Two Sacred Bread Seals from Yalova/ Çobankale Excavation

Yıl 2023, Sayı: 20, 355 - 376, 31.07.2023

Gülgün Köroğlu Selçuk Seçkin

https://doi.org/10.26650/artsanat.2023.20.1304791

Öz

Xerigordos (Çobankale), located in the Yalakdere Valley in the Altınova district of Yalova, is a particularly important castle settlement established on the main roads. The name of the castle is frequently mentioned in historical sources between the 11th and 14th centuries. During the archaeological excavations started in the castle with the permission of the Republic of Turkiye Ministry of Culture and Tourism, two terracotta seals with depictions of crosses on them were unearthed in the immediate surroundings of the architectural remains identified as a chapel. The fact that the seals were found around the chapel suggests that they were used for bread, which was believed to have been specially prepared and sealed before being baked and transformed into the body of Christ, to be distributed during the most important religious ceremony of Christianity, the consecration of bread and wine (Eucharist). The impressed surface of the conicalshaped sacramental bread seals is engraved with a gradually framed depiction of a cross. Other artifacts found during the excavations and comparisons with similar seals make it possible to date the bread seals to the Middle Byzantine period (11th-12th centuries). Within the scope of this study, the sacred bread seals unearthed in Çobankale excavations will be introduced, the polytheistic and monotheistic symbolic meaning of bread will be emphasized, and similar examples from the same period found in archaeological excavations will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Çobankale, Middle Byzantine period, bread seal, cross, Christianity

Yalova/Çobankale Kazısından İki Kutsal Ekmek Mührü

Öz

Yalova’nın Altınova ilçesi, Yalakdere Vadisi üzerinde yer alan Xerigordos (Çobankale), ana yollar üzerinde kurulmuş önemli bir kale yerleşimidir. Kalenin adı 11-14. yüzyıllar arasında tarihî kaynaklarda sıklıkla geçmektedir. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı izniyle kalede başlatılan arkeolojik kazılar sırasında şapel olduğu belirlenen mimari kalıntının yakın çevresinde üzerlerinde haç tasvirleri olan iki adet pişmiş topraktan yapılmış mühür gün ışığına çıkarılmıştır. Mühürlerin şapel çevresinde ele geçmiş olması, Hristiyanlığın en önemli dinî töreni olan ekmek ve şarabın kutsandığı ayinde (ökaristi/ eucharistia) dağıtılmak için özel olarak hazırlanıp pişirilmeden önce mühürlenerek İsa’nın bedenine dönüştürüldüğüne inanılan ekmekler için kullanılmış olduğunu göstermektedir. Konik biçimli kutsal ekmek mühürlerinin baskı yüzeyinde kademeli biçimde çerçeve içine alınmış haç tasvirleri oyulmuştur. Benzerleriyle yapılan karşılaştırmalar ve kazılar sırasında bulunan diğer buluntular ekmek mühürlerinin Orta Bizans Dönemi’ne tarihlendirilmesini (11-12. yüzyıllar arası) olanaklı kılmaktadır. Bu çalışma kapsamında Çobankale kazılarında bulunan kutsal ekmek mühürleri tanıtılıp ekmeğin çok tanrılı ve tek tanrılı simgesel anlamı üzerinde durulmuş ve arkeolojik kazılarda bulunan aynı döneme ait benzer örnekler ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çobankale, Orta Bizans Dönemi, ekmek mührü, haç, Hristiyanlık

