Some Findings on Stanisław Chlebowski’s Ottoman War Paintings

Yıl 2023, Sayı: 19, 285 - 310, 31.01.2023

Rumeysa Işık Yayla

https://doi.org/10.26650/artsanat.2023.19.1133958

Öz

Ottoman war tables that majorly contribute to the tradition of historical paintings by taking a role in documenting in terms of its period is a reality that they have made for the sake of old times although they hold a mirror to the experiences dating back centuries. The most important factor behind that is to gain their admiration of the managing group, to carry out the function of propaganda with a political behaviour, and to make a show of strength. For this reason, artists who worked under the palace and produced their paintings in line with the wishes of their patrons have always had to present military achievements with magnificent narratives. Because praise of their leaders through their gained victories, to increase their power in a sense, and immortalise their achievements via imageries are considered as a great success among painters. Furthermore, these paintings also carried out a political mission alongside being artwork. The most outstanding examples of this idea are given by Polish artist Stanisław Chlebowski who served as the court painter of Sultan Abdulaziz in the years between 1870 and 1876. During this period, Ottoman war paintings take first place among the works of the artist who signed many paintings. But these paintings are not only war paintings, they are also important documents that contribute to the visual memory of the historical narrative of the Ottoman Empire in a military sense. In this article, some determinations were made by following the visual traces reflected in Chlebowski’s Ottoman war paintings, and some thoughts were put forward on the innovations that the works brought to the history of Turkish war painting.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Sultan Abdulaziz, Polish Artist, Stanisław Chlebowski, War Painting, Oil Painting

Stanisław Chlebowski’nin Osmanlı Savaş Tabloları Üzerine Bazı Tespitler

Öz

Dönemi açısından belgeleyici bir rol üstlenerek tarih temalı resim geleneğine büyük katkı sağlayan Osmanlı savaş tabloları, geçmişin hatırasını korumak adına yapılmış olsalar da yüzyıllar öncesine dayanan yaşanmışlıkları ölümsüzleştirdikleri bir gerçektir. Bunun gerisinde yatan en önemli etken ise yönetici zümrenin beğenisini kazanmak adına çalışan sanatçıların yapmış oldukları eserleri siyasi bir tutumla propaganda aracına dönüştürmek ve liderler adına bir güç gösterisinde bulunmak istemeleridir. Bu yüzden de saraya bağlı olarak hamilerinin istekleri doğrultusunda eserlerini üreten ressamlar, askerî başarıları her daim görkemli anlatılarla sunmak durumunda kalmışlardır. Çünkü elde etmiş oldukları zaferler vasıtasıyla liderlerini övmek, bir bakıma onların güçlerini arttırmak ve başarılarını imgelerle sonsuza dek yaşatmak onlar için büyük başarı sayılmıştır. Bu fikrin en seçkin örnekleri de 1870-1876 yılları arasında Sultan Abdülaziz’in saray ressamı olarak çalışan Polonyalı sanatçı Stanisław Chlebowski tarafından verilmiştir. Bu süre zarfında çok sayıdaki resme imza atan sanatçının yapıtları arasında ilk sırayı Osmanlı savaş tabloları almaktadır. Fakat bu eserler yalnızca bir savaş resmi değildir, aynı zamanda Osmanlı’nın askerî anlamdaki görsel belleğine katkı sunan önemli belgelerdir. Bu makalede ise Chlebowski’nin Osmanlı savaş tablolarına yansıyan görsel izlerin takibi yapılarak bazı tespitlerde bulunulmuş, eserlerin Türk savaş resim tarihine kazandırmış olduğu yenilikler üzerine birtakım düşünceler ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Sultan Abdülaziz, Stanislaw Chlebowski, savaş resmi, yağlıboya tablo

