Tarihi Yarımada’nın Görünmeyenlerini Görmek: Aetius Sarnıcı’na Arendtçi Bakış

Yıl 2021, Sayı: 15, 109 - 132, 05.02.2021

Seda Nur Gündüz Emel Birer

Öz

Bizans döneminde, kentin tepe noktalarına yerleştirilen açık su sarnıçları tarihten bu yana değişen işlevleriyle günümüze kadar gelebilmişlerdir. Uzun bir tarihsel ve işlevsel yolculuğu hafızasında barındırmakta olan çukurlar günümüz İstanbul’unda görünür değildir. Bu hipoteze 20. yüzyıl siyaset bilimci ve felsefeci Hannah Arendt’in kamusal alanda görünebilirlik söylemlerinin kentsel mekânda bulduğu karşılıklara bakılarak ulaşılmıştır. Bu çalışmanın amacı Tarihi Yarımada’da bulunan ve köklü tarihiyle kentsel mekânda görünebilir olması beklenen Çukurbostanların görünebilirliğinin önüne geçen nedenleri araştırmaktır.
Çalışma kapsamında Mese (Divanyolu) üzerinde yer alması ve Theodosius Surları’na yakınlığı nedeniyle Karagümrük’teki Aetius Sarnıcı (Karagümrük Çukurbostanı) şimdiki Vefa Stadyumu örnek alan seçilerek sarnıcın görünebilirliği, tarihî ve sosyal bağlamları tartışılarak alt ve üst ölçek ilişkileri üzerinden incelenmiştir. Aetius Sarnıcı’nın bugün kamusal alan olamayışı, stadyum kullanımının sarnıcın duvarlarının üzerini örtmesi ve 1600 yıllık değerinin göz ardı edilmesi gibi bulguların tespit edilip sarnıcın görünebilirliliğinin sağlanabilmesi durumunda, Tarihi Yarımada gezi rotalarına yeni bir varış noktası eklenerek anlamlı bir bütün oluşturulacağına inanılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Görünebilirlik, Açık sarnıçlar, Çukurbostanlar, Arendt, Kamusal alan

Destekleyen Kurum

Yazarlar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

Seeing the Invisibles of the Historical Peninsula: Arendtian View of the Cistern of Aetius

Öz

The open cisterns that were built on the hills of Istanbul have been able to survive through centuries, beginning from the Byzantine period, and with certain changes in their function. Paradoxically, defining the cisterns as visible is not possible in today’s Istanbul, despite their historical background. Accordingly, this hypothesis has been suggested based upon spatial reflections of Hannah Arendt’s discourses on visibility in the public realm. Therefore, the purpose of the research is to investigate the reasons behind the facts that make the cisterns (Çukurbostans) invisible –while they are expected to be visible. Within the scope of this study, the Cistern of Aetius (Karagümrük Çukurbostanı, Vefa Stadium today) has been chosen as a case study because of its close proximity to the Theodosian Walls and its location on the Mese (Divanyolu for Ottoman Empire). As the Arendtian perspective defines the visibility in public spaces, the selected cistern has been examined in terms of large and small scale contexts and historical and social contexts. The findings show that the cistern turned into a semi-public space, because a stadium is open only when there is a football match. On the other hand, the architectural shape of the stadium hides the 1600-year old walls of the cistern. Therefore, the cistern is not visible, both physically and perceptionally. Therefore, When the cistern becomes visible, it will be a new touristic destination in the Historical Peninsula.

