İstanbul Tarihî Yarımada’da Bizans Dönemi’nin Korunması ve Sunumu: İbrahim Paşa Sarayı ve Beyazıt Külliyesi İmareti’ndeki Kentsel Arkeolojik Değerler

Yıl 2023, Sayı: 20, 227 - 261, 31.07.2023

Neşe Karaçay Aynur Çiftçi

https://doi.org/10.26650/artsanat.2023.20.1232850

Öz

Çok katmanlı bir yerleşim yeri olan İstanbul Tarihî Yarımada’da tescilli yapıların restorasyon çalışmalarında yapılan müdahaleler sırasında farklı dönemlere ait değerlerle karşılaşılmaktadır. Ortaya çıkan bu değerlerin mevcut yapılarla birlikte korunması, bir arada sunulması ve kent sakinlerinin hayatına bir öğrenme kaynağı olarak katılması önemli bir konudur. Ancak, bu değerlerin yeterince doğru bir şekilde sunulamaması, Bizans katmanlarının kentlinin kazanımına sunulmasını engellemektedir. 16. yüzyılda inşa edilen İbrahim Paşa Sarayı’nın Türk İslam Eserleri Müzesi olarak 1966’daki işlevlendirme kararının ardından restorasyon çalışmaları başlanmış ve yapının avlusunda yapılan kazılarda Bizans Hipodromu’na ait arkeolojik değerlerle karşılaşılmıştır. 1505 yılında yapılan Beyazıt Külliyesi İmareti’ndeki restorasyonda ise kütüphane işlevi ile ilgili teknik mahallerin imalatına yönelik olarak 2012 tarihinde iç bahçede bir kazı yapılmıştır. Kazı sonucunda yarım daire biçimli bir yapı kalıntısına rastlanmıştır. İbrahim Paşa Sarayı ve Beyazıt Külliyesi İmareti’nde yer alan Bizans dönemi arkeolojik değerlerin korunması ve sunum sorunlarının tespiti için çeşitli incelemeler yapılmıştır. Arkeolojik değerlerin ilgili koruma kurulu arşivi taranarak karar süreçleriyle ilgili yazılı belgelere ulaşılmıştır. Yerinde gözlem ve tespitlerle ise kentsel arkeolojik değerlerin mevcut durumu ortaya konmuştur. Bu çalışmada, tescilli yapıların restorasyon sürecinde ortaya çıkan arkeolojik değerlerin korunması ve sunumuyla ilgili bilgiler sağlanmış ve buna yönelik öneriler geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, Tarihî Yarımada, Bizans, Kentsel Arkeolojik Değer, Koruma ve Sunum

Conservation and Presentation of the Byzantine Period on the Historical Peninsula of Istanbul: Urban Archaeological Values in Ibrahim Pasha Palace and Imaret of Beyazıt Complex

Öz

In the Historical Peninsula of Istanbul, which is a multi-layered settlement area, various values from different periods are found during the restoration works of historical buildings. The preservation of these discovered values together with the historical buildings, their presentation together, and incorporating them as a source of learning for the city’s residents is an important topic that also interests experts from different disciplines. However, the inadequate presentation of these values prevents the integration of Byzantine layers into the city. Built in the 16th century, Ibrahim Pasha Palace was given the function of the Turk and Islamic Art Museum in 1966. The ruins of a Byzantine hippodrome were found during excavations in the courtyard. Built in 1505 and now used as a library, the Beyazıt Complex Imaret started restoration works in 2012. As a result of excavations in the inner garden, remains of a semicircular church were found. Various investigations were carried out to determine the conservation and presentation problems of the Byzantine archaeological values in Ibrahim Pasha Palace and Beyazıt Complex Imaret. The decisions of the regional conservation council on selected archaeological values were examined. A detailed assessment of the current condition of urban archaeological values has been carried out. In this study, information on the archaeological preservation and presentation of historical buildings during the restoration process is provided and recommendations are developed.

Anahtar Kelimeler

Istanbul, Historical Peninsula, Byzantine, Urban Archeological Values, Preservation and Presentation