Destekleyen Kurum

TC Kültür ve Turizm Bakanlığı

Teşekkür

TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Rektörlüğü

Kaynakça

• Acara, Meryem. “Bizans Ortodoks Kilisesinde Liturji ve Liturjik Eserler”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 154 (1998): 183-201. google scholar
• Suzan Alalu, Klara Arditi, Eda Asayaş, Teri Basmacı, Fani Ender, Beki Haleva, Dalya Maya, Ninet Pardo, Sara Yanarocak. Yahudilikte Kavram ve Değerler, Dinsel Bayramlar-Dinsel Kavramlar-Dinsel Gereçler. Yay. haz. Yusuf Altıntaş. İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş., 2001. google scholar
• Arthur, Paul. “Uno Stampo Eucaristico Byzantino da Soleto”. Archeologia Medievale 24 (1997): 525-530. google scholar
• Boyd, Susan. “Art in the Service of the Liturgy: Byzantine Silver Plate”. Heaven on Earth, Art and the Church in Byzantium. Ed. Linda Saffron. Pensilvanya: Pennsylvania Devlet Üniversitesi Yayınları, 1998, 152-196. google scholar
• Cross, Frank Leslie ve Elizabeth Livingstone. “Eucharist”. Oxford Dictionary of the Christian Church. Londra-New York-Toronto: Oxford Üniversitesi Yayınları, 1974, 475. google scholar
• Çaylak Türker, Ayşe. “Gelibolu’da Bizans Seramikleri ve Ökaristik Ekmek Damgası”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 22/2 (2005): 87-104. google scholar
• Davidson, Gladys, Corinth, Results of Excavations Conducted by the American Scholl of Classical Studies at Athens, XII, The Minor Objects. Princeton: The American School of Classical Studies at Athens, 1952. google scholar
• Demirel Gökalp, Zeliha. “Amorium Kazılarında Bulunan Kutsal Ekmek Mühürleri”. Anadolu’da Bir Çınar, Prof. Dr. Erol Altınsapan’a 60 Yaş Armağanı. Ed. Bedia Yelda Olcay Uçkan. Eskişehir: Eskişehir Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2022, 207-215. google scholar
• Doğer, Lale. Daskyleion II, Hisartepe/Daskyleion Bizans Seramikleri, Prof. Dr. Tomris Bakır’a Armağan. İstanbul: Ege Yayınları, 2014. google scholar
• Emmanuel, Melita. “Monumental Painting in Cyprus During the Last Phase of the Lusignan Dynasty”. The Painted Churches of Cyprus. Ed. Andreas Stylianou ve Judith A. Stylianou. Londra: Leventis Foundation, 1985. google scholar
• Ersin, Şebnem. Bizans Sanatında Yemek Sahneleri. Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2011. google scholar
• Ersoy, Akın. “Bazı Arkeolojik Buluntu Örnekleri Üzerinden Antik Smyrna/ İzmir’de İnançlar”. Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (2018): 89-107. google scholar
• Everyday Life in Byzantium. Byzantine Hours, Works and Days in Byzantium. Ed. Demetra google scholar
• Papanikola-Bakirtzi. Atina: Museum of Byzantine Culture, 2002. google scholar
• Fındık, Ebru Fatma. “ ‘Eukharistia ve Prosphora’ Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazılarından Kutsal Ekmek Mührü”. Mustafa Büyükkolancı’ya Armağan. Ed. Celal Şimşek, Bahadır Duman ve Erim Konakçı. İstanbul, Ege Yayınevi, 2015, 299-307. google scholar
• Foss, Clive. Anadolu’daki Ortaçağ Kalelerinin İncelenmesi II Nikomedia. Çev.Yavuz Ulugün. İzmit: Rotary Klübü Kültür Yayınları, 2002. google scholar
• Galavaris, George. Bread and Liturgy, The Symbolism of Early Christian and Byzantine Bread Stamps. Londra: Wisconsin Üniversitesi Yayınları, 1970. google scholar
• Gonosova, Anna. “Bread Stamp”. Art of Late Rome andByzantium. Ed. Anna Gonosova ve Christine Kondoleon. Richmond: The Virginia Museum of Fine Arts, 1994, 270-273 google scholar
• Harrison, Martin. Excavation at Saraçhane in Istanbul. Princeton: Princeton Üniversitesi Yayınları, 1986. google scholar
