Tiles of the Konya Green Dome in the Light of New Information

Yıl 2022, Sayı: 18, 319 - 340, 29.07.2022

Çetin Öztürk Ali Fuat Baysal

Öz

Tile has been preferred as a protective exterior coating material in the sixteen-segment dome of the Mevlana Tomb for many periods from the Seljuk period to today. As a result of atmospheric effects, the tiles that adorned the dome for 55 years have been damaged. For this reason, the restoration process was started on the Dome in June 2020 and the tiles of the dome were renewed in this process.
This study discussed the tile restorations in the Kubbe-i Hadrâ (Green Dome) and presented the findings under headings following extensive research and document analysis. In conclusion, we found new information and documents revealing that the dome tiles manufactured in Kütahya in different periods were technically and physically different from each other of different periods, that the tiles were supplied in 1965 by the Taylan Ceramic Factory, not by the Metin Tile Factory. It was also found that the tiles used for the restorations in 1949 were manufactured by the Öz Tile Factory, not by Metin Tile Factory. In addition, we found that Armenian tile makers took part in the production of the tiles of the Kubbe-i Hadrâ; the oldest tiles of the Dome were produced by applying the color-glaze technique and are exhibited in world-famous museums today.

Anahtar Kelimeler

Konya, Green Dome, Tile, Renovation, Kütahya

Yeni Bilgiler Işığında Kubbe-i Hadrâ Çinileri

Öz

Selçukludan bugüne birçok döneme tanıklık eden Mevlânâ Türbesinin on altı dilimli kubbesinde, koruyucu dış cephe kaplama malzemesi olarak geçmişten bugüne çini tercih edilmektedir. Atmosferik etkiler sonucu yaklaşık 55 yıldır kubbeyi süsleyen çinilerde tahribatlar oluşması sebebiyle kubbede 2020 Haziran ayında restorasyon süreci başlatılmış ve bu süreçte kubbenin çinileri yenilenmiştir.
Bu çalışmada, Kubbe-i Hadrâ (Yeşil Kubbe)’da gerçekleşmiş olan çini onarımları ele alınmış ve elde edilen bilgiler başlıklar hâlinde sunulmuştur. Çalışma sonucunda farklı dönemlerde Kütahya’da üretilen kubbe çinilerinin teknik ve fiziksel özellikler açısından değişiklikler gösterdiği, 1965 yılında tamamlanan restorasyonda kullanılan ve kayıtlarda Metin Çini Fabrikası tarafından tedarik edildiği belirtilen çinilerin Taylan Seramik Fabrikası ile ilişkili olduğu, 1949 yılı restorasyonunda kullanılan çinilerin ise bilinenin aksine Metin Çini Fabrikası tarafından değil de Öz Çini Fabrikası tarafından imal edildiği, Kubbe-i Hadrâ çinilerinin üretiminde Ermeni çini ustalarının da rol aldığı, kubbeye ait günümüze ulaşan en eski çini örneklerinin renkli sır tekniğinde imal edildiği ve dünyaca ünlü müzelerde sergilendiği gibi birçok yeni bilgiye ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Konya, Kubbe-i Hadrâ, Çini, Yenileme, Kütahya

