Byzantine Era Metal Lighting Devices from the Troy Museum

Yıl 2023, Sayı: 20, 329 - 353, 31.07.2023

Oğuz Koçyiğit

https://doi.org/10.26650/artsanat.2023.20.1289454

Öz

Çanakkale Museum of Troy, which focuses on the preservation and display of the cultural heritage of the Çanakkale region, was called Troad in antiquity and Hellespont in the Byzantine era and contains a considerable number of Byzantine artifacts. An important part of these artifacts is Byzantine lighting devices. There is a considerable number of Byzantine artifacts in this museum and an important group of these are Byzantine lighting devices. While a small group of them consists of terracotta, the majority are metal works and most of these lighting devices belong to the early Byzantine period. Of these metal objects, which are in the Troy Museum collection and whose total number is twenty-three, fourteen of them belong to the F. Calvert collection and they were delivered to the museum in the 1930s, and the others were included in the museum collection through purchase and donate. And this short study aims to contribute to some general opinions about the common methods and studies used in lighting in the Byzantine period, and how the lighting problem was solved in the Byzantine period, through a small group of lighting tools in the Troy Museum.

Anahtar Kelimeler

Çanakkale, Troy Museum, Byzantine, lighting devices, lamp, polykandilion

Troya Müzesi’nde Bulunan Bizans Dönemi Metal Aydınlatma Araçları

Öz

Antik çağda Troas, Bizans döneminde ise Hellespont olarak adlandırılan Çanakkale yöresinin kültürel mirasının korunması ve sergilenmesine odaklanan Troya-Çanakkale Müzesi’nde bugün hatırı sayılır miktarda Bizans eseri bulunmaktadır. Bu eserlerin önemli bir kısmını da aydınlatma araçları oluşturmaktadır. Her biri birbirinden farklı ve değişik aydınlatma tekniklerine ait bu eserlerin küçük bir bölümü pişmiş toprak olmasına rağmen çoğunlukla metal malzemeden üretilmiştir. Bunlar arasında Orta ve Geç Bizans Dönemi’ne ait sınırlı sayıda örnek bulunmakla birlikte, büyük kısmı Erken Bizans Dönemi’ne tarihlendirilmektedir. Bu çalışmanın konusunu kandiller başta olmak üzere, kandil taşıyıcıları, kandil diskus kapakları ya da cam kandil askıları ve polykandilion gibi çeşitli aydınlatma araçlarına ait eserler grubu oluşturmaktadır. Troya Müzesi koleksiyonunda bulunan ve toplam sayıları yirmi üç olan söz konusu bu metal eserlerin on dördü 1930’lu yıllarda müzeye teslim edilen F. Calvert koleksiyonuna ait olup diğerleri satın alma ya da bağış yoluyla müze koleksiyonuna dâhil edilmiştir. Dolayısıyla bu çalışmada Troya Müzesi’nde bulunan küçük bir grup aydınlatma aracı üzerinden Bizans Dönemi’nde aydınlatmada kullanılan yaygın yöntem ve tekniklerin neler olduğu ve Erken Bizans Dönemi’nde aydınlatma probleminin nasıl çözümlendiğine dair genel bazı sorunlara katkı sunmak amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çanakkale, Troya Müzesi, Bizans, aydınlatma teknikleri, kandil, polykandilion

