Osmanlı Döneminde Rodos Kentindeki Camiler ve Mahalleler Üzerine Bir İnceleme

Year 2022, Issue: 17, 131 - 155, 27.01.2022

Furkan Evliyaoğlu

https://doi.org/10.26650/artsanat.2022.17.931448

Abstract

Yaklaşık 3000 yıllık kadim bir geçmişe sahip olan Rodos, 1522 yılında Saint Jean Şövalyeleri’nden alınarak Osmanlı Devleti egemenliği altına girmiştir. Bu dönemde Osmanlı Devleti adayı kuşattıktan sonra öncelikli olarak kent surlarını onarmış ve sur içi bölgesine yerleşmiştir. Ayrıca sur içi bölgesinde yer alan Bizans ve Şövalyeler dönemine ait birçok yapı yeniden işlevlendirilmiştir. Bu yapıların başında kiliseler gelmektedir. Osmanlı döneminde bu kiliseler, camiye, mescide ya da mektebe dönüştürülmüştür. Bunun yanı sıra sur içi bölgesine birçok yeni yapı inşa edilmiştir. Yine bu yapı grubunun başında camiler ve mescitler gelmektedir. Bu çalışma kapsamında öncelikle, Osmanlı döneminde Rodos sur içi bölgesinde yer alan tüm mescitlerin ve camilerin mimari özellikleri incelenmiş, daha sonra bu yapıların plan ve kesitleri derlenerek katalog hâline getirilmiştir. Ayrıca bu yapıların hepsinin konumları mevcut Rodos haritası üzerinde gösterilmiştir. Çalışmanın ikinci aşamasında 1831 yılına ait nüfus sayımı verilerinden Rodos kentine ait mahalle isimleri elde edilmiş, bu mahalle isimleri ile dinî yapılar eşleştirilmiştir. Böylece kente ait mahalle konumlarını ve olası sınırlarını gösteren yeni bir harita üretilerek Osmanlı döneminde Rodos’un görünümü üzerine yorum yapılmıştır. Bu doğrultuda çalışma hem Osmanlı döneminde Rodos adasında bulunan tüm cami ve mescit yapılarının derlendiği katalog çalışması olarak hem de Osmanlı kentlerinde cami ve mahalle ilişkisini inceleyen bir araştırma olarak mimarlık tarihi literatürüne katkı sunmayı amaçlamaktadır.

Keywords

Cami, Haritalama, Mahalle, Osmanlı mimarisi, Rodos

Thanks

Bu makale, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Mimarlık Tarihi Programı öğretim elemanlarından Prof. Dr. Aygül Ağır tarafından 2020-2021 Güz yarıyılında açılan Akdeniz’in Tarihi Liman Kentleri ve Mimarlık isimli ders kapsamında üretilmiştir. Dersin dönem sonu çıktısı olan bu araştırma, Prof. Dr. Aygül Ağır’ın değerli bilgileri, yorumları ve desteği sayesinde ortaya çıkmıştır. Bu sebeple Aygül Hocama ders süreci ve sonrasındaki tüm yardımları için teşekkürlerimi sunarım.

A Research on Mosque and Neighborhood in Rhodes City in the Ottoman Period

Abstract

Having a history of about 3000 years, Rhodes was taken from the Knights of Saint-Jean in 1522 and came under the rule of the Ottoman Empire. During this period, after the Ottoman Empire besieged the island, it primarily repaired the city walls and settled in a walled city. Later, the Ottoman Empire re-functionalized many buildings belonging to the Byzantine and Knights period. Churches are at the top of these structures. During the Ottoman period, these buildings were converted into mosques, masjids, or schools. In addition, many new buildings were built. Again, mosques and masjids are at the top of this building group. Within the scope of this research, first, the architectural features of all the masjids and mosques in the Rhodes city wall region during the Ottoman period were examined, then the plans and sections of these structures were compiled and catalogued. In addition, the locations of all these buildings are shown on the Rhodes map. In the second section of the study, the neighborhood names of the city of Rhodes were obtained from the census data of 1831, and these neighborhood names and religious structures were matched. Thus, a new map showing the neighborhood locations and possible boundaries of the city was produced and an interpretation was made on the appearance of Rhodes during the Ottoman period. In this direction, the study aims to contribute to the literature of architectural history, both as a catalogue study in which all mosques and masjids on the island of Rhodes during the Ottoman period are compiled and as research that examines the relationship between mosques and neighborhoods in Ottoman cities.

