Osmanlı Minyatürlerinde Sefer Vasıtaları (16.-18. Yüzyıllar)

Yıl 2021, Sayı: 16, 529 - 555, 31.07.2021

Ela Taş Aslıhan Erdoğan

Öz

Osmanlı’nın sınır beyliğinden dünya imparatorluğuna dönüşmesinin temelinde, izlediği siyasi anlayışın yanı sıra askerî alanda atmış olduğu adımların da önemli bir payı vardır. Kuruluş aşamasında, atlı birliklerle gerçekleştirilen akınlar şeklinde kendini gösteren savaşların devletin büyümesine paralel olarak düzenli ordularla gerçekleştirildiği bilinmektedir. Yayılımcı siyaset anlayışı sebebi ile çok sayıda sefer düzenleyen Osmanlı Devleti’nin seferler sonucunda arzu ettiği zafere ulaşmasının şartlarından biri de ordu için gerekli olan yanıcı ve patlayıcı maddeler, mutfak malzemeleri, erzak, çeşitli araç gereçler gibi kaynaklarda zikredilen teçhizatın teminive bunların savaşın gerçekleştirileceği bölgeye başarılı bir şekilde sevk edilmesidir. İkmal ve iaşe kavramları ile karşılık bulan unsurların naklinde, kara ve deniz yolunda kullanılan sefer vasıtalarından istifade edildiği Osmanlı tarihini konu alan çalışmalardan ve padişahların hayatlarını içeren yazma eserlerin minyatürlerinden izlenebilmektedir.
Bu çalışmanın amacı, Osmanlı’nın gerçekleştirmiş olduğu seferlerde kullandığı vasıtaları, tarih konulu yazma eser minyatürleri üzerinden açıklamak ve gerçekçi yaklaşımla ortaya konan tasvirlerin belgelemedeki önemlerinin anlaşılmasını sağlamaktır. Çalışmada, tarihi kaynaklarda zikredilen at, katır, deve, fil, top arabası gibi kara; kadırga, baştarda, kalyon, mavna, barça gibi deniz yolunda kullanılan vasıtalar, tarihî olaylar ve minyatürler çerçevesinde ifade edilmiştir. Çalışma kapsamında, Osmanlı seferlerini içeren ve 16.-18. yüzyıllar arasına tarihlendirilen yazma eserlerdeki vasıta tasvirleri üzerinden değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, minyatür, tasvir, sefer, vasıta

Destekleyen Kurum

Yazarlar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

Expedition Vehicles in the Ottoman Miniatures (16th – 18th Centuries)

Öz

The strides made in military issues as well as the political considerations played major roles in the transformation of the Ottoman state from a small-scale seigniory into a world empire. It is well-known that the conquests made by the mounted troops during the establishment period were sustained with regular armies in parallel to the extension of the state. While the Ottoman state launched expeditions for the sake of imperialistic political considerations, one of the necessities to gain the desired outcome was the necessary equipment for the armies and the successful dispatch of such materials to the battlefields. In this regard, over-land and naval expedition vehicles were utilized during the dispatch of these components. It is also possible to determine the vehicles used by the Ottoman Empire in the expeditions through various miniature manuscripts from this period. As is widely known, miniatures are created to fit within the page margins in order to illuminate the contents of the manuscripts.
Thus, the purpose of this study is to discuss the over-land vehicles (e.g., horses, mules, camels, elephants, gun carriages, and chariots) and naval vehicles (e.g., galiots, bastardas, galleons, lighters, and barges), which are mentioned in the miniatures that depict the Ottoman expeditions and express the importance of these events. The vehicles depicted in these manuscripts date back to the 16th–18th centuries, which include the Ottoman expeditions evaluated in this research.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, miniatures, depiction, expeditions, vehicles