Kaynakça

• Accardi, Daniele ve Renato Aldo. “Architectures “on ruins” and Ambiguous Transparency: The glass in Preservation and Communication of Archaeology.” Journal of Cultural Heritage 9 (2008): 107-112. google scholar
• Altınöz, Güliz Bilgin. “Urban Archaeology: As the Bases for The Studies on the Future of the Town Case Study: Bergama.” Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, 2002. google scholar
• Altuğ, Kerim. “İstanbul’da Bizans Dönemi Sarnıçlarının Mimari Özellikleri ve Kentin Tarihsel Topografyasındaki Dağılımı.” Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2013. google scholar
• Anes, Lara Delgado.”Integration and Musealisation of Archaeological Heritage on Private Land in Andalusia, Spain.”Complutum 27 (2) (2016): 385-399. google scholar
• Aslan, Zaki M. “Design of Protective Structures for The Conservation and Presentation of Archaeological Sites.” Doktora Tezi, Londra Üniversitesi, 2008. google scholar
• Atasoy, Nurhan. İbrahim Paşa Sarayı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2012. google scholar
• Aykaç, Pınar. “Determination Of Presentation Principles For Multi-layered Historical Towns Based On Cultural Significance Case Study: Tarsus.” Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, 2008. google scholar
• Çetin, Funda Yaka, ve İpekoğlu Başak.»Impact of Transparency in the Design of Protective Structures for Conservation of Archaeological Remains.» Journal of Cultural Heritage 14 (2013): 21-24. google scholar
• Dal Rî, Cristina, Susanna Fruet, Paolo Bellintani, Nicoletta Pisu, Nicola Macchioni, Benedetto Pizzo ve Chiara Capretti. “Preserving Archaeological Remains In Situ: Three Case Studies in Trentino, Italy.” Conservation and Management of Archaeological Sites 14 (2013): 239-248. google scholar
• Doyduk, Senem. “Nesne Merkezli Koruma Yaklaşımına Tamamlayıcı Bir Olgu Olarak Kentsel Arkeolojik Yığılma.” Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 2010. google scholar
• Duyuran, Rüstem. “İstanbul Adalet Sarayı İnşaat Yerinde Yapılan Kazılar Hakkında İkinci Rapor.” İstanbul Arkeoloji Müzeleri Yıllığı 6 (1953): 21-27. google scholar
• Emre, Bedel. “Çok Katmanlı Kent Sisteminde Mekânsal Süreklilik ve Sürdürülebilir Planlama Yaklaşımları: Tarihi Yarımada, Tahtakale-İstanbul.” Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2017. google scholar
• Esmer, Mine. “İstanbul’daki Orta Bizans Dönemi Kiliseleri ve Çevrelerinin Korunması İçin Öneriler.” Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2012. google scholar
• Eyice, Semavi. “Beyazıt II Camii ve Külliyesi,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları,1992, 45-49. google scholar
• Eyice, Semavi. “İbrahim Paşa Sarayı,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012, 345. google scholar
• Eyice, Semavi. Tarih Boyunca İstanbul. İstanbul: Etkileşim Yayınları, 2006. google scholar
• Gregory, David ve Henning Matthiesen. “The 4th International Conference on Preserving Archaeological Remains In Situ (PARIS4).” Conservation and Management of Archaeological Sites 14 (2012): 1-6. google scholar
• Haas, Walter. “The Presentation of Research in and Under Existing Buildings.” Conservation and Management of Archaeological Sites (3:1-2) (1999): 69-82. google scholar
• Kızıltan, Zeynep ve Turgut Saner. İstanbul’da Arkeoloji-İstanbul Arkeoloji Müzeleri Arşiv Balgeleri (1970-2010). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011. google scholar
• Kuban, Doğan. İstanbul: Bir Kent Tarihi / Bizantion, Konstantinopolis. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2004. google scholar
• Kuban, Doğan. İstanbul 1600 Yıllık Bir Müzedir. Kent ve Mimarlık Üzerine İstanbul Yazıları. İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi, 2020. google scholar
• Mango, Cyril. Bizans Mimarisi. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi, 2006. google scholar
• Müller-Wiener, Wolfgang. İstanbul’un Tarihsel Topografyası. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007. google scholar
• Sinanlar, Seza. Bizans Araba Yarışlarından Osmanlı Şenliklerine At Meydanı. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2005. google scholar
• Soysal, Ufuk. “İbrahim Paşa Sarayı İkinci Avlu Zemin Kotunda Yer Alan Kalıntıların Koruma ve Onarım Çalışmaları,” Kârgir Yapılarda Koruma ve Onarım. İstanbul: Kudep, 2016, 107-115. google scholar
• Sunter, Sinem. “Tarihi Bir Yapının Müze Olarak İşlevlendirilmesi İbrahim Paşa Sarayı- Türk ve İslam Eserleri Müzesi Örneği,” İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 5 (8) (2016): 2522-2435. google scholar
• Van Os, Bertil J.H., Tessa de Groot, Jose Schreurs, Marc Stappers, ve Marjolein Verschuur. “Combining New Awareness and Public Support for Archaeology with In Situ Preservation of an google scholar
• Archaeological Monument.” Conservation and Management of Archaeological Sites 18 (2016): 342-352. google scholar
• Yazgan, Esra Özkan. “Anıtsal Kültür Varlıklarının Müze Olarak Kullanımına Yönelik Yaklaşımın İstanbul İbrahim Paşa Sarayı Örneğinde İrdelenmesi.” Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, 2011. google scholar