Mimari Bir Eleman: Maşrabiye

Yıl 2022, Sayı: 17, 475 - 496, 27.01.2022

Demet Taşkan , Alzahraa Behzad Ismaeel

https://doi.org/10.26650/artsanat.2022.17.841296

Öz

İslam sanatı ve mimarisinde kullanılan Arapça ve Farsça kökenli bazı terimlerin Türkçede farklı anlamlarda kullanıldığı görülmektedir. “Maşrabiye” kelimesi de bu terimlerden birisidir. İslam coğrafyasında ortaya çıkmış ve uygulanmış olan maşrabiye aslında mimari bir ögenin adıyken Türk Sanat Tarihi literatüründe bir çeşit ahşap tekniği olarak bilinmektedir. Bu tekniğin adı Arapçada hart (خرط (olarak bilinmektedir. Arapça bir kelime olan hart sözcüğünün Türkçedeki karşılığı tornadır. İngilizce ise bu teknik lathe (torna) olarak geçmektedir. Maşrabiye, tüm Batı kökenli kaynaklarda mimari bir eleman olarak bilinmekte ve birkaç farklı tanımı bulunmaktadır. Bu tanımlardan hiçbirinde maşrabiyenin bir ahşap tekniği olduğundan söz edilmemektedir. Bu çalışmanın amacı, mimari bir eleman olan maşrabiyenin kökeni, özellikleri, İslam sanatındaki yeri, Sanat Tarihi literatürüne ne zaman girdiği ayrıca İslam sanatında kullanımı ve gelişimi hakkında detaylı bilgi sunmaktır. Bunun yanında kelime olarak terminolojimizde yer almayan ancak Türk sanatında uygulanmış eserlerin oldukça fazla olduğu “hart tekniği” hakkında bilgi vererek literatürümüze “maşrabiye tekniği” olarak geçmiş bu tekniğe Türkçe bir karşılık sunarak sanat tarihi terminolojisine katkı sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Sanatı, Mimari eleman, Maşrabiye, Hart, Ahşap, Teknik

An Architectural Element: Mashrabiya

Öz

Certain terms of Arabic and Persian origin employed in Islamic art and architecture are used with different meanings in Turkish. “Mashrabiya” is one of those terms. While mashrabiya originated from and was applied in Islamic geography and is the name of an architectural element, it is rather known as a kind of woodworking technique in Turkish Art History literature. This technique is called hart (خرط (in Arabic. The Turkish equivalence of the Arabic word hart is torna. In English, this technique is called lathe. Mashrabiya, on the other hand, is known as an architectural element in all Western sources and has several different definitions. None of those definitions refers to a woodworking technique. This study aims to offer detailed information about the origin and characteristics of mashrabiya, an architectural element, as well as its place in Islamic art, the period when it made its way into the Art History literature and its use and development in Islamic art. The study also aims to contribute to the art history literature by providing information on the hart technique, which has lots of applied examples in the Turkish art despite not being referred to in our literature as a word, and by offering a Turkish contribution to this technique, which has been named the mashrabiya technique in our literature.

Anahtar Kelimeler

Islamic Art, Architectural element, Mashrabiya, Hart, Woodworking, Technique

Kaynakça

• Abd, al-Jawād, “Tawfīq Aḥmad, Ṣabāḥ al-Sayyid Sulaymān: Tārīkh al-ʻimārah wa-al-funūn al-Islāmīyah”, al-Qāhirah: Maktabat al-Anjilū al-Miṣrīyah, 2010.
• Abdel Gelil, Nermine, “A New Mahsrabiyya for Contemporary Cairo: Integrating Traditional Latticework from Islamic and Japanese Cultures”, Journal of Asian Architecture and Building Engineering, May 2006/44, s.37-44.
• Abouseif, Doris Behrens, İslamic Architecture in Cairo: An Introduction, Leiden, New York 1989.
• Alothman, Hıba, An Evaluatve And Crıtıcal Study Of Mashrabıya In Contemporary Archıtecture, A Thesıs Submıtted To The Graduate School Of Applıed Scıences Of Near East Unıversıty, In Partial Fulfillment Of The Requirements For, Nicosia, 2017.
• Barışta, Örcün, “Osmanlı İmparatorluğu Dönemi 19 ve 20. Yüzyıl Sedef İşlerine İstanbul Türbelerinden Sanduka Parmaklıkları Örnekler”, Vakıflar Dergisi, S. 29, Ankara 2005, s. 463-480.