Keywords

Mosque, Mapping, Neighborhood, Ottoman architecture, Rhodes

References

• Balducci, Hermes. Rodos’ta Türk Mimarisi. Çev. Celalettin Rodoslu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1987.
• Braudel, Fernard. Akdeniz ve Akdeniz Dünyası. 1 cilt. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay. İstanbul: Eren Yayıncılık, 1989.
• Braudel, Fernard. Akdeniz ve Akdeniz Dünyası. 2 cilt. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay. İstanbul: Eren Yayıncılık, 1990.
• Byzart. “Moschea di Enderum o Kanturi già chiesa di S.ta Maria al Castello.” Erişim: 09 Ocak 2021.
• Çelik, Bülent ve Ünen, Uğur. “XVIII. Yüzyılda Rodos’un Sosyo-Ekonomik, Dinî ve Kültürel Durumu.” Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2, 2 (2015): 52-73. Erişim: 10 Ocak 2021, https://doi.org/10.30803/adusobed.188786.
• Çelikkol, Zeki. Rodos’taki Türk Eserleri ve Tarihçe. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1986.
• De Lamartine, Alphonse. Oeuvres Complétes de Lamartine. Vol.1. Paris: Charles Cosselinet Furne Editeurs, 1836.
• Ergenç, Özer. “Osmanlı Şehirlerinde Mahallenin İşlev ve Nitelikleri Üzerine”. Osmanlı Araştırmaları, 4 (1984): 69-78. Erişim: 10 Ocak 2021.
• Evliyâ Çelebi. Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi. Haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, Robert Dankoff. IX. Kitap. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005.
• Gabriel, Albert. La Cité de Rhodes, MCCCX-MDXXII Topographie Architecture Militaire. Paris: E. de Boccard, 1921.
• Gabriel, Albert. La Cité de Rhodes, MCCCX-MDXXII Architecture Civile et Religieuse. Paris: E. de Boccard, 1923.
• İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi (NEK). Sultan II. Abdulhamid Dönemine Ait Fotoğraf Albümleri.
• Kiel, Machiel. “Rodos.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35. İstanbul: Diyanet Vakfı, 2008, 155-158. Kiel, Machiel. “Bir Taraftan İlgisizlik ve Yıkım Diğer Taraftan Özenli Onarım Arasında Rodos ve İstanköy’deki Osmanlı-Türk Mimari Eserleri,” Rodos ve İstanköy Türk Vakıfları, 205-213. Konya: Eğitim Yayınevi, 2019.
• Konuk, Neval. Midilli, Rodos. Sakız ve İstanköy’de Osmanlı Mimarisi. Ankara: Stratejik Araştırmalar Merkezi, 2008.
• Küçük, Cevdet. “Oniki Ada.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33. İstanbul: Diyanet Vakfı, 2007, 353-355.
• Maglio, E. “At the Periphery of the Empire: Urban Restructuring and Architectural Transformation in Ottoman Rhodes.” Lonaard Magazine 2, (9) (2012): 59-74.
• Matton, Raymond. Villes et Paysages de Gréce. Atina: Institu Francais D'Athenes. 1959.
• Örenç, Ali Fuat. Yakın Dönemimizde Rodos ve On İki Ada. İstanbul: Doğu Kütüphanesi, 2006.
• Rossi, Ettore. Assedio e conquista di Rodi nel 1522 secondo le relazioni edite ed inedite dei Turchi con una notizia sulla biblioteca Hâfiz di Rodi. Roma: Libreria Di Scienze e Lettere, 1927.
• Saf, Oya Hayriye ve Ergül, Emre. “Osmanlı Toplumu Sosyal Yapısının Kent Düzenindeki Temsili.” SKETCH: Journal of City and Regional Planning. 1(1): 15-34. Erişim: 10 Ocak 2021. DOI: 10.5505/sjcrp.2019.77487
• Savary, Claude. Lettres sur la Gréce. Paris, 1788