• İnalcık, Halil. “Osman Gazi’nin İznik Kuşatması ve Bafeus Muharebesi”. Osmanlı Beyliği (13001389). Ed. Elizabeth Zachariadou. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1997, 78-105. google scholar
• İnanan, Filiz ve Selçuk Seçkin. “Yalova, Çobankale Kazısı Sırlı Seramik Buluntuları: İlk Gözlemler”. Cedrus 9 (2021): 437-458. google scholar
• Kakish, Randa. “Ancient Bread Stamps From Jordan”. Mediterranean Archaeology and Archaemetry 14/2 (2014): 19-31. google scholar
• Karauğuz, Güngör. Hititler Dönemi’nde Anadolu’da Ekmek. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2006. google scholar
• Keskin, Emrah, Tuğba Dağ ve Büşra Dönmez. “Hitit Ekmek Kültürü ve Hitit Ekmekleri”. MTCON’20 Kıtalararası TurizmYönetimi Konferansı Bildiriler Kitabı. Ankara: Detay Yayıncılık, 2020, 283-291. google scholar
• Kontogiannis, Nikos ve Smaragdi Arvaniti. “The Medieval Kato Katro (Lower Castle) of Andros: Excavation Data and Ceramic Material”. Byzas 7 (2007): 354-355. google scholar
• Köroğlu, Gülgün. “Yumuktepe Höyüğü Kazısından İki Ekmek Mührü”. Belkıs Dinçol ve Ali Dinçol’a Armağan. Yay. haz. Metin Alparslan, Meltem Doğan Alparslan ve Hasan Peker. İstanbul, Ege Yayınevi, 2007, 433-444. google scholar
• Köroğlu, Gülgün. “Ortaçağda Yumuktepe”. Yumuktepe, Dokuzbin Yıllık Yolculuk. Ed. Isabella Caneva ve Gülgün Köroğlu. İstanbul, Ege Yayınları, 2010, 79-104. google scholar
• Köroğlu, Gülgün. “Aizanoi Kazısı’nda Gün Işığına Çıkarılan Ekmek Mührü/Unearthed Holy Bread Stamp in Aizonai Excavation”. Aizanoi II. Ed. Elif Özer. Ankara: Bilgin Kültür-Sanat Yayınları, 2016, 227-244. google scholar
• Köroğlu, Gülgün. “Yumuktepe Höyüğü Kazısından Ortaçağa Ait Kutsal Ekmek Mühürleri”. 26. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (19-22 Ekim 2022, Mersin) (Baskıda) google scholar
• Köroğlu, Gülgün ve Halûk Perk. “Halûk Perk Müze ve Koleksiyonu’ndaki Örneklerle Orta Bizans Döneminden Kutsal Ekmek Mühürleri”. 1.Uluslararası Sevgi Gönül Bizans Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler. Ed. Ayla Ödekan, Engin Akyürek ve Nevra Necipoğlu. İstanbul, Vehbi Koç Vakfı Yayınları, 2010, 529-544. google scholar
• Krautheimer, Richard. Early Christian and Byzantine Architecture. New Haven - Londra: Yale Üniversitesi Yayınları, 1986. google scholar
• Loverdou Tsigarida, Katia. “Byzantine Minor Art”. Treasures of Mount Athos. Ed. Athanasios google scholar
• Karakatsanis. Selanik: Ministry of Culture Museum of Byzantine Culture, 1997, 325. google scholar
• Mackie, George M. “Bread”. A Dictionary of Christ and the Gospels. c. 1. Ed. James Hastings, John Selbie ve John Lambert. Edinburg-New York: Brigham Young Üniversitesi Yayınları, 1906, 230-231. google scholar
• Magdalino, Paul. “Cosmological Confectionery and Equal Oppurtunity in the 11th Century. An Exphrasis by Christopher of Mitylene (Poem 42)”. Byzantine Authors, Literary Activites and Preoccupations. Ed. John Nesbitt. Leiden-Boston: Brill, 2003, 1-20. google scholar
• Mancinelli, Fabrizio. The Catacombs of Rome and the Origins of Christianity. Floransa: Scala Publication, 2005. google scholar
• McKendrick, Scot. “Liturgy of St. Basil”. Byzantium, Treasures of Byzantine Art and Culture from British Collections. Ed. David Buckton. Londra: British Museum Press, 1994, 178. google scholar
• Mercangöz, Zeynep. “Orta Çağ Hristiyanlık İnanışında Ökaristi ve Sanattaki Yansımaları: Bizans Sanatında Ökaristi Sembolleri”. Sanat ve İnanç 2. Ed. Banu Mahir ve Halenur Katipoğlu. İstanbul: MSGSÜ Matbaası, 2004, 43-52. google scholar
