önemlidir. Bu sergiye bir kadın sanatçı olarak resimlerinin seçilmiş olması Harika Hanım’ın sanatı ve kariyeri açısından önemli bir hadisedir. Harika Hanım genellikle manzara resimleri, otoportre ve mitolojik resimler yapar. Manzara ve poşadlarında renkler daha yumuşak ve şiirsel bir ifade kazanmıştır. Harika Hanım’ın resimlerinde genellikle tarih bulunmamasından dolayı anılarında anlattığı mekânlar ve kullandığı renkler göz önünde bulundurularak bir kronoloji oluşturulmaya çalışılmıştır. 1957 yılına kadar resim yapmaya devam eden sanatçı kendi resimlerini koruma konusunda Avni Lifij’in resimlerini korumaktaki gibi titiz davranmamıştır. Günümüze gelen elliye yakın resmi ailesinde ve özel koleksiyonlarda bulunmaktadır. Çalışmamız sırasında ortaya çıkan Fatih Cami/Ramazan Gecesi resmi gibi başka çalışmaları da zaman içerisinde ortaya çıkabilir. Bu çalışmada, Harika Hanım’ın resimleri ve katıldığı sergiler, hakkındaki eleştiri yazıları ile dönemi içerisindeki yeri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Harika Lifij, Kadın ressam, Türk resmi, Meşrutiyet kadını

Destekleyen Kurum

Yazar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

Teşekkür

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde Prof. Şazi Sirel-Ayten Sirel Arşivi’nde bulunan Harika Sirel Lifij’in Yaşamı’nı benimle paylaşan Ömer Faruk Şerifoğlu’na içtenlikle teşekkür ediyorum.

Harika (Şazi Sirel) Lifij; On Her Personality as an Artist and Her Paintings

Öz

Harika Lifij (Şazi Sirel Lifij) got her education during the Second Constitutional Era (1908). This was a time when the political structure in the Ottoman Empire changed and women became visible and gradually started participating in the public sphere. The process that started with the constitutional monarchy is important in that women could get an education in the field of painting. And Harika got her first painting lessons from Müfide Kadri. Harika is one of the two female artists chosen for the 1918 Exhibition of Vienna. The Vienna Exhibition was notable in terms of being the first one opened by Turkish painters in Europe. As a female artist, the fact that Harika’s paintings were chosen for the exhibition is important for her art and career. She generally painted landscapes, self-portraits and mythological scenes. She painted landscapes and made pochades. In these paintings the colours are subtler and they have a poetic expression. Since she did not date her paintings in general, the chronology is based on the locations she mentioned in her diary and the colours she used. The artist, who carried on painting until 1957, was not as keen on protecting her own paintings as she was on protecting Avni Lifij’s. Approximately 50 of her works are extant and they are either in family or private collections. Like the Fatih Mosque/Ramadan Night painting that we attributed to her during this study, other works of hers might show up in the course of time. In this work, the paintings of Harika Lifij and the reviews of the exhibitions that she participated in are studied so as to define her place in that era.

