Modernleşme Sürecinde Kızların Eğitimi Için Mimarlık: Kız Enstitüleri

Yıl 2023, Sayı: 19, 393 - 414, 31.01.2023

Gizem Özal

https://doi.org/10.26650/artsanat.2023.19.1057057

Öz

Erken Cumhuriyet döneminde modernleşme hareketleri kapsamında önem verilen alanlardan biri kadının eğitimidir. Kadınların modern hayata uyumu, batı medeniyeti ile milli kimliği bir araya getirecek kız enstitüleri aracılığıyla gerçekleştirilmiştir. Ernst Egli ve Bruno Taut gibi yabancı mimarların da tasarladığı bu binalar modernleşme sürecini desteklemiştir.
Bu çalışmada, Erken Cumhuriyet Dönemi modern mimarlığın ve eğitim kurumlarının Türkiye’deki örnekleri olarak kız enstitüleri ele alınmıştır. Kız enstitüleri üzerinden mimari bir okuma yapılmıştır. Çalışma kapsamında Ankara, Afyon, Bursa, İzmir ve Manisa’da bulunan toplam beş okul incelenmiştir. Çalışmanın amacı, kız enstitülerinin kuruluş amaçlarının ve eğitim programlarının incelenmesi, okulların mimari özelliklerinin ve mevcut durumlarının belgelenmesidir. Bu okulların, konum, plan, cephe ve yapım sistemi parametreleri kullanılarak mimari özelliklerinin benzerlik ve farklılıkları üzerinden değerlendirilmesi hedeflenmektedir. Kız enstitülerinin eğitim programı ve inşa edilen okulların sahip olduğu mimari dilin modern mimarlığa katkıları üzerinden tartışma zemini oluşturulmuştur. Günümüzde aynı şekilde mesleki eğitim vermeye devam eden veya işlev değiştiren bu binaların mimari kimliklerin korunması ve uygun müdahaleyle doğru bir şekilde kullanılması önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Kız Enstitüsü, Kadın Eğitimi, Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı, Modernleşme, Girls Institute, Women’s Education, Early Republican Architecture, Modernization, History of Architecture

Architecture for Girls’ Education During the Modernization Period: Girls’ Institutes

Öz

One of the instruments of the modernization project in Türkiye’s Early Republican Period involved women’s education. Women’s social transformation was achieved through the girls’ institutes that would combine Western civilization with national identity. These buildings were designed by foreign architects such as Ernst Egli and Bruno Taut and promoted modernization. This study focuses on girls’ institutes as examples of modern architecture and educational institutions in Türkiye during the Early Republican Period. By focusing on the architecture of the Early Republican Period, the study does an architectural observation through girls’ institutes. Within this context, the study examines a total of five separate schools in Ankara, Afyon, Bursa, Izmir, and Manisa. The aims of the study are to examine the founding purposes and curricula of these girls’ institutes, to document their architectural features and current conditions, and to evaluate the similarities and differences of these institutes’ architectural features by utilizing the parameters of location, plan, facade and construction system. The study utilizes the curricula of the girls’ institutes and the contribution from the architectural language of the schools to modern architecture as a basis for discussion. The girls’ institutes provide solid evidence of the image and role of women and the efforts made toward women’s education. Preserving the architectural identities of these buildings and benefitting from them properly with appropriate interventions are crucial, whether for having them continue to provide vocational education or for changing their function.

Anahtar Kelimeler

Girls Institute, Women’s Education, Early Republican Architecture, Modernization, History of Architecture

