An Important Space in the Traditional Turkish Life Culture: “Başoda” in Ottoman Period Nicosia Houses

Yıl 2022, Sayı: 17, 497 - 527, 27.01.2022

Zihni Turkan , Ergül Koşanlar

https://doi.org/10.26650/artsanat.2022.17.930610

Öz

The traditional Turkish House was formed with the Turkish life culture, beginning with the tent in Central Asia; took its final form in the 19th century and became the typical housing character in Anatolia and other geographies under the sovereignty of the Ottomans. The planning scheme of the Turkish House, with an authentic characteristic, is designed with storeys and their use, plain front, oriel window, slanted roof with wide wooden eaves, hall, multi-functional rooms, and yard. Besides all these features, the largest and most important room of the house, forming an important characteristic, the Başoda (Mainroom) is designed by assessing the value given to guests in the living culture. The Başoda, situated in the most advantageous position in the house regarding illumination, ventilation, and scenery, also has an authentic quality in its interior elements of flooring, walls and ceiling, material, form, and ornamentation, and it in a way it reflects the traditional life philosophy. Having an important place in the rich cultural heritage of the Ottoman Period in Cyprus (1571-1878), 19th century Turkish Houses are designed by Turkish life culture, as in other geographies, and the Başodas are designed meticulously for guests, thus forming an important characteristic. Findings of this study, the importance given to guests in the Traditional Turkish Houses shaped with the traditional life culture, can be observed in the Başodas of 19th century houses in Cyprus.

Anahtar Kelimeler

Nicosia, Cyprus, Turkish, Space, Guest

Geleneksel Türk Yaşam Kültüründe Önemli Bir Mekân: Osmanlı Dönemi Lefkoşa Türk Evlerinde “Başoda” r

Öz

Geleneksel Türk Evi, Türklerin Orta Asya’daki göçebe yaşamlarındaki çadırdan itibaren Türk yaşam kültürüyle biçimlenmiş; son şeklini 19. yüzyılda alarak, Anadolu’da ve Osmanlı egemenliği altındaki diğer coğrafyalarda tipik ev karakterini teşkil etmiştir. Türk Evi’nde, önemli bir karakteristik teşkil eden plan şeması, kat adedi ile katların kullanımı, yalın cephe, cumba, eğimli çatı ile geniş ahşap saçaklar, sofa, çok amaçlı odalar ve avlunun yanı sıra evin en büyük ve en önemli odası olan Başoda, geleneksel yaşam kültüründe misafire verilen değerle tasarlanmıştır. Evin, aydınlatma, havalandırma ve manzara açılarından en avantajlı konumunda yer alan Başoda’nın iç mekân ögeleri olan döşeme, duvar ve tavanları, malzeme, biçim ve süsleme olarak da özgün niteliğe sahiptir ve âdeta geleneksel yaşam felsefesini yansıtmaktadır. Kıbrıs’ın Osmanlı Dönemine (1571-1878) ait zengin kültür mirası içerisinde önemli bir yere sahip 19. yüzyıl Türk Evleri, diğer coğrafyalardaki örnekleri gibi Türk yaşam kültürüne göre biçimlenmiş ve Başodaları da misafir için özenle düzenlenerek tasarlanmıştır. Araştırmamızda gerçekleştirdiğimiz literatür taraması ve alan çalışmaları sonucunda elde edilen bulgular, geleneksel yaşam kültürü ile biçimlenen Geleneksel Türk Evleri’nde misafire verilen önemi, Anadolu dışındaki coğrafyaların yanı sıra Kıbrıs’taki 19. yüzyıl evlerinin başodalarında da ortaya çıkarmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Lefkoşa, Kıbrıs, Türk, Mekân, Misafir

Kaynakça

• Altan, Zekai. Gizemli Kıbrıs (2. Baskı). Lefkoşa: Ateş Matbaacılık Yayını, 2006.
• Anonymous. Lefkoşa Şehri Müze ve Eski Eserleri. Lefkoşa: Kıbrıs Türk Müzelerini ve Eski Eserleri Sevenler Derneği Yayını, 1978.
• Anonymous. Kıbrıs’ta Türk Eserleri. Lefkoşa: Kıbrıs Türk Federe Devleti Eğitim, Gençlik, Kültür ve Spor Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Dairesi Müdürlüğü Yayını, 1982.
• Bağışkan, Tuncer. Kıbrıs’ta Osmanlı - Türk Eserleri. Lefkoşa: Kuzey Kıbrıs Müze Dostları Derneği Yayını, 2005.
• Balkan, Erhan A. Tarihsel Süreç İçerisinde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinde Toplum ve Mimarlık. Mağusa: D.A.Ü. Mimarlık Fakültesi Yayını, 1998.
• Bektaş, Cengiz. Türk Evi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1996.
• Dağlı, Uğur Ulaş. Kıbrıs Sokaklarında Mimariye Yaşama ve Çevreye Dair. Lefkoşa: Işık Kitabevi Yayınları, 1999.
• Eldem, S. Hakkı. Turkish House Ottoman Period I. İstanbul: T.A.Ç. Vakfı Yayını, 1984.
• Eldem, S. Hakkı. Turkish House Ottoman Period III. İstanbul: T.A.Ç. Vakfı Yayını, 1987.
• Gürkan, H. Muzaffer. Dünkü ve Bugünkü Lefkoşa (3. Baskı). Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları, 2006.
• Hasol, Doğan. Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü (Beşinci Baskı). İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayını, 1993.
• Hikmetağalar, Hizber. Eski Lefkoşa’da Semtler ve Anılar. İstanbul: Marifet Yayınları, 1996.
• Kuban, Doğan. Türk Hayat’lı Evi. İstanbul: T.C. Ziraat Bankası Kültür Yayını, 1995.
• Küçükerman, Önder. Kendi Mekânının Arayışı İçinde Türk Evi (4. Basım). İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayını, 1991.
• Küçükerman, Önder ve Güner, Şemsi. Anadolu Mirasında Türk Evleri, İstanbul: T.C. Kültür Bakanlığı Yayını, 1995.
• Salvator, A. Louis. kıbrıs’ın başkenti Levkosia. Çeviri: Vur Yektaoğlu. Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları, 2012.
• Turkan, Zihni. “Kıbrıs’ta İki Müze-Ev Derviş Paşa Konağı ve Saçaklı Ev”, Arredamento Mimarlık, S:213 (2008/05), İstanbul: Boyut Yayın Grubu, 2008, 124-127.
• Turkan, Zihni. “The Place Of Turkish Culture Of The Life In Housing Design: Example Of Turkish Houses In Cyprus During The Ottoman Period”, The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication. July 2016, V:6 I:3, 2016, 343-350.
• Yıldız, Netice. “Tarihi Çevre”, KKTC’DE ÇEVRE SORUNLARI SEMPOZYUMU (KTMMOB. 17-18 Şubat 1994, Lefkoşa: KTMMOB Yayını.197-206, 1994.
• Yürekli, Hülya ve Yürekli Ferhan. Türk Evi Gözlemler-Yorumlar. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayını, 2005.