Kaynakça

• Agoston, Gabor. “Top.” TDV İslam Ansiklopedisi. 41. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012, 240-242.
• Agoston, Gabor. Osmanlı’da Savaş ve Serhad. Çev. K. Şakul. İstanbul: Timaş Yayınları, 2013.
• Akpınar, Şerife. “Minyatürlerle Süslenmiş Manzum Bir Tarih: Şeh-nâme-i Nâdirî.” Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 23 (2019): 1-44.
• Anafarta, Nigar. Hünernâme Minyatürleri ve Sanatçıları. İstanbul: Doğan Kardeş Matbaacılık, 1969.
• And, Metin. Tasvir Sanatları I: Minyatür. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014.
• Aydın, Alperen Y. “Osmanlı Denizciliği (1700-1770).” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2007.
• Bağcı, Serpil, Filiz Çağman, Günsel Renda ve Zeren Tanındı. Osmanlı Resim Sanatı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2012.
• Beydiz, Mustafa G. “Osmanlı Minyatüründeki Gemibaş Figürleri.” VIII. Türk Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu (27-28 Mayıs 2016) Marmara Üniversitesi. İstanbul: İstanbul Yayınları, 2017, 51-60.
• Beydiz, Mustafa G. Osmanlı Gemi Tasvirleri. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2013.
• Biçer, Aykut A. Klasik Dönem Osmanlı Kara Ordusunda Sefer Organizesi. Ankara: Yason Yayınları, 2014.
• Bostan, İdris. “Gemi.” TDV İslam Ansiklopedisi. 14. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996, 11-15.
• Bostan, İdris. “Kadırga’dan Kalyon’a.” The Journal of OttomanStudies XXIV (2004): 65-86.
• Bostan, İdris. “Tersane-i Amire.” TDV İslam Ansiklopedisi. 40. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011, 513-516.
• Bostan, İdris. Beylikten İmparatorluğa Osmanlı Denizciliği. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2007.
• Börekçi, Günhan. Nüzhet-i Esrarü’l-Ahyar Der-Ahbar-ı Sefer-i Sigetvar. Haz. Ahmet Arslantürk ve Günhan Börekçi. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2012.
• Börekçi, Günhan. “The Memory of Szigetvár and Sultan Süleyman in Ottoman/TurkishCulture.” The Battle for Central Europe. Ed. Pál Fodor. Leiden: Brill Pub., 2019, 523-538.
• Canatar, Mehmet. “Muhasara.” TDV İslam Ansiklopedisi. 31. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006, 11-13.
• Chester Beatty Digital Collections. Crossing the Bridge on the Drava, from the History of Sultan Süleyman by Sayyid Luqman. Erişim 20 Eylül 2020. https://viewer.cbl.ie/viewer/object/T_413_60/2/LOG_0000/
• Chester Beatty Digital Collections. History of Sultan Süleyman, “Süleyman’s Body Escorted Back to Istanbul by the Ottoman Army, from the History of Sultan Süleyman by Sayyid Luqman.” https://viewer.cbl.ie/viewer/image/T_413_113/2
• Çavuş, Sinan. Süleymanname Tarih-i Feth-i Şikloş Estergon ve İstol(n)i Belgrad, İstanbul: Tarih Araştırmaları Dokümantasyon Merkezi Kurma ve Geliştirme Vakfı Yayınları, 1987.
• Çırpan, Mustafa. “Osmanlı Devleti’nde Gemi Tipleri ve Gemi Kazaları ile İlgili Değerlendirmeler.” Gemi İnşaatı ve Deniz Bilimleri Dergisi 19 (2020): 41-58.
• Çiçek, Kemal. “Osman Paşa, Özdemiroğlu.” TDV İslam Ansiklopedisi. 33. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007, 471-473.
• Çoruhlu, Tülin. Osmanlı Tüfek, Tabanca ve Teçhizatları (Askerî Müzeden Örnekler). Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1993.
• Danış, İlhami. “1736-1739 Savaşlarında Karadeniz’de Osmanlı Donanması.” Yüksek Lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, 2007.
• Danişmend, Hami. İ. İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi. 4. İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1947.
• Doğan, Dilek. “16.-18. Yüzyıl Minyatürlerinde Osmanlı Arabaları.” Yüksek Lisans tezi, Marmara Üniversitesi, 2011.
• Emecen, Feridun ve Erhan Afyoncu. Savaşın Sultanları I-II. Ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: Bilge Yayım, 2018.
• Emecen, Feridun. “Mohaç Muharebesi.” TDV İslam Ansiklopedisi. 30. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005, 232-235.
• Emecen, Feridun. “Niğbolu Savaşı.” TDV İslam Ansiklopedisi. 33. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007, 89-92.
• Engin, Vahdettin. “Otomobil Öncesinde İstanbul’da Kara Ulaşımı.” Osmanlı İstanbulunda Otomobil. Ed. Erhan Afyoncu ve Coşkun Yılmaz. İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, t.y., 59-81.
• Erkmen, Emir S. “Klasik Dönem Osmanlı Kara Kuvvetleri (Silahları ve Teçhizatları).” Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2019.
• Eroğlu, Süleyman. “Âsafî’nin Şecâat-Nâme Mesnevisi.” Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4/7, (2009): 253-297, DOI:http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.908.
• Ertaş, Yaşar M. “Osmanlı Devletinde Sefer Organizasyonu.” Osmanlı. 6. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999, 590-597.