Kaynakça

• Akay, Nimetullah. “Osmanlı Devletinin Son Döneminde Mevlevîlik.” Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (34) ( 2015):122-152.
• Arlı, Hakan. “Kütahyalı Mehmet Emin ve Eserlerinin Üslubu.” Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1989.
• Bakırcı, Naci. “Kubbe-i Hadrâ’nın Karamanoğlu Döneminden Günümüze Değişen Çinileri”. İSTEM ( Necmettin Erbakan Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu İlahiyat Fakültesi İslam Tarihi ve Sanatları Bölümü Dergisi) 18 (36) (2020): 541-557.
• Benhür, Çağatay. “Vali Rebii Karatekin Döneminde Tarihî Eser ve Turizm Çalışmalarının Konya Basınına Yansımaları.” SUTAD (Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi) 41 (2017): 353-380.
• Çini, Rıfat. Türk Çiniciliğinde Kütahya. İstanbul: Uycan Yayınları, 1991.
• İzet, Hakkı. “Mevlânâ Türbesinin Çini Kaplamaları ve Anadolu Selçuk Çiniciliğinin Sanat Ve İşçilik Özellikleri.” Belleten 16 (64) (1952): 576-583.
• Kuyumciyan, Dickran. “The Role of Armenian Potters of Kutahia in the Ottoman Ceramic Industry.” Armenian Communities in Asia Minor. California: Ucla Armenian History And Culture Series 13, 2014, 107-130.
• Küçükdağ, Yusuf. “1251 H/1835 M. Tarihli Mevlânâ Türbesi ve Çelebi Efendi Konağı Tamir ve İnşası Defteri.” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türkiyat Araştırmaları Dergisi 2 (1996): 181-206.
• Kürkman, Garo. Toprak, Ateş, Sır. İstanbul: Suna ve İnan Kıraç Vakfı Yayını, 2005.
• Moughalian Sato. Feast of Ashes: The Life and Art of David Ohannessian. Stanford, California: Redwood Press, 2019.
• Moughalian, Sato. “Kütahya’dan Kudüs’e Kudüs’te Ermeni Seramik Ticaretinin Doğuşu.” Sanat Tarihi 265 (2016): 50-57.
• Oğuzoğlu, Yusuf ve Selçuk Mülayim. “Konya Mevlânâ Türbesi’nin Restorasyonu ile İlgili H. 1109 (1698) Tarihli Üç Belge.” Arkeoloji Sanat Tarihi Dergisi 3(3) (1984):115-124.
• Önge, Yılmaz. “Mevlânâ Türbesi’nin Çini Tezyinatı.” I. Milli Mevlânâ Kongresi (Tebliğler). Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları, 1986, 401-408.
• Özönder, Hasan. “Mevlânâ Türbe ve Külliyesinin Tamir ve İlaveler Kronolojisi.” Selçuklu Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi 2 (1987): 13-75.
• Öztürk, Çetin. “Mevlânâ Kubbe-i Hadrâ (Konya) Dış Duvarının 1912 ve 1965 Yıllarındaki Onarımlarında Kullanılan Çinilerin Karakterizasyonu”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi 20 (2020): 900-907.
• Ulueren, Şerife Deniz. “Ferhan Taylan Erder ile yapılan Art röportaj.” Sanat Art Dergisi 17 (Eylül- Ekim 2006), 95-96.
• Şahin, Faruk. “Cumhuriyet Dönemi Kütahya Çini ve Keramik Sanatı.” Sanat Tarihi Yıllığı 8 (1988): 131-151.
• Seropyan, Sarkis. “Vicdanlı Türk Valisi Fâik Âli Ozansoy”. Tarih ve Toplum 23 (1995): 46-50. Taylan Koll Şrti. “İkinci Konkordato İlânı.” Cumhuriyet. 31.03.1963, 4.
• “Victoria ve Albert Müzesinde sergilenen Mevlânâ Türbesine ait çini.” Erişim 12 Eylül 2020. http:// collections.vam.ac.uk/item/O186235/tile-panel-unknown
• “Shaped Tiles in the Cuerda Seca Technique.” Erişim 11 Şubat 2020. https://www.metmuseum.org/ art/collection/search/445345
• Arkeolojik Haber. “Mevlânâ Müzesi’ndeki Kubbe-i Hadrâ’nın çinileri restore edilecek.” Erişim 08 Kasım 2019. https://www.arkeolojikhaber.com/haber-Mevlânâ-muzesindeki-kubbe-i-Hadrânin- cinileri-restore-edilecek-19231
• Ottoman History Podcast. “The Life and Art of Ceramicist David Ohannessian with Sato Moughalian.” Erişim 04 Nisan 2020. https://www.ottomanhistorypodcast.com/2016/07/ armenian-ceramics.html
• “Çini Belgeseli- Yıl: 1977.” Erişim 07 Eylül 2020. https://www.youtube.com/watch?v=Hix1b_ WTY4E
• “Konya Mevlânâ Müzesi’nin yeşil kubbesinin rengi bu olacak.” Erişim 20 Haziran 2020. http:// www.hakimiyet.com/konya-Mevlânâ-muzesinin-yesil-kubbesinin-rengi-bu-olacak-1271094h. htm