Geçmişten Günümüze Zanaat ve Zanaat Mekânları: Trabzon Kenti Örneği

Yıl 2021, Sayı: 15, 317 - 345, 05.02.2021

Nurçin Seymen Aksu Yelda Aydın Türk

Öz

Dünya’da küreselleşme sürecinin getirdiği mekânsal, sosyal, ekonomik ve kültürel açıdan birçok etkileşim meydana gelmiştir. Bu durum yerel koşulları ön plana çıkararak kentler arasında kimlik ve kültürleriyle anılabilecekleri bir rekabet ortamı yaratmıştır. Kentteki, kültürel yaşam biçimlerini ön plana çıkaran önemli faktörlerden biri de zanaat ve zanaat mekânlarıdır. Zanaat ve zanaat mekânlarının sürdürülebilirliği kent kimliği için büyük önem taşımaktadır. Fakat günümüzde yeni tüketim alışkanlıklarının yaygınlaşması ve teknolojiyle birlikte değişen yaşam koşulları gün geçtikçe zanaat ve zanaat mekânlarının kaybolmasına neden olmaktadır.
Çalışma alanı olarak seçilen Trabzon kenti ticaret ve zanaat bağlamında köklü bir geçmişe sahiptir. Anadolu’nun birçok kentinde olduğu gibi Trabzon kentinde de kentleşmeyle birlikte günümüzde zanaat ve zanaat mekânları geçmişteki önemini yitirmiştir. Ancak kentte geleneksel biçimde üretim yapan bazı zanaat türleri özellikle tarihî kent merkezi başta olmak üzere hâlen varlığını sürdürmektedir.
Bu çalışmada; önemli ticaret ve zanaat geçmişine sahip olan Trabzon kentinde tarihî süreç içinde zanaat ve zanaat mekânlarının dönüşümünü hem mekânsal hem de zanaatkârların görüşleri doğrultusunda sosyal açıdan irdelemek, bu mekânların canlandırılması, korunması ve sürdürülmesine yönelik öneriler geliştirmek amaçlanmaktadır. Çalışmada ilgili konuya yönelik literatür araştırması, zanaat mekânlarına yönelik yerinde tespit ve gözlem ve günümüz zanaat mekânlarına yönelik fotoğraflama çalışmaları ve zanaatkârlarla görüşmeler yapılmıştır. Elde edilen bilgilerle haritalar ve sayısal veriler oluşturularak tarihî süreç içerisinde zanaat ve zanaat mekânlarının değişimi ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kent, Kent Kimliği, Kent Kültürü, Zanaat, Zanaat Mekânları, Trabzon

Destekleyen Kurum

Yazarlar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

Craft and Craft Spaces From the Past to the Present: Example of Trabzon City

Öz

There are many spatial, social, economic, and cultural interactions brought about by the globalization process across the world. This situation brought local conditions into the forefront. Thus, the competition of identity and culture among cities came into view. One of the important factors that emphasize cultural lifestyles in the city is that of craft and craft spaces. Sustainability of craft and craft spaces is of great importance for urban identity. However, the widespread use of new consumption habits and living conditions which accompany developing technology are causing the loss of craft and craft spaces on a daily basis.
The city of Trabzon, the study area of the present study, has a long history in terms of trade and crafts. As in many cities of Anatolia, with the urbanization in Trabzon, today, craft and craft spaces have lost their importance they had in the past. However, some types of crafts that have traditionally been produced in the city still exist, especially in the historical city center.
The city of Trabzon has an important trade and craft background. The aim of this study is to analyze the transformation of crafts and craft spaces socially in terms of both space and the points of view of craftsmen, and to develop suggestions for the revival, protection and maintenance of these spaces.
To this end, the related literature was reviewed, an on-site detection and observations of the craft spaces were made, craft spaces were photographed, and craftsmen were interviewed. Based on the information obtained, maps and numerical data were created and, therefore, the transformation of crafts and craft spaces was revealed.

Anahtar Kelimeler

Urban, Urban Identity, Urban Culture, Craft, Craft Spaces, Trabzon

Kaynakça

• Aydın, Yelda. ”Kentsel Gelişme ve Kent Merkezlerinin Dönüşümü: Trabzon Örneği.” Yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, 2001.
• Aygün, Necmettin. Onsekizinci Yüzyılda Trabzon’da Ticaret. Trabzon: Serander Yayıncılık, 2005.
• Belli, Oktay ve Gündağ Kayaoğlu. Trabzon’da Bakırcılık Sanatının Tarihsel Gelişimi. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2002.
• Durucu, Nuri. “Trabzon Kuyumculuğu.” Uluslararası Karadeniz Havzası Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi 1 (2015): 112-181.
• Doğan, Elif Tuğba. “Kitap İncelemesi: Richard Sennett: Zanaatkâr.” Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi 65 (2010): 299-306.
• Öksüz, Melek. 18.Yüzyılda İkinci Yarısında Trabzon: Toplum-Kültür-Ekonomi. Trabzon: Serander Yayıncılık, 2006.
• Ökten, Ayşe Nur ve Yiğit Evren. “İstanbul’da Geleneksel Kuyumculuk Sektöründe Yıkımın Coğrafyası: Zanaatkâr Gözüyle Mekân ve Yer.” 4. Kentsel ve Bölgesel Araştırmalar Sempozyumu Bildiri Kitabı. Mersin: Kentsel Bölgesel Araştırmalar Merkezi Yayınları, 2013, 652-660.
• Ökten, Ayşe Nur ve Yiğit Evren. “Somut Olmayan Kültür Mirasının Sürdürülmesi İçin Üç Sektörlü Bir Model: İstanbul Tarihi Kent Merkezi İçin Kuyumculuk Mahallesi Önerisi.” Planlama Dergisi 23 (2013): 35-44.
• Seymen, Nurçin. “Geçmişten Günümüze Zanaat ve Zanaat Mekânlarındaki Değişim: Trabzon Kenti Örneği.” Yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, 2018.
• Sümerkan, Mustafa Reşat. Trabzon Yöresi Geleneksel El Sanatları. Trabzon: Serander Yayıncılık, 2008.
• Şahin, Fatih. “Alışveriş Merkezlerinin Biçimlenmesinde Önemli Boyutlardan Kamusal Mekân ve Kamusallık Olgusu.” Yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, 2005.
• Şatır, Seçil. “Sürdürülebilirlik Temelinde Zanaat Üretimi ve Gelecekteki Önemi.” 15. Üretim Araştırmaları Sempozyumu Bildiri Kitabı. İzmir: Nobel Akademik Yayıncılık, 2015, 811-819.
• Taşkın, Murat. “Trabzon’da Ticaret.” Trabzon. Trabzon: Eser Ofset Matbaacılık, 2013, 14-25.
• Turan, Gülname. “Türkiye’de Erken Cumhuriyet Dönemi Zanaat ve Endüstri Üretiminde Tasarım.” Doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2009.
• Yalçın, Bilal. “Nasıl Zanaat ve Halk Sanatları Şehri Olunur.” Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi 1 (2016): 22-31.
• “Trabzon Tabakhane Köprüsü”. Erişim 20 Ocak 2021. http://www.eskiturkiye.net/3275/trabzon-tabakhane-koprusu-1922
• “Zağnos vadisi, Bedesten ve İpekyolu”, Erişim 05 Mart 2020. http://www.sanalbasin.com/zagnos-vadisi-bedesten-ve-ipekyolu-17106647/