Osmanlı Minyatür Sanatında Ağaç Türleri (16. Yüzyıl)

Yıl 2023, Sayı: 19, 49 - 77, 31.01.2023

Tuba Azaklı

https://doi.org/10.26650/artsanat.2023.19.1134702

Öz

Tarih boyunca sanatın her şubesinde motif olarak karşılaşılan ağaç mefhumu, her bir sanat özelinde çeşitli araştırma ve çalışmalara konu olmaktadır. Bu bağlamda minyatürlerde kompozisyonun ayrılmaz parçası ve mühim bir unsuru olan ağaçların, türleri yönüyle incelenmesi değerlidir. Araştırma kapsamında Osmanlı minyatür sanatındaki ağaç türleri, 16. yüzyıla ait çok sayıda yazma eser üzerinden incelemeye tabi tutulmuştur. Klasik dönemin zengin örnekleri üzerinden yapılan bu tahlillerde tarih kaynakları, seyahatnameler ve belgelerin kullanılmasının yanı sıra ağaç türlerinin tespitinde botanik ilminden yararlanılmıştır. İncelemeler ışığında 16. yüzyıl minyatüründe, Doğu’daki fantastik bezemenin yerini alan realist tavrın ağaç örneklerine büyük ölçüde yansıdığı ve ağaçların minyatürün belgesel değerine katkı sağladığı görülmüştür. Örneklerde tabiat unsurlarının gerçek görünümüne yaklaştığı ve ağaç türlerinin belirginleştiği fark edilmektedir. Bulgular neticesinde, betimlenen coğrafyayla uyumlu olarak Osmanlı minyatüründe tabiattaki ağaç türlerinin birçoğunun teşhis edilebildiği söylenebilir. Dönemin minyatürlerinde görülen ağaç türleri arasında servi, bahar dalı, çınar, hurma ile birlikte meyve ağaçları, iğne yapraklı ağaçlar, kavak, at kestanesi, meşe ve türü belirgin biçimde anlaşılan istisnai ağaç örneklerine de tesadüf edilmiştir. Yapılan bu çalışma 16. yüzyıl Osmanlı minyatürünün ne denli zengin ağaç envanterine sahip olduğunu ortaya çıkarmanın yanı sıra dönemin üslup ve tasarım çeşitliliğini de gözler önüne sermektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Sanatı, Minyatür Sanatı, Ağaç, Türk Sanatı, Sanat Tarihi, Ottoman Art, Miniature Art, Tree, Turkish Art, Art History

Tree Species in Ottoman Miniature Art (16th-Century)

Öz

The concept of the tree, which is encountered as a motif in every branch of art throughout history, has been the subject of various research and studies in each art specifically. In this context, it is valuable to examine the trees, which are an integral part and an important element of the composition in miniatures, in terms of their species. Within the scope of the research examined a large number of manuscripts from the sixteenth century. In the analysis of tree samples of these works, which contain the richest examples of the classical period, historical sources, travel books and documents were used, as well as botanical science in the determination of tree species. As a result of the findings, it can be said that many of the tree species in nature can be identified in the Ottoman miniature by the described geography. Among the tree species seen in the period, cypress, plane tree and date palm are formed, fruit trees, coniferous trees, poplar, Aesculus hippocastanum, oak and exceptional tree specimens have also been encountered. This study reveals how rich the tree (wood) inventory of the 16th-century Ottoman miniature was, as well as the richness of style and design of the period.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Art, Miniature Art, Tree, Turkish Art, Art History