Kaynakça

• Acara, Meryem ve Bedia Yelda Olcay. “Bizans Döneminde Aydınlatma Düzeni ve Demre Aziz Nikolaos Kilisesi”nde Kullanılan Aydınlatma Gereçleri”. Adalya II (1998): 249-266. google scholar
• Acara, Meryem. “Bizans Döneminde Maden Aydınlatma Araçlarının Kullanımı ve Orta Bizans Dönemi Polykandilionları”. Ortaçağ’da Anadolu. Prof. Dr. Aynur Durukan’a Armağan. Ed. Nermin Şaman Doğan. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 2002, 23-37. google scholar
• Acara, Meryem. “Madeni Buluntular 1989-1999“. Aziz Nikolaos Kilisesi Kazıları 1989-2009. Ed. Sema Doğan ve Ebru Fatma Fındık. İstanbul: Homer Kitabevi ve Yayıncılık, 2018, 353-380. google scholar
• Allen, Susan Heuck. “Principally for Vases, Etc.; The Formation and Dispersal of the Calvert Collection”. Anatolian Studies 46 (1996): 145-165. google scholar
• Allen, Susan Heuck. Finding the Walls of Troy: Frank Calvert and Heinrich Schliemann at Hisarlık. Berkeley: University of California, 1999. google scholar
• Atasoy, Sümer. “Halûk Perk Koleksiyonu’ndan Bronz Kandiller”. Tuliya I (2003): 193-230. google scholar
• Atasoy, Sümer. “İstanbul Arkeoloji Müzesi’ndeki El Şeklinde Bronz Kandil/Mum Taşıyıcılar”. Muhibbe Darga Armağanı. Ed. Taner Tarhan, Aksel Tibet ve Erkan Konyar. İstanbul: Sadberk Hanım Müzesi, 2008, 109-114. google scholar
• Atasoy, Sümer. Bronze Lamps in the Istanbul Archaeological Museum. An Illustrated Catalogue. Oxford: Archaeopress, 2005. google scholar
• Bailey, Donald M. A Catalogue of the Lamps in the British Museum, IV, Lamps of Metal and Stone, and Lamps Stands. London: British Museum Press, 1996. google scholar
• Bouras, Laskarina. “Byzantine Lighting Devices”. Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik 32/3 (1981): 479-491. google scholar
• Bouras, Laskarina ve Maria G. Parani. Lighting in Early Byzantium. Washington: Dumbarton Oaks Byzantine Collection Papers, 2008. google scholar
• Bouras, Laskarina. “Lighting, Ecclessiastical”. The Oxford Dictionary of Byzantium. Ed. Alexander Kazhdan. Oxford: Oxford Üniversitesi Yayınları, 1991, 1227-1228. google scholar
• Cutler, Anthony ve Timothy E. Gregory. “Lamps”. The Oxford Dictionary of Byzantium. Ed. Alexander Kazhdan. Oxford: Oxford Üniversitesi Yayınları, 1991, 1171-1172. google scholar
• Çetinel, Kübra. Bizans Sanatında İmparator Tahtları. Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, 2022. google scholar
• Falco Daim, Benjamin Fourlas, Katarina Horst ve Vasiliki Tsamakda. Spatantike und Byzanz, Bestandskatalog Badisches Landesmuseum Karlsruhe Objekte aus Bein, Elfenbein, Glas, Keramik, Metali undStein. Mainz: Römisch - Germanischen Zentralmuseums, 2017. google scholar
• Davidson, Gladys. Corinth XII: The Minor Objects. Princeton: The American School of Classical Studies at Athens, 1952. google scholar
• Demirel-Gökalp, Zeliha. Türkiye Müzelerindeki Bizans Dönemine Ait Maden Aydınlatma Araçları. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2001. google scholar
• Demirel-Gökalp, Zeliha. “Bizans Dönemine Ait Bronz Kandiller ve Bir Tipoloji Önerisi”. Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 3 (2002): 173-200. google scholar
• Demirel-Gökalp, Zeliha. “Erken Bizans Dönemine Ait Dört Bronz Polykandilion”. Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (2004): 45-58. google scholar
• Demirel-Gökalp, Zeliha. “Some Examples of Byzantine Bronze Lamps in Turkish Museums”. Lychnological Acts 1. Actes du 1er Congres International d”etudes sur le Luminaire Antique. Ed. Laurent Chrnazovski. Nyon-Geneve: Montagnac, 2005, 69-71. google scholar
• Demirel-Gökalp, Zeliha. “Kütahya Müzesindeki Bazı Maden Eserler”. Kütahya Müzesi 2015 Yıllığı ‘50. Yıl Anısına’. Yay. Haz. Serdar Ünan. Ankara: Bilgin Kültür ve Sanat Yayınları, 2016, 241268. google scholar
• Demirer, Ünal. “2013 Yılı Perge Kazılarından Bir Metal Buluntu Grubu”. Cedrus IV (2016): 243259. google scholar
• Demirer, Ünal. Kibyra Metal Buluntuları. Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi, 2013. google scholar
• Galavaris, George. “Some Aspects of Symbolic Use of Lights in the Eastern Church Candles, Lamps and Ostrich Eggs”. Byzantine and Modern Greek Studies IV (1978): 69-78. google scholar
• Gill, M. V. “The Small Finds“. Excavations at Saraçhane in Istanbul, Volume 1. The Excavations, Structures, Architectural Decoration, Small Finds, Coins, Bones and Molluscs. Ed. Richard Martin Harrison ve L. B. Hill. Princeton: Princeton Üniversitesi Yayınları, 1986, 226-277. google scholar