• Mercangöz, Zeynep. “Damga”. “Kalanlar”, 12. ve 13. Yüzyıllarda Türkiye’de Bizans. Ed. Ayla Ödekan. İstanbul: Vehbi Koç Vakfı Yayınları, 2007, 65-75. google scholar
• Petridis, Platon. “Holy Bread Stamps from Early Byzantine Delphi”. Byzas 15 (2012): 81-89. google scholar
• Polat, Yasemin ve Gürcan Polat. “Antandros’ta Bizans Bulguları, Yekta Demiralp Anısına, Sanat Tarihi Yazıları. Ed. Şakir Çakmak, Ertan Daş, Bozkurt Ersoy, Sevinç Gök İpekçioğlu, İnci Kuyulu Ersoy ve Hasan Uçar. İstanbul: Ege Yayınları, 2020, 383-395. google scholar
• “Prof. Dr. İnalcık iddiasini yineledi: Osmanlı Yalova’da kuruldu.” Cumhuriyet Gazetesi, (27.07.2010). Erişim 21 Haziran 2023. https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/prof-dr-inalcik-iddiasini-yineledi-osmanli-yalovada-kuruldu-166274,27 google scholar
• Seçkin, Selçuk. “Tarihsel Süreçte Yalova/Altınova Çobankale”. Cedrus 6 (2016): 535-553. google scholar
• Seçkin, Selçuk. “Yalova/Altınova Çobankale’de Yapılan Çalışmalar Hakkında İlk Değerlendirmeler”. google scholar
• 24. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Kitabı. Nevşehir: Hacı Bektaş-ı Veli Üniverstesi Yayınları, 2018, 602-618. google scholar
• Seçkin, Selçuk. “Yalova/Altınova Çobankale Kazısı 2019-2020 Yılı Çalışmaları”. 2019-2020 Yılı Kazı Çalışmaları. C. 4. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2022, 167-176. google scholar
• Seçkin, Selçuk ve Turhan Doğan. “Yalova/Altınova Çobankale’nin İnşa Tarihi Hakkında Tespitler”. Yalakova’dan Yalova’ya: Prof. Dr. Halil İnalcık Anısına Yalova Tarihi Araştırmaları. Ed. Hatice Karabağ. Bursa: Gaye Kitabevi, 2022, 62-75. google scholar
• Seçkin, Selçuk ve Barış Sayın. “Conservation and Repair of a Historical Masonry Ruin Belonging to the Middle Byzantine Era: The Case of Ruined Cistern Unearthed in the Çobankale Archeological Site (Yalova, Turkey)”. Structures 41 (2022): 1411-1431. google scholar
• Söğüt, Bilal. “Stratonikeia ve Lagina 2019-2020 Yılı Çalışmaları”. 2019-2020 Yılı Kazı Çalışmaları. google scholar
• C. 1. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2022, 323-342. google scholar
• Spitzing, Günter. Lexikon Byzantinisch-Christlicher Symbole: Die Bilderwelt Griechenlands und Kleinasiens. Münih: Eugen Dieterichs, 1989. google scholar
• Şahin, Derya ve Emine Tok. “Myndos Adası/Tavşan Adası Ekmek Mühür Kalıbı ve Hacı Pulları”. TÜBA-AR 10 (2012): 9-20. google scholar
• Taft, Robert. “Eucharist”. Oxford Dictionary of Byzantium 1. New York: Oxford Üniversitesi Yayınları, 1991, 738. google scholar
• Teall, John. “The Grain Supply of the Byzantine Empire”. Dumbarton Oaks Papers 13 (1959): 87-139. google scholar
• Ünsal, Ahmet. Nimet Geldi Ekine, Türkiye’nin Ekmeklerinin Öyküsü. İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2021. google scholar
• Walter, Christopher. Art and Ritual of Byzantine Church. Londra: Variorum, 1982. google scholar
• Walter, Christopher. “IC XC NI KA. The Apotropaic Function of The Victorious Cross”. REB 55 (1997): 193-220. google scholar
• Vikan, Gary ve John Nesbitt. Security in Byzantium: Locking, Sealing and Weighing. Washington, D.C: Dumbarton Oaks Publication, 1980. google scholar
• Yener, Emin. “Alabanda Antik Kenti Kazı, Temizlik ve Çevre Düzenleme Çalışmaları”. 12. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2002, 179-190. google scholar
• Zoroğlu, Levent. “Kelenderis 2005 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları/ Excavations and Repair Work at Kelenderis in 2005”. ANMED 4 (2006): 25-30. google scholar