Kaynakça

• Âgoston, Gabor. Osmanlı’da Savaş ve Serhad. Çev. Kahraman Şakul. İstanbul: Timaş Yayınları, 2013.
• Askeri Müze Resim Koleksiyonu. Haz. Tülin Çoruhlu ve Aysel Çötelioğlu. İstanbul: Askeri Müze ve Kültür Sitesi Yayınları, 1995.
• Askeri Müze Resim Koleksiyonu. Haz. İlkay Karatepe. İstanbul: Askeri Müze ve Kültür Sitesi Yayınları, 2011.
• Başkan, Seyfi. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye’de Resim. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1997.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1978.
• Beydilli, Kemal. “Viyana.” TDV İslam Ansiklopedisi. 43. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013, 113-119.
• Cezar, Mustafa. Sanatta Batı’ya Açılış ve Osman Hamdi. İstanbul: Erol Kerim Aksoy Kültür Eğitim Spor Kitapları, 1995.
• Cezar, Mustafa. “Osmanlı’da Yenilik ve Değişim İçerikli İlk Hareket ve Oluşumlar.” Osmanlı’nın Dış Dünyaya Bakışı (03 Aralık 1999 Seminer Bildirileri). İstanbul: Sanat Tarihi Derneği, 2003, 1-15.
• Coşkuner, Fatma. “Polonya Sanatında Oryantalist Esintiler.” Toplumsal Tarih 152 (Aralık 2014), 50- 57.
• Coşkuner, Fatma. “Empires and Artistic Connections: Sultan Abdülaziz and His Court Painter Stanislaw Chlebowsk.” Türkiye-Polonya İlişkilerinde ‘Temas Alanları’ 1414-2014 Uluslararası Konferansı Bildiriler Kitabı (06-07 Haziran 2014, Varşova). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2017, 100-118.
• Cyfrowe Muzeum Narodowe w Warszawie. “Stanislaw Chlebowski.” Erişim 22 Mayıs 2022. https:// cyfrowe.mnw.art.pl/pl/katalog/779328.
• Emecen, Feridun Mustafa. “Varna Muharebesi.” TDV İslâm Ansiklopedisi. 42. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012, 527-530.
• Emecen, Feridun Mustafa. İmparatorluk Çağının Osmanlı Sultanları I. İstanbul: İSAM Yayınları, 2014.
• Emecen, Feridun Mustafa. ve Erhan Afyoncu. Savaşın Sultanları Osmanlı Padişahlarının Meydan Muharebeleri. II. İstanbul: Bilge Yayım Habercilik, 2018.
• Germaner, Semra ve Zeynep İnankur. Oryantalizm ve Türkiye. İstanbul: Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Sanat Yayınları, 1989.
• Gören, Ahmet Kamil. “Türk Resminde Savaş Teması ve Betimleme Anlayışındaki Dönüşümlerine İlişkin Bir Deneme.” Tarihte Doğu-Batı Çatışması (Semavi Eyice’ye Saygı) Sosyoloji Yıllığı, 12 (İstanbul: Doğu Kitabevi, 2017), 477-486.
• Gülbudak, Özgür. “Le Rire Dergisi’nde Yer Alan II. Abdülhamid Konulu Karikatürler Üzerine Bir İnceleme”. Sanat Tarihi Dergisi 31/1 (2022): 561-597.
• Işık, Mustafa. “Mohaç Savaşı ve Budin’de Osmanlı Hâkimiyetinin Tesisi Meselesi (1526-1541).” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 5/22 (2012): 270-279.
• Işık Yayla, Rumeysa. “Yağlıboya Tablolarda Osmanlı Savaşları (14.-17. Yüzyıl).” Doktora tezi, Sakarya Üniversitesi, 2021.
• Jaczynowski, Lech. “Supposed Gravesites of Wáadysáaw III of Varna.” Social Sciences of Sport: Achievements and Perspectives 14 (2017): 187-209.
• Kaya, Gülsen Sevinç. “Sultan Abdülaziz ve Döneminin Resim Sanatı.” Milli Saraylar: Kültür-Sanat- Tarih Dergisi 17 (2019): 77-101.
• Kılıçbay, Mehmet Ali. “Osmanlı Batılaşması.” Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. I. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985, 147-152.
• Lebet-Minakowska, Anna. “Z Polski do Odessy-z Odessy do Polski, Roman Chojnacki i Stanisław Chlebowski.” Olacy w Odessie. Studia Interdyscyplinarne. Odessa: Wydawnictwo Prymat, 2021, 203-224.
• Majda, Tadeusz. “European Artistic Tradition and Turkish Taste-Stanislaw Chlebowski, The Court Painter of Sultan Abdülaziz.” Uluslararası “Sanatta Etkileşim” Sempozyumu (25-27 Kasım 1998, Ankara) Bildiriler. Ed. Zeynep Yasa Yaman. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2000, 176-181.