Anahtar Kelimeler

Harika Lifij, female painter, Turkish painting, Constitutional monarchy woman

Kaynakça

• Akagündüz, Ümüt. II. Meşrutiyet Döneminde Kadın Olmak. İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi, 2015.
• Aksel, Malik. Sanat ve Folklor. Haz. Beşir Ayvazoğlu. İstanbul: Kapı Yayınları, 2011.
• Aliçavuşoğlu, Esra. “Cumhuriyet Öncesi Dönemden Günümüze Kadın Sanatçıların Kendilerine ve Kadınlara Bakışı.” Sanat Tarihi Yıllığı XIX. (2007): 41-61.
• Antmen, Ahu ve Esra Aliçavuşoğlu. “Canan Beykal İle Söyleşi Türk Sanatında Kadın ve Kadın Sanatçılar Üzerine.” ST Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi 1, (2006):135-151.
• Antmen, Ahu. Kimlikli Bedenler Sanat, Kimlik, Cinsiyet. İstanbul: Sel Yayıncılık, 2013.
• Antmen, Ahu. “Bu Bayan Ressam... Sanat Tarihinde Dışlama Senaryoları.” Sanatın Gölgedeki Kadınları. Der. Özlem Belkıs ve Duygu Kankaytsın. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2018.
• Atagök, Tomur. “Kadın ve Sanat,” Cumhuriyet’ten Günümüze Kadın Sanatçılar, Çağlarboyu Anadolu’da Kadın Sergileri. İstanbul: TC. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 1993, 16-23.
• Avni Lifij Sanat Yazıları. Haz. Ömer Faruk Şerifoğlu, İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi, 2019.
• Aydın, Derya Uzun. “Cumhuriyet Dönemine Işık Tutan İki Heykeltıraş; Mahir Tomruk ve Ali Nijat Sirel.” İstanbul Sosyal Bilimler Dergisi 3 (2013): 1-17. Erişim 27 Nisan 2020. http://www.istjss. org/resim/2013_spring_3_1.pdf
• Azeri, Nazan. “Batılılaşma Hareketleri İçinde Kadın Ressamlar.” Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 1996.
• Bayer, Zehra Canan. “Cumhuriyet Dönemi (1923-1950) Türk Ressamlarının Türk Resim Sanatının Gelişimine Yazıları İle Katkıları.” Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2009.
• Berktay, Fatmagül. “Hayal ve Hakikat ya da Hayalin Hakikatine Bitmeyen Yolculuk,” Hayal ve Hakikat: Türkiye’den Modern ve Çağdaş Kadın Sanatçılar/Dream and Reality: Modern and Contemporary Women Artists from Turkey. Ed. Esin Eşkinat. İstanbul: Modern Sanat Müzesi, 2011, 26-41.
• Beykal, Canan. “Yeni Kadın ve İnas Sanayi-i Nefise Mektebi.” Boyut 16 (1983): 6-13.
• Cumhuriyeti Karşılayan Kadın Ressamlar Kataloğu. İstanbul: KÜSAV, 1998.
• Çakır, Serpil. Osmanlı Kadın Hareketi. İstanbul: Metis Yayınları, 1996.
• Gören, Ahmet Kamil. “Kısa Yaşamının Büyük Mirasıyla Avni Lifij.” Avni Lifij Çağının Yenisi. İstanbul: Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi Yayını (15 Ekim 2019-12 Ocak 2020 Avni Lifij, Çağının Yenisi Sergi Kataloğu), 2019, 30-41.
• Gören, Ahmet Kamil. “Özgür Bir İfadenin Sonucu Olarak Ressamın Kendi Sureti: Otoportre,” Nurhan Atasoy’a Armağan. Ed. M. Baha Tanman. İstanbul: Lale Yayıncılık Kültür ve Sanat Yayınları-1, [Haziran] 2014, 173-184.
• Gören, Ahmet Kamil. “Türk Resminin Önemli Bir Odağı: Saray Koleksiyonu.” İhtişam ve Tevazu Padişahın Ressam Kulları. İstanbul: TBMM Milli Saraylar Yayını, 2012, 15-40.
• Gören, Ahmet Kamil. Avni Lifij. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001. Gören, Ahmet Kamil. Türk Resim Sanatında Şişli Atölyesi ve Viyana Sergisi. İstanbul: Şişli Belediyesi, 1997.
• Gören, Ahmet Kamil. “Türkiye’de Güzel Sanatlar Okulları: 2, İnas Sanayi-i Nefise Mektebi, Kadın Ressamlar, Özel Resim Atölyesi ve Resim Kursları.” Türkiyemiz Kültür ve Sanat Dergisi 82 (Kasım 1997): 12-27.