Kaynakça

• Adıgüzel Toprak, Filiz. “Süleymannâme (TSM. H. 1517) Minyatürlerinde Ağaçlar: Uygulama Teknikleri Üzerine Bir İnceleme”. Akdeniz Sanat 3/5 (2010): 143-157.
• Akalay (Tanındı), Zeren. “Tarihi Konuda İlk Osmanlı Minyatürleri”. Sanat Tarih Yıllığı 2 (1968): 102-116.
• Aksu, Hüsamettin. “İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde Bulunan Minyatürlü, Resimli, Şekilli, Cedvelli, Plan ve Haritalı (Türkçe, Arapça, Farsça) Yazmalar”. Sanat Tarihi Yıllığı 13 (1988): 19-62.
• Aksu, Hüsamettin. “Sultan III. Murat Şehinşehnamesi”. Sanat Tarihi Yıllığı 9-10 (1981): 1-22.
• Anafarta, Nigar. Hünername Minyatürleri ve Sanatçıları. İstanbul: Doğan Kardeş Matbaacılık, 1969.
• Atasoy, Nurhan. Hasbahçe: Osmanlı Kültüründe Bahçe ve Çiçek. İstanbul: Aygaz, 2002.
• Atasoy, Nurhan. Silahşör, Tarihçi, Matematikçi, Nakkaş, Hattat, Matrakçı Nasuh ve Menazilnâme’si: Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han. İstanbul: Masa Yayınları, 2015.
• Atasoy, Nurhan. “Osmanlı’da Bahçe Köşkleri.” P Dünya Sanatı Dergisi 33 (2004): 100-107.
• Atasoy, Nurhan. “Türk Minyatüründe Tarihi Gerçekçilik (1579’da Kars).” Sanat Tarihi Yıllığı 1 (1965): 103-109.
• Atıl, Esin. Süleymanname: The İllustrated History of Suleyman the Magnificent. New York: National Galllery of Art, 1986.
• Bağcı, Serpil, Filiz Çağman, Günsel Renda ve Zeren Tanındı. Osmanlı Resim Sanatı. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2006.
• Bourdio, Eric A. The Illisturated Book of Tree. [y.y.]: Salamander Books, 1999.
• Chardin, Jean. Chardin Seyahatnamesi: İstanbul, Osmanlı Toprakları, Gürcistan, Ermenistan, İran 1671-1673. Ed. Stefanos Yerasimos. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2013.
• Chesneau, Jean. D’aramon Seyahatnamesi: Kanuni Devrinde İstanbul-Anadolu Mezopotamya. Çev. Işıl Erverdi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2012.
• Chisholm, Jane. Ağaçlar. TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, 2011.
• Çağman, Filiz ve Zeren Tanındı. İslam Minyatürleri Topkapı Sarayı Müzesi. İstanbul: Tercüman Gazetesi, 1979.
• Çığ, Kemal. “Türk ve İslam Eserleri Müzesindeki Minyatürlü Kitapların Kataloğu.” Şarkiyat Mecmuası 3 (1959): 51-90.
• Demiriz, Yıldız. “Türk Sanatında Bahar Açmış Meyva Ağacı Motifi.” Birinci Milli Türkoloji Kongresi (İstanbul, 6-9 Şubat 1978) Tebliğler (İstanbul: Kervan Yayınları, 1980), 387-400.
• Ergun, Pervin. Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2004.
• Evliyâ Çelebi. Seyahatnâme. 2. cilt. haz. Yücel Dağlı ve Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005.
• Eyice, Semavi. Topkapı Sarayı. İstanbul: EPOCH Yayınları, 1985.
• Hammer, Joseph Freiherr Von. Büyük Osmanlı Tarihi. 7. cilt. Haz. Erol Kılıç ve Mümin Çevik. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1992.
• Johnson, Owen ve David More. Tree Guide. UK: Herper Collins Publishers, 2015.
• Kazan, Hilal. “Farklı Açıdan Bir Bakışla Şehnameci Seyyid Lokman’ın Saray İçin Hazırladığı Eserler.” Osmanlı Araştırmaları 37 (2010): 117-136.
• Keskiner, Cahide. Minyatür Sanatında Doğa Çizim ve Boyama Teknikleri. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2004.
• Kumcu İlal, Sühendan. “Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irâkeyn-i Sultan Süleyman Han Minyatürlerinin Doğa ve Bitki Örtüsünün İncelenmesi.” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1995.
• Mamıkoğlu, Necati Güvenç. Türkiye’nin Ağaç ve Çalıları. İstanbul: NTV Yayınları, 2007.
• Necipoğlu, Gülru. 15. ve 16. Yüzyılda Topkapı Sarayı; Mimarî, Tören ve İktidar. Çev. Ruşen Sezer. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
• Öz, Tahsin. “Hünernâme ve Minyatürleri.” Güzel Sanatlar 1 (1939): 3-6.
• Öztürk, Meriç Türker. “Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı’na Bağlı İstanbul Bölgesi Kütüphanelerinde Yer Alan Minyatürlü Eserlerin Kataloğu.” Uzmanlık Tezi, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2012.
• Peçevî, İbrahim. Peçevî Tarihi. 1. cilt. Haz. Bekir Sıtkı Baykal. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1981.
• Renda, Günsel. “İstanbul Türk ve İslâm Eserleri Müzesi’ndeki Zübdetü’t-Tevarih’in Minyatürleri.” Sanat 6 (Haziran 1977): 58-67.
• Tanındı, Zeren. Siyer-i Nebî; İslam Tasvir Sanatında Hz. Muhammed’in Hayatı. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları, 1984.
• Tavernier, Jean Bapiste. Tavernier Seyahatnâmesi: Stefanos Yerasimos’un Anısına. Çev. Teoman Tunçdoğan. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2006.
• Yurdaydın, Hüseyin Gazi. Nasûhü’s-Silâhi (Matrakçı), Beyan-ı Menâzil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1976.