• Ertuğ, Zeynep Tarım. “Hünernâme.” TDV İslam Ansiklopedisi. 18. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998, 484-485.
• Ertuğ, Zeynep Tarım. “Osmanlı Devleti’nde XVI. Yüzyıl Cülus ve Cenaze Törenleri.” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 1995.
• Ertuğ, Zeynep Tarım. “The Depiction of Ceramonies in Ottoman Miniatures: Historical Recordor a Matter of Protocol.” Muqarnas 27/1 (2010): 251-275.
• Esin, Emel. “Türk Kültüründe At ve Atçılık.” Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık. İstanbul: Resim Matbaacılık, 1995, 54-90.
• Fidannaz, Püryani. “İmparatorluğa Geçiş Sürecinde Osmanlı Denizciliği.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 50 (2017): 215-222.
• Genç, Serdar. “III. Ahmed Dönemi İran Seferlerinde Nakliyenin Sağlanması ve Nakliye Vasıtaları (1722-1725).” HistoryStudies 4/1 (2012): 235-249.
• Göre, Zehra. “Âsafî Dal Mehmed Çelebi’nin Şecâ’at-Nâme’sinde Edebî Tasvirler.” Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi 6/16 (2009): 401-431.
• Halaçoğlu, Yusuf. “At,” TDV İslam Ansiklopedisi. 4. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991, 28-31.
• İlgürel, Mücteba. “Osmanlı Topçuluğunun İlk Devirleri,” Prof. Dr. Hakkı Dursun Yıldız Armağanı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995, 285-293.
• İpşirli, Mehmet. “Araba.” TDV İslam Ansiklopedisi. 3. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991, 242-245.
• Karagöz, Hakan. “Petervaradin Muharebesinde (1716) Habsburgların Osmanlılardan Ele Geçirdiği Silahlar ve Teçhizat.” Tarih Dergisi 59 (2008): 79-112.
• Kâtip Çelebi. Tuhfetü'l-Kibâr fî Esfâri’l-bihar. Çev. İdris Bostan. Ankara: TÜBA Yayınları, 2018.
• Kılıçarslan, Yasemin. “Cebeci.” TDV İslam Ansiklopedisi. 7. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993, 182-183.
• Kozalak, Kadir ve Tufan Gündüz. “II. Osman’ın Hotin Seferi (1621).” Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 14 (2003): 129-144.
• Kurtaran, Uğur. “Osmanlı Seferlerinde Organizasyon ve Lojistik.” Turkish Studies 7/4 (2012): 2269-2286.
• Mahir, Banu. Osmanlı Minyatür Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2012.
• Murphey, Rhoads. Osmanlı’da Ordu ve Savaş (1500-1700). Çev. M. Tanju Akad. İstanbul: Homer Yayınevi, 2007.
• Neşri, Mehmed. Kitâb-ı Cihan-NümaNeşrî Tarihi II. Haz. F. R. Unat ve A. Köymen. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1987.
• Özkoca, Adnan. “Türkiye’de At Yetiştiriciliği ve Sun’i Tohumlama Teknolojisi.” Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık. Haz. Emine Gürsoy Naskali. İstanbul: Türkiye Jokey Kulübü Yayınları, 1995, 329-331.
• Öztürk, Necdet. XV. Yüzyıl Tarihçilerinden Kemal, Selatin-nâme (1299-1490). İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2008.
• Pakalın, M. Zeki. Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü 3. İstanbul: MEB Basımevi, 1972.
• Parladır, Şebnem. “Sigetvar Seferi ve Nakkaş Osman.” Sanat Tarihi Dergisi XVI/1 (2007): 67-108.
• Sağırlı, Abdurrahman. “Süleymannâme.” TDV İslam Ansiklopedisi. 38. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010, 124-127.
• Sayyid Luqman, Hünername II, Crossing the Bridge on the Drava, from the History of Sultan Süleyman, T 413.60. Erişim 20 Eylül 2020. https://viewer.cbl.ie/viewer/object/T_413_60/2/LOG_0000/
• Sümer, Faruk. Türklerde Atçılık ve Binicilik. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1983.
• Şahsuvaroğlu, Haluk Y. “Barbaros’un Seferleri.” Tarihten Sayfalar. Taha Toros Arşivi. https://core.ac.uk/download/pdf/38326634.pdf, Erişim Tarihi: 12 Aralık 2020.
• Tarakçı, Nejat. Deniz Gücünün Osmanlı Tarihi Üzerindeki Etkileri. İstanbul: Deniz Basımevi, 2009.
• Turan, Osman. Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2003.
• Türkçe Sözlük 1-II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1988.
• Türkmen, İlhan. Fatih Sultan Mehmed Dönemi Sırbistan Seferleri. AsiaMinorStudies3/5 (Ocak 2015): 114-134. https://dergipark.org.tr/tr/pub/asm/issue/22911/245284
• Uzun, Mustafa İ. “Ganîzâde Mehmed Nâdirî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 13. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996, 355-356.
• Uzunçarşılı, İbrahim H. Osmanlı Devlet Teşkilatında Kapıkulu Ocakları II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
• Uzunçarşılı, İbrahim H. Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1988.
• Yazıcı, Tahsin. “Fil.” TDV İslam Ansiklopedisi. 13. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996, 67-68.
• Yıldız, Ersin. “Osmanlı Devleti’nin Sefer Organizasyonlarında Kullandığı Hayvanlar (XVI.- XVIII. Yüzyıllar).” Yüksek Lisans tezi, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, 2019.
• Yurdaydın, Hüseyin G. “Matrakçı Nasuh.” TDV İslam Ansiklopedisi. 28. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003, 143-145.