• Ministere de la Culture. “Entrée du Sultan Mehmet II à Constantinople le 29 Mai 1453.” Erişim 1 Mayıs 2022. www.pop.culture.gouv.fr/notice/joconde/05620000053.
• Muzeum Narodowe w Krakowie. “Wjazd sułtana Mahometa II do Konstantynopola.” Erişim 5 Mayıs 2022. https://zbiory.mnk.pl/pl/wyniki-wyszukiwania/katalog/288058.
• Muzeum Narodowe w Krakowie. “Epizod z wojen Austriacko-Tureckich.” Erişim 7 Mayıs 2022. https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/katalog/510165.
• Muzeum Narodowe w Krakowie. “Stanislaw Chlebowski.” Erişim 12 Mayıs 2022. https://zbiory.mnk. pl/pl/wyniki-wyszukiwania/zaawansowane/katalog/334955.
• Muzeum Narodowe w Warszawie. “Sobieski pod Wiedniem”. Erişim 20 Mayıs 2022. https://zbiory. mnk.pl/pl/wyniki-wyszukiwania/katalog/335212.
• Olma, Marceli. Kraków Językowy Autoportret Malarza Orientalisty w Listach Prywatnych Stanisława Chlebowskiego.” Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Linguistica 12 (2017): 206-218.
• Peçevî İbrahim Efendi. Peçevî Tarihi 1. Haz. Bekir Sıtkı Baykal. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
• Pehlivan, Gürol. “Varna Savaşı ve Bir Tarih Kaynağı Olarak Gâzavatnâmeler.” Turkish Studies 3/4 (2008): 598-617.
• Renda, Günsel. “Osmanlı Başkentinde Ressamlar ve Yapıtları.” İmparatorluktan Portreler: Suna ve İnan Kıraç Vakfı Koleksiyonu’ndan Seçilmiş Yapıtlarla 18. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Osmanlı Dünyası ve Osmanlılar. İstanbul: Pera Müzesi Yayınları, 2005, 12-18.
• Roberts, Mary. “Ottoman Statecraft and the ‘Pencil of Nature’ Photography, Painting and Drawing at the Court of Sultan Abdülaziz.” Ars Orientalis 43. Ed. Nancy Micklewright. Washington: Smithsonian Institution, 2013, 10-30.
• Roberts, Mary. “Networked Objects.” International Journal of Middle East Studies 45/3 (August 2013): 570-573.
• Roberts, Mary. İstanbul Karşılaşmaları: Osmanlılar, Oryantalistler ve 19. Yüzyıl Görsel Kültürü. Çev. Zeynep Rona. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2016.
• Śliwa, Joachim. “Znad Bosforu do Krakowa. Stanisław Poraj Chlebowski (1835-1884).” Egipt, Grecja, Italia: Zabytki Starożytne z Dawnej Kolekcji Gabinetu Archeologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego: Praca zbiorowa. Krakov: Księgarnia Akademicka, 2007, 262-268.
• Şafak, Nurdan. “Osmanlı Kuruluş Döneminde Devlet.” Belleten LXXVI/276 (Ağustos, 2012): 431- 454.
• Şahin, Kaya. Kanuni Devrinde İmparatorluk ve İktidar: Celalzade Mustafa ve 16. Yüzyıl Osmanlı Dünyası. Çev. Ahmet Tunç Şen. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi (Karlofça Anlaşmasından XVIII. Yüzyılın Sonlarına Kadar). IV/1. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1956.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1973.
• Ürekli, Fatma. “Leh Asıllı Stanislaw Chlebowski’nin Osmanlı Saray Ressamı Olarak İstihdamı ve Ayrılışı.” Tarih Dergisi 71/1 (2020): 281-316.
• Wójcik Agata. “Jean-Léon Gérôme i Stanisław Chlebowski. Dzieje Przyjaźni.” RIHA Journal 13 (2010). Erişim 6 Mayıs 2022. https://d-nb.info/1009368834/34.
• Wójcik, Agata. “Stanisław Chlebowski, Sultan Abdülaziz’in Sarayında.” Çev. Nazan Erbil. Milli Saraylar: Sanat, Tarih, Mimarlık Dergisi 17 (2019): 33-51.
• Zieliński, Stanisław, Podróżnicy, Odkrywcy, Zdobywcy, Badacze, Eksploratorzy, Emigranci- Pamiętnikarze, Działacze i Pisarze Migracyjni. Warszawa: Instytut Wydawniczy Ligi Morskiej i Kolonjalnej, 1933.