Anahtar Kelimeler

Visibility, Open Cisterns, Çukurbostan, Arendt, Public Space

Kaynakça

• Altuğ, Kerim. “Tarihi Yarımada’nın Bazı Bilinmeyen Bizans Dönemi Sarnıçları”. TÜBA-AR 15 (15) (2012): 161-175.
• Altuğ, Kerim. “Planlama İlkeleri ve Yapım Teknikleri Açısından Tarihi Yarımada’daki Bizans Dönemi Sarnıçları”. Restorasyon Konservasyon Çalışmaları 15 (2012): 3-22.
• Altuğ, Kerim. İstanbul’da Bizans Dönemi Sarnıçlarının Mimari Özellikleri ve Kentin Tarihsel Topografyasındaki Dağılımı. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, 2013.
• Arendt, Hannah. İnsanlık Durumu. Çev. Bahadır Sina Şener. İstanbul: Ayhan Matbaa, 1958.
• Biçer Olgun, Hülya. “Jürgen Habermas, Hannah Arendt Ve Richard Sennett’in Kamusal Alan Yaklaşımları”. Sosyolojik Düşün 2(1) (2017): 45-54.
• Biricik, Ali Selçuk. “İstanbul Şehri ve Su”. Marmara Coğrafya Dergisi 2 (1998): 11-32.
• Cerasi, Maurice Münir. The İstanbul Divanyolu: A Case Study in Ottoman Urbanity and Architecture. Würzburg: Verlag, 2016.
• Crow, James, Jonathan Bardill ve Richard Bayliss. The Water Supply of Byzantine Constantinople. London: Journal of Roman Studies Monograph, 2008.
• Çeçen, Kazım. Roma Su Yollarından En Uzunu. İstanbul: Türkiye Sinai Kalkınma Bankası A.Ş. 1996.
• Çetinkaya, Haluk. “İstanbul’un Bizans Dönemi Mimarisi, Bizans Mimarisi”. Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. 8. İstanbul: İBB Kültür A.Ş. Yayınları, 2016, 24-56.
• Ertuğrul, Özkan. İstanbul’da Bizans Devri Su Mimarisi. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1989.
• Ertuğrul, Özkan. “Mimarlık Tarihi İçinde İstanbul Bizans Su Mimarisinin Durumu –I”. Meriç Uluslararası Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi 3(8) (2019): 276-325.
• Eyice, Semavi. “Aetios Sarnıcı”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 1. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, 1993a, 86.
• Eyice, Semavi. “Aspar Su Haznesi”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 1. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, 1993b, 356-357.
• Eyice, Semavi. “Mokios Sarnıcı”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 5. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, 1993c, 482-483.
• Eyice, Semavi. “Sarnıçlar”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 6. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, 1993d, 469-471.
• Eyice, Semavi. “Bizans İmparatorluğu’nun Çöküşünün Başlangıcı: 800 Yıl Önce Dördüncü Haçlı Seferi’nin İstanbul’u İşgali”. DÎVÂN İlmî Araştırmalar 16 (1) (2004): 183-208.
• Firidin Özgür, Ebru. “Kamusal Mekanların Toplumsal Boyutları Üzerine Bir Değerlendirme”. tasarım+kuram dergisi 14(26) (2018): 113-125.
• Forchheimer, Philipp ve Josef Stryzgowski. Die Byzantinischen Wasserbehalter von Konstantinopel. Viyana: Verlag der Mechitharisten-Congregation,1893.
• Halbwachs, Maurice. The Collective Memory. Çev. Mary Douglas. New York: Harper-Colophan Books, 1950, 128-156.
• Hamamcıoğlu, Cenk ve Zekiye Yenen. “İstanbul Tarihi Yarımada’da Ulaşım Ağı ve Kentsel Hizmet Alanlarının Yerseçimi Etkileşimi”. Megaron 4(3) (2009): 175-190.
• Jacobs, Jane. Büyük Amerikan Şehirlerinin Ölümü ve Yaşamı. Çev. Bülent Doğan. İstanbul: Yaylacık Matbaa, 1961, 387-404.
• Karakaya, Enis. “İstanbul'da Osmanlı Öncesi Döneme Ait Sarnıçlar”. İslam Ansiklopedisi. 36. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009, 161-162.
• Kuban, Doğan. “Divanyolu”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 3. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, 1993, 72-73.
• Lynch, Kevin. Kent İmgesi. Çev. İrem Başaran. İstanbul: Doğa Basım İleri Matbaa, 1960.
• Mensch, James. “Public Space”. Continental Philosophy Review 40 (2007): 31–47. Erişim 5 Mayıs 2020. https://doi.org/10.1007/s11007-006-9038-x
• Norber-Schulz, Christian. Genius Loci: Towards a Phenomenology of Architecture. New York: Rizzoli, 1980.
• Özyurt, Melike ve Nuran Kara Pilehvarian. “Bir Hristiyan Başkenti Olarak Konstantinopolis’in Kentsel Kurgusu”. GRID-Mimari Planlama ve Tasarım Dergisi 1(2) (2018):139-176.
• Sağdıç, İsmail ve Gündoğdu, Meltem. “Tarihi Yapıların Kullanım Kaynaklı Sorunları “Divanyolu Üzerinde Bir İnceleme”. Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi 1(22) (2011): 77-91.
• Salikov, Alexey. “Hannah Arendt, Jürgen Habermas and Rethinking the Public Sphere in the Age of Social Media”. Russian Sociological Review 17(4) (2018): 88-102. Erişim 8 Mayıs 2020. https://doi.org/10.17323/1728-192x-2018-4-88-102
• Sav, Murat. “XIV. Bölgenin (Regio) Arkeotopografik Özellikleri Dahilinde Mihrimah Sultan Külliyesi ve Devşirme Malzeme Kullanımı”. Restorasyon Yıllığı Dergisi 9 (2014): 93-114.
• Yücel, Erdem. “İstanbul’da Bizans Sarnıçları”. Arkitekt 325 (1967): 16-20. Erişim 23 Nisan 2020. https://sehirharitasi.ibb.gov.tr/