• Graves, Robert. Yunan Mitleri, Tanrılar, Kahramanlar, Söylenceler. Çev. Uğur Akpur. İstanbul: Say Yayınları, 2012.
• Harika Sirel Lifij’in Yaşamı. Prof. Şazi Sirel-Ayten Sirel Arşivi. Lifij, Harika Sirel. “Eşim Avni Lifij ve Ben…”. Sanat Çevresi 45 (Temmuz 1982): 16-17.
• Lifij, Harika. “Öğretmen Hârika Lifij’in Hatırladıkları.” Hayat Tarih ve Edebiyat 7 (Temmuz 1981): 14-16. “Numune Mektepleri (Örnek okullar).” Erişim 14 Nisan 2020. http://www.istanbulkadinmuzesi. org/numune-mektepleri
• Okkalı, İlkay Canan. “II. Meşrutiyet Dönemi Resim Sanatında Nesne ve Özne Olarak Kadın.” Art-Sanat 11 (Ocak 2019): 47-70. Erişim 27 Nisan 2020. https://doi.org./10.26650/artsanat.2019.11.0003
• Okkalı, İlkay Canan. “Güzin Duran: Eşinin Gölgesinde Bir Kadın Ressam.” Sanatın Gölgedeki Kadınları. Der. Özlem Belkıs ve Duygu Kankaytsın. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2018, 444-456.
• Ödekan, Ayla. “İmgenin Dönüşümü/The Transformation of The Image,” Hayal ve Hakikat: Türkiye’den Modern ve Çağdaş Kadın Sanatçılar/Dream and Reality: Modern and Contemporary Women Artists from Turkey. Ed. Esin Eşkinat. İstanbul: İstanbul Modern Sanat Müzesi, 2011, 56-65.
• Özyiğit, Halil. “1920-1928 Yılları Arasında Süreli Yayınlarda Kültür ve Sanat Yorumları: Resim.” Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi, 2005.
• Pelvanoğlu, Burcu. “Kadın, Eğitim, Sanat.” Hayal ve Hakikat: Türkiye’den Modern ve Çağdaş Kadın Sanatçılar/Dream and Reality: Modern and Contemporary Women Artists from Turkey. Ed. Esin Eşkinat. İstanbul: İstanbul Modern Sanat Müzesi, 2011, 42-55.
• Pelvanoğlu, Burcu. Hale Asaf-Türk Resim Sanatında Bir Dönüm Noktası. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007.
• Pollock, Griselda. “Women, Art, and Ideology: Questions for Feminist Art Historians,” Women’s Studies Quarterly, Teaching about Women and the Visual Art, vol. 15, no. 1/2, (Spring-Summer 1987): 2-9.
• Renda, Günsel. “Osmanlılarda Heykel.” Sanat Dünyamız 82 (Kış 2002): 138-145.
• “Resim Sergisi.” Hâkimiyet-i Milliye, 20 Ekim 1923. “Resim Sergisi.” Hakimiyet-i Milliye, 15 Teşrin-i Evvel 1923.
• “Resim Sergisi.” Tasvir-i Efkâr, 31 Kânûn-u Evvel 1333/31 Kânûn-u Evvel 1917.
• Resim Tarihimizden: Galatasaray Sergileri 1916-1951. Ed. Ömer Faruk Şerifoğlu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003.
• Şerifoğlu, Ömer Faruk. “1923 Birinci Ankara Resim Sergisi: Cumhuriyet’in İlanı ve Yeni İdealler.” Sanat Dünyamız 156 (Ocak-Şubat 2017): 42-63.
• Toros, Taha. İlk Kadın Ressamlarımız. İstanbul Ak Yayınları Sanat Kitapları Serisi: 12-1, 1988.
• Tunç, Uğurgül. “Osmanlı Modernleşmesinde Eğitim, Sanat ve Kadın: İnas Sanayi-i Nefise Mekteb-i Âlisi Örneği.” Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2018.
• Ürekli, Fatma. “Güzel Sanatlar Eğitiminde Osmanlı Hanımlarına Açılan Bir Pencere, İnas Sanayi-i Nefise Mektebi.” Tarih ve Toplum Dergisi 231 (Mart 2003): 50-60.
• Üstünipek, Mehmet. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Çağdaş Türk Sanatında Sergiler 1850-1950. İstanbul: Artes Yayınları, 2007.
• Yaman, Zeynep Yasa. “İnas Sanayi-i Nefise Mektebi Âlisi.” Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. c. IV. İstanbul: İletişim Yayınları, 1994, 170-171.