Kaynakça

• Ahmad, Feroz. Modern Türkiye’nin Oluşumu. Çev. Yavuz Alogan. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2012. Akşit, Elif Ekin. Kızların Sessizliği Kız Enstitülerinin Uzun Tarihi. İstanbul: İletişim Yayıncılık, 2005.
• Akyüz, Yahya. Başlangıçtan 2001’e Türk Eğitim Tarihi. İstanbul: Alfa Yayınları, 2001.
• Alkan, Cevat, Hıfzı Doğan ve İlhan Sezgin. Mesleki ve Teknik Eğitimin Esasları. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları, 1991.
• Alpagut, Leyla. “Erken Cumhuriyet Döneminde Kızların Eğitimi için Ankara’da İki Önemli Yapı: İsmet Paşa Kız Enstitüsü ve Kız Lisesi.” Mimarlık Dergisi 351 (2010). Erişim 24 Aralık 2022. http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=365&RecID=2289.
• Arat, Zehra. “Kemalizm ve Türk Kadını.”75 Yılda Kadınlar ve Erkekler. Ed. Ayşe Berktay Hacımirzaoğlu. İstanbul: Türkiye Tarih Vakfı Yayınları, 1998.
• Aslanoğlu, İnci. Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı (1923-1938). İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2010.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III. 2. cilt. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 1997.
• Ayata, Ayşe ve Ayça Ergun. “Atatürk ve Türk Kadını.” Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 31 (1998): 11-22.
• Aytaç, Kemal. “Atatürk’ün Eğitim Görüşü.” Atatürk İlkeleri Işığında Türk Eğitim Sistemi Bilimsel Toplantı Kitabı 18-20 Kasım 1981. Ankara: Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu, 1981, 11-21.
• Batur, Afife. “1925-1950 Döneminde Türkiye Mimarlığı,” 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık. Ed. Yıldız Sey. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1998, 217.
• Bir Başkentin Oluşumu. “İsmet Paşa Kız Enstitüsü.” Erişim 9 Ocak 2022. https://www.goethe.de/ ins/tr/ank/prj/urs/geb/bil/ism/trindex.htm.
• Bozdoğan, Sibel. Modernizm ve Ulusun İnşası. İstanbul: Metis Yayınları, 2002.
• Bursa Araştırmaları Merkezi. Bursa’nın Köklü Eğitim Kurumları Necatibey Meslek Lisesi. İstanbul: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2012.
• Cengizkan, Ali ve Müge Cengizkan. Bir Şehir Kurmak Ankara 1923-1933. Ankara: VEKAM Yayınları, 2020.
• Demir, Ataman. Arşivdeki Belgeler Işığında Güzel Sanatlar Akademisi’nde Yabancı Hocalar. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Yayınları, 2008.
• Dewey, John. Türkiye Maarifi Hakkında Rapor. İstanbul: Devlet Basımevi, 1939.
• Doğan, Ayhan ve Mustafa Kılınç. “Cumhuriyet Dönemi Türk Kadınının Modernleşmesinde Öncü Bir Kurum: İsmet Paşa Kız Enstitüsü Ankara (1928-1938).” OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi 29 (2020): 2371-2380.
• Doğan, Hıfzı. “Atatürk’ün İşlevsel Eğitim Anlayışı.” Atatürk Devrimleri ve Eğitim Sempozyumu Bildiriler Kitabı 9-10 Nisan 1981. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınevi, 1981, 69-77.
• Doğan, Hıfzı. “Mesleki ve Teknik Eğitim.” Cumhuriyet Dönemi’nde Eğitim. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1983, 357-382.
• Durukan Kopuz, Ayşe. “Türkiye’de Erken Cumhuriyet Dönemi Yabancı Mimarların İzleri, Franz Hillinger Örneği.” Megaron 3 (2018): 363-373.
• Ergin, Osman Nuri. Türk Maarif Tarihi. İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
• Gürol, Pelin. “Building For Women’s Education During The Early Republican Period in Turkey İsmet Paşa Girl’s Institute in Ankara in the 1930s.” Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, 2003.
• Hasol, Doğan. 20. yy Türkiye Mimarlığı. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, 2017. İnan, Afet. Türkiye Cumhuriyeti ve Türk Devrimi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1998.
• Kaya, Yahya Kemal. İnsan Yetiştirme Düzenimiz: Politika, Eğitim, Kalkınma. Ankara: Nüve Matbaası, 1974.
• Kız Enstitüleri ve Sanat Okulları Sergisi. Ankara: Maarif Vekâleti, 1938.
• Lambert, Jacques. “Kemalist Ankara: İnönü Kız Enstitüsü.” Nafia İşleri Mecmuası 7 (1936): 81-82. Milli Eğitim Bakanlığı. “İsmet İnönü Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi.” Erişim 12 Ocak 2022. http://manisailegitimtarihimuzesi.com/okulumuz/.
• Özalp, Reşat. Rakamlarla Türkiye’de Mesleki ve Teknik Öğretim. Ankara: Maarif Basımevi, 1956. Özalp, Reşat. Türkiye’de 100 Yıllık Mesleki ve Teknik Öğretim. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1961.
• Özkazanç, Alev, Fevziye Sayılan ve Elif Ekin Akşit. “Toplumsal Cinsiyet ve Mesleki Eğitim: Mesleki Teknik Lise Kız Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma.” Fe Dergi 2 (2018): 150-164.
• Özpunar, Hasan. Bir Zamanlar Afyonkarahisar. Afyonkarahisar: Afyonkarahisar Belediyesi Kültür Yayınları, 2014.
• Palazoğlu, Bekir. Atatürk’ün Okul Gezileri. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1999.
• Sirman, Nükhet. “Feminism in Turkey: A Short History.” New Perspectives on Turkey 3 (1989): 1-34.
• Sirman, Nükhet. “Kadınların Milliyeti,” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Milliyetçilik. C. IV. Ed. Tanıl Bora. İstanbul: İletişim Yayınları, 2002, 226-244.
• Soydan, Aynur. “Kadın Kimliğinin Oluşması Çerçevesinde Mesleki Teknik Eğitim (Cumhuriyet İdeolojisinin Kuruluş Sürecinde Kız Enstitüleri 1923-1940).” Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi 1 (2013): 269-287.
• T.C. Manisa Vilayeti Meclisi Umumisi 1938 Yılı Müzakere Zabıtnamesi. İzmir: Bilgi Matbaası, 1938. Tonguç, İsmail Hakkı. Canlandırılacak Köy. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1939.
• Tonguç, İsmail Hakkı. Köyde Eğitim. İstanbul: Devlet Basımevi, 1938.
• Turan, Kemal. Mesleki ve Teknik Eğitimin Gelişmesi ve Mehmet Rüştü Uzel. İstanbul: MEB Yayınları, 1992.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı, “Mustafa Kemal Atatürk’ün Türkiye Büyük Millet Meclisi V. Dönem 2. Yasama Yılı Açılış Konuşması.” Millet Meclisi Tutanak Dergisi 13 (1936): 1.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı. “Mustafa Kemal Atatürk’ün Türkiye Büyük Millet Meclisi I. Dönem 3. Yasama Yılı Açılış Konuşması.” Millet Meclisi Tutanak Dergisi 18 (1922):2.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK). “İstatistik Göstergeler 1923-2013,” Mesleki ve Teknik Okullarda Okul ve Cinsiyetlerine Göre Öğretmen, Öğrenci ve Diploma Alanlar Sayısı. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, 2014, 67.
• Vural, Mithat Kadri. “Cumhuriyet Döneminde İzmir’de Eğitim.” İzmir Kent Ansiklopedisi: Tarih. 2. İzmir: Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesi Yayınları, 2013, 224-232.