• Glass, Wax and Metal. Lighting Technologies in Late Antique, Byzantine and Medieval Times. Ed. Ioannis Motsianos ve Karen S. Garnett. Oxford: Archaeopress, 2019. google scholar
• Güngör, Eda, Gülgün Köroğlu ve Ergün Laflı. “Yumuktepe Pişmiş Toprak Kandilleri”. XIII. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri Kitabı. Ed. Kadir Pektaş. İstanbul: Pamukkale Üniversitesi, 2010, 333-341. google scholar
• Iliades, Ioannis G. “Light and Lighting Devices in Wall Paintings of Byzantine Churches in Thessaloniki”. Glass, Wax and Metal Lighting Technologies in Late Antique, Byzantine and Medieval Times. Ed. Ioannis Motsianos ve Karen S. Garnett. Oxford: Archaeopress, 2019, 225-233. google scholar
• İmrana Altun, Feride. “İzmir Arkeoloji Müzesi Envanterine Kayıtlı Bir Grup Bronz Eser”. Sanat Tarihi Dergisi 29/2 (2020): 541-565. google scholar
• Kazhdan, Aleksander ve Laskarina Bouras. “Lighting in Everyday Life”. The Oxford Dictionary of Byzantium. Ed. Alexander Kazhdan. Oxford: Oxford Üniversitesi Yayınları, 1991, 1228. google scholar
• Köroğlu, Gülgün ve Ozan Hetto. “Ayşe Mina Esen Koleksiyonu’ndan Geç Roma-Erken Bizans Dönemi Kandillerinden Örnekler”. 24. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Kitabı. Ed. Enes Kavalçalan. Nevşehir: Hacı Bektaş Üniversitesi Yayınları, 2021, 405-427. google scholar
• Laflı, Ergün ve Maurizio Buora. “Roman, Early Byzantine and Islamic Bronze Lamps from Southern Anatolia”. Archiv Onentâlri 82 (2014): 431-458. google scholar
• Lightfoot, Chris S. “Ortaçağ’da Aydınlatma Teknikleri ve Amorium’da Ele Geçen Buluntular”. XII. Ortaçağ - Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Sempozyumu Bildiri Kitabı. Ed. Ali Osman Uysal, Alptekin Yavaş, Mesut Dündar ve Oğuz Koçyiğit. İzmir: Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları, 2010, 41-49. google scholar
• Lightfoot, Chris S. “Lighting Devices found at Byzantine Amorium”. Glass, Wax and Metal Lighting Technologies in Late Antique, Byzantine and Medieval Times. Ed. Ioannis Motsianos ve Karen S. Garnett. Oxford: Archaeopress, 2019, 132-137. google scholar
• Metin, Hüseyin ve Bilge Ayça Polat Becks. “Burdur Müzesi Metal Kandilleri”. Olba XXIII (2015): 273-320. google scholar
• Motsianos, Ioannis. “Lighting Devices in Byzantium: Comparisons in Time and Space”. Glass, Wax and Metal. Lighting Technologies in Late Antique, Byzantine and Medieval Times. Ed. Ioannis Motsianos ve Karen S. Garnett. Oxford: Archaeopress, 2019, 49-64. google scholar
• Olcay Uçkan, Bedia Yelda ve Muradiye Öztaşkın. “Olympos Kazılarında Bulunan Aydınlatma Gereçleri”. Seleucia 7 (2017): 11-28. google scholar
• Olcay, Bedia Yelda. “Lighting Methods in the Byzantine Period and Findings of Glass Lamps in Anatolia”. Journal of Glass Studies 43 (2001): 77-87. google scholar
• Pülz, Andreas M. Byzantinische Kleinfunde aus Ephesos: Ausgewahlte Artefakte aus Metali, Bein und Glas. Wien: Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 2020. google scholar
• Ricci, Alessandra. “Left Behind: Small Sized Objects from the Middle Byzantine Monastic Complex of Satyros (Küçükyalı, İstanbul)”. Byzantine Small Finds in Archaeological Context, Ed. Beate Böhlendorf-Arslan ve Alessandra Ricci. İstanbul: Ege Yayınları, 2012, 147-161. google scholar
• Ryzhov, Stanislav ve Tatyana Yashaeva. “Church Lighting in Byzantine Cherson”. Glass, Wax and Metal Lighting Technologies in Late Antique, Byzantine and Medieval Times. Ed. Ioannis Motsianos ve Karen S. Garnett. Oxford: Archaeopress, 2019, 138-148. google scholar
• Taft, Robert F. ve Alexander Kazhdan. “Candles”. The Oxford Dictionary of Byzantium. Ed. Alexander Kazhdan. Oxford: Oxford Üniversitesi Yayınları, 1991, 371-372. google scholar
• Thiersch, Hermann. Katalog der Sammlung Calvert in den Dardanellen und Thymbra I-II. (El Yazması), 1902. google scholar
• Waldbaum, Jane. C. Metalwork from Sardis: The Finds Through 1974. Londra: Harvard Üniversitesi Yayınları, 1983. google scholar
• Winter, Franz. Die Typen der Figurlichen Terrakotten II. Berlin: W. Spemann, 1903. google scholar
• Xanthopoulou, Maria. LesLampes enBronze a l’epoquePaleochretienne. Turnhout: Brepols. 2010. google scholar
• Xanthopoulou, Maria. Les Luminaires en Bronze etfer aux Epoques Paleochretienne et Byzantine: Typologie, Technologie, Utilisation. Doktora Tezi, Sorbonne Üniversitesi, 1997. google scholar
• Yılmaz, Hülya. Sadberk Hanım Müzesi Bizans Dönemi Eserleri. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1991. google scholar