Mehmed eş-Şerîf Imzalı Ciltler ve Bezeme Özellikleri

Yıl 2023, Sayı: 19, 79 - 101, 31.01.2023

Fatma Şeyma Boydak

https://doi.org/10.26650/artsanat.2023.19.1081524

Öz

Cilt, kitap veya çeşitli mecmuaları muhafaza etmek için genellikle deri kaplı mukavvadan yapılan kaptır. Bu sanatı icra eden sanatkârlara ise mücellit adı verilmektedir. Bu makalenin konusu, Selçuklu mücellidi Mehmet eş-Şerîf’in imzalı ciltleri ve bu ciltlerin tezyînât özellikleridir. Yazma eser kütüphaneleri ve alana dair literatür içerisinde yapılan araştırmalar neticesinde, Mehmed eş-Şerîf imzalı toplam 8 cilt (TSMK III. Ahmed: 465 ve 2334, Yusuf Ağa YEK: 191, Süleymaniye YEK Mahmud Paşa: 237 ve Turhan Valide Sultan: 253, Vahit Paşa YEK: 1169 ve 1175, V&A Museum) tespit edilmiştir. İmza mühürlerine, ciltlerin köşebentlerinde, kapak ortalarında ya da sertâb ve mikleblerinde rastlanmaktadır. Mühür, 5 mm çapında dairevî formda olmakla birlikte mühürdeki Mehmed (Muhammed) ismi, Hz. Peygamber (s.a.v.)’in adına duyulan hürmet sebebiyle istifin üst kısmına yerleştirilmiştir. Alt kısımda ise eş-Şerîf ibaresi vardır. Ciltler incelendiğinde Mehmed eş-Şerîf’in Anadolu Selçuklu ciltlerinin yapım ve tezyînât kurgusunu devam ettirdiği görülmektedir. İstinsâh tarihli iki örnek (654/1256 tarihli TSMK A. 2334 ve 699/1299 tarihli TMSK A. 465) dikkate alındığında Mehmed eş-Şerîf’in en geç 13. yüzyılın ikinci yarısı itibariyle eser üreten bir Selçuklu devri mücellidi olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Selçuklu Cilt Sanatı, Mehmed eş-Şerif, Mücellit, Mühür, Bezeme

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Bookbindings Bearing the Signature of Mehmed al-Sharīf and Their Decorative Characteristics

Öz

Bookbinding is a covering, usually made of leather-encased cardboard, for holding book pages or various magazines together, and the person who performs this art is called a bookbinder. The subject of this article involves the bindings bearing the signature of the Seljuk bookbinder Mehmet al-Sharīf and the decorative features of these bindings. As a result of the research made in the manuscript libraries and the literature on this field, a total of eight bindings have been found bearing the signature of Mehmed al-Sharīf (TPML A.465 and 2334, Yusuf Aga ML 191, Sulaymaniyah ML Mahmud Pasha 237 and Turhan Valide Sultan 253, Vahit Pasha ML 1169 and 1175, V&A Museum). Signature seals can be found on the corners of the bindings, in the middle of the covers, on the fore-edge flap, or on the envelope flap. The seals are circular with diameters of 5 mm, and bearing the name of Mehmed (Mohammad) within the seal; they are placed at the top of the text line due to respect for the name of the Prophet Mohammed (pbuh). The lower part of the seal has the phrase “al-Sharīf.” When examining the bindings, Mehmed al-Sharīf is seen to have continued the construction and decorative style of the Anatolian Seljuk binding. When considering the two examples TPML A.2334 (dated 654/1256) and TPML A.465 (dated 699/1299), Mehmed al-Sharīf is identified as having been a Seljuk-period bookbinder who produced works in the second half of the 13th century at the latest.

Anahtar Kelimeler

Seljuk Bookbinding Art, Mehmed al-Sharīf, Bookbinder, Seal, Decoration

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Arıtan, Ahmet Saim. “Anadolu Selçuklu Cild San’atı’nın Özellikleri.” I-II. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri. Konya: Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi, 1993, 181-197.
• Arıtan, Ahmet Saim. “Ciltçilik.” TDV İslâm Ansiklopedisi. 7. cilt. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993, 551-557.
• Arıtan, Ahmet Saim. “Selçuklu Cildlerinde İmzalar.” I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildiriler. 1. cilt. Haz. Osman Eravşar. Konya: Selçuk Üniversitesi, 2001. 39-42.
• Arıtan, Ahmet Saim. “Türk Deri İşlemeciliği Bağlamında Türk Cild Sanatı.” 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi Bildiriler: Maddi Kültür. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanlığı, 2008, 121-141.
• Arıtan, Ahmet Saim. “Batı Dünyasının Türk Cild Tarihine Bakışı ve Türk Cild San’atı’nın Tarihi İçindeki Gelişimi.” İstem 15 (2010): 169-192.
• Bayram, Sadi. “XIV. Asırda Tezhiblenmiş, Beylik Dönemine Ait Üç Kur’an Cüzü.” Vakıflar Dergisi 16 (1982): 143-154.
• Bilmiş, Hüseyin Gürsel. “İnebey Kütüphanesi’nden Dokuz Yeni Tespit ile Birlikte Mücellid İmzaları ve Mücellidleri.” Uluslararası Cilt Sanatı Buluşması Sempozyumu – Tebliğler. Ed. Ali Rıza Özcan. İstanbul: Biltur Basım Yayın, 2014, 53-66.
• Bosch, Gulnar, ve John Carswell ve Guy Petherbridge. Islamic Bindings and Bookmaking (A Catalogue of an Exhibition the Oriental Institute the University of Chicago May 18-August 18). Chicago: Chicago Üniversitesi, 1981.
• Boydak, Fatma Şeyma. “Çorum Hasan Paşa Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki Anadolu Selçuklu Cildleri ve Mücellidleri.” Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu. 1. cilt. Ed. Zekeriya Işık. Çorum: Hitit Üniversitesi, 2016. 511-536.
• Boydak, Fatma Şeyma. “Yusuf Ağa Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki 13. Yüzyıl Selçuklu Cildlerinde Mikleb Tasarımları.” Buhara’dan Konya’ya İrfan Mirası ve XIII. Yy. Medeniyet Merkezi Konya (II). Ed. Dilaver Gürer, İbrahim Işıtan, Sami Bayrakçı ve Yusuf Büyükyılmaz. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2019, 493-514.
• Boydak, Fatma Şeyma. “Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki Selçuklu ve Beylikler Dönemi Cildleri.” Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2020.
• Boydak, Fatma Şeyma. “Orta Çağ İslâm Cildlerinde ‘Sikatî Billah’ Mührü.” Marife 20/1 (2020): 265-280.
• Çakmak, Yasin. “Manisa Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki Geometrik Tezyinatlı Ciltler.” Sanatta Yeterlik Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2020.
• Çakmak, Yasin. “Bookbindings with Bookbinder Sealed from Vahid Pasha Manuscript Library.” Middle East International Conference on Contemporary Scientific Studies-VI. İksad Yayınları, 2021, 324-336.
• Çakmak, Yasin. “Topkapı Sarayı Müzesi Depolarındaki Geçme-Örgü Tezyinatlı Cilt Grubu ve Bir Mücellit İmzası.” Milli Saraylar Sanat Tarih Mimarlık Dergisi 21 (2021): 60-89.
• Çaycı, Ahmet. Türk-İslâm Kültüründe Vakıf ve Sanat. Konya: Palet Yayınları, 2018.
• Durmuş, İsmail. “Safedî.” TDV İslâm Ansiklopedisi. 35. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008, 447-450.
• Ersoy, Ayla. Türk Tezhip Sanatı. İstanbul: Akbank Kültür Yayınları, 1988.
• Haldane, Duncan. Islamic Bookbindings in the Victoria and Albert Museum. Londra: The World of Islam Festival Trust, 1983.
• Kaya, Eyyüp Said. “el-Mebsût.” TDV İslâm Ansiklopedisi. 28. cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003, 214-216.
• Kut, Günay ve Nimet Bayraktar. Yazma Eserlerde Vakıf Mühürleri. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2021.
• Le Coq, Albert von. Die Buddhistische Spätantike in Mittelasien Die Manichäischen Miniaturen. Berlin: Verlag Dietrich Reimer Ernst Vohsen, 1923.
• Mavili, Gürcan. “Süleymaniye Kütüphanesi’ndeki 13. ve 14. Yy’lara Ait Cilt Sanatı Örnekleri.” Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2002.
• Özen, Mine Esiner. Türk Cilt Sanatı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1998.
• Raby, Julian ve Zeren Tanındı. Turkish Bookbinding in the 15th Century The Foundation of an Ottoman Court Style. Londra: Azimut Editions, 1993.
• Seçen, İslam. “Klasik Türk Cildinin Yapısal Unsurları ve Çeşitleri.” Türk Sanatının Yapı Taşları II. İstanbul: Bülent Ecevit Üniversitesi Yayınları, 2017, 61-73.
• Tanındı, Zeren. “Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde Ortaçağ İslam Ciltleri.” Topkapı Sarayı Müzesi Yıllık 4 (1990): 102-149.
• Tanındı, Zeren. “Osmanlı Kitaplarının Görkemli Giysileri.” P Dünya Sanatı Dergisi 35 (Güz 2004): 74-85.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. “Osmanlılar’da Nakîbü’l-Eşraflık.” Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014, 167-177.
• Ünver, Ahmet Süheyl. “Anadolu Selçuklu Kitap Süsleri ve Resimleri.” Türk Süsleme Sanatları. 2. cilt. Haz. Gülbün Mesara ve Aykut Kazancıgil. İstanbul: İşaret Yayınları, 2010, 133-174.