Trabzon Vazelon, Kaymaklı ve Sümela Manastırları’ndaki Post-Bizans Dönemi Son Mahkeme Sahneleri

Yıl 2024, Sayı: 21, 637 - 654, 31.01.2024

A. Nazlı Soykan

https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.21.1342283

Öz

1204 yılında kurulan Trabzon Rum İmparatorluğu topraklarında yüzyıllar boyunca birçok farklı halk yaşamıştır. Trabzon’da 13. yüzyılda gerçekleşen yeni siyasi yapılanmayla birlikte inşa faaliyetlerinin de arttığı görülmektedir. Bu dönemde ya yeni kiliseler inşa edilmiş ya da var olan yapılara eklemeler yapılmıştır. Bölgenin korunaklı olması ve inzivaya elverişli olması ise manastırların gelişiminde etkili olmuştur. Trabzon’da bilinen altı manastır bulunmaktadır: Sümela Manastırı, Vazelon Manastırı, Kuştul Manastırı, Kaymaklı Manastırı, Kızlar (Panagia Theokephastros) Manastırı ve Kızlar (Panagia Keramesta) Manastırı. Günümüze bu altı manastırdan kimisi iyi durumda gelebilmişken kimisi de neredeyse yok olmakla karşı karşıyadır. Trabzon’daki manastırların ortak özelliklerinden biri kuruldukları ilk günden terk edildikleri güne kadar inşa faaliyetlerinin sürmesi bir diğeri ise duvar resimlerindeki tema seçimleridir.
Çalışmanın konusu Trabzon manastırlarındaki Post-Bizans Dönemi’ne tarihlendirilen Son Mahkeme sahneleri oluşturmaktadır. Bu bağlamda yapılan araştırmalar sonucunda Trabzon’daki manastırlar arasında Sümela, Kaymaklı ve Vazelon Manastırlarında bu sahnenin tasvir edildiği anlaşılmıştır. Araştırmada üç manastırdaki Son Mahkeme sahneleri detaylı olarak incelenmiş, çizimleri yapılmış hem bölge içinde hem de bölge dışındaki benzer örnekleriyle birlikte karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Trabzon, Son Mahkeme, Bizans Sanatı, Duvar Resmi, Ermeni, Post-Bizans Dönemi

Post-Byzantine Period of Last Judgment Scenes in Trabzon Vazelon, Kaymaklı and Sümela Monasteries

Öz

The territory of the Trabzon Greek Empire, founded in 1204, was inhabited by many different peoples for centuries. Construction activities also increased with the new political organisation in Trabzon in the 13th century. During this period, either new churches were built, or additions were made to existing structures. The fact that the region is sheltered and suitable for seclusion, the monasteries developed effectively. There are six known monasteries in Trabzon: Sümela Monastery, Vazelon Monastery, Kuştul Monastery, Kaymaklı Monastery, Girls (Panagia Theokephastros) Monastery and Girls (Panagia Keramesta) Monastery. While some of these six monasteries have survived to the present day in good condition, others are almost extinct. One of the standard features of the monasteries in Trabzon is the continuation of construction activities from the first day they were founded until the day they were abandoned, and another is the choice of themes in the wall paintings.
The subject of the study is the Last Judgment scenes in the monasteries of Trabzon, which are dated back to the PostByzantine Period. As a result of the research conducted in this context, it was understood that this scene was depicted in Sümela, Kaymaklı and Vazelon Monasteries among the monasteries in Trabzon. In this study, the Last Judgement scenes in the three monasteries were analysed in detail, their drawings were made, and they were discussed comparatively with similar examples both in and outside the region.

Anahtar Kelimeler

Trabzon, Last Judgment, Byzantine Art, Wall Painting, Armenian, Post-Byzantine Period

Kaynakça

• Avetisyan, Avetis. “ՄԵՂՐԻԻ ԱՆԱՊԱՍՏԱՆԱՑ ՎԱՆՔԻ ՈՐՄՆԱՆԿԱՐՆԵՐԸ (The Mura l Painting of the Anapastanac Monastery in Meghri Town),” Լրաբեր հասարակականգիտությունների (Journa l of Social Sciences) (2019): 125-151. google scholar
• Ballance, Selina. “The Byzantine Church in Trebizond.” Anatolian Studies 10 (1960): 141-175. google scholar
• Batuk, Cengiz. Tarihin Sonunu Beklemek; Ortadoğu Dinlerinde Eskatoloji Mitosları. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003. google scholar
• Bijişkyan, P. Minas. Pontos Tarihi/Tarihin Horona Durduğu Yer Karadeniz. Çev. Hrand D. Andreasyan. İstanbul: Chiviyazıları Yayınevi, 1998. google scholar
• Bryer, Anthony, David Winfield, Selina Ballance ve Jane Isaac. The Post-Byzantine Monuments of Pontos. İngiltere: Variorum Collected Studies Series, Rautledge, 2002. google scholar
• Bryer, Anthony ve David Winfield. Karadeniz’in Ortaçağ Dönemi Eserleri ve Topoğrafyası. Cilt I-II. Çev. İsmail Köse. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2020. google scholar
• Charles, Robert H. Eschatology; A Critical History, The Doctrine of Future Life in Israel, Judaism and Christianity. New York: Schocken Books, 1963. google scholar
• Çavuş, Ahmet. “A Lesser Known Important Cultural Heritage Source and Religious Tourism Value in Turkey: Vazelon (Zavulon) Monastery.” International Journal of Humanities and Social Science 6/ 1 (2016): 190-199. google scholar
• Educadet Traveller. “Venice the Lagoon of Venice İtaly/Torcello Last Judgement.” Erişim 12 Ağustos 2023. https://educated-traveller.com/2016/11/02/venice-the-lagoon-of-venice-italy/torcello-last-judgement/ google scholar
• Eyice, Semavi. Trabzon Yakınındaki Meryem Ana (Sumela) Manastırı, Arkeolojik ve Tarihi Değeri ile Bugün kü Durumu Hakkında Bir Araştırma, Prof. Dr. Semavi Eyice Külliyatı I. Derleyen Sema Doğan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2015. google scholar
• Gülgün, Bahriye, Kübra Yazıcı, Ayşegül Dikmen ve Şükrü Dursun. “Ecotourism Importance of Sumela Monastery in Trabzon, Turkey.” Journal of Food, Agriculture & Environment, 12-2 (2014): 1140-1145. google scholar
• Hartaturistului. “Bucovina Suceava Manastirea Voronet Judetul Suceava.” Erişim 12 Ağustos 2023. https://www.hartaturistului.com/bucovina/suceava/manastirea-voronet-judetul-suceava google scholar
• Horuluoğlu, Şamil. Tarihi Eserleri ile Trabzon. Ankara: Cihan Matbaası, 1978. google scholar
• Jevtic, Ivana. “Painted Church Facades in Byzantine and Post-Byzantine Art and Their Aesthetics.” Actual Problems of Theory and History of Art 9 (2019): 318-325. google scholar
• Kılıçaslan, Aydın. “Trabzon Değirmendere Havzasının Turizm Potansiyeli ve Planlaması.” Türk Coğrafya Dergisi 31 (1996): 183-197. google scholar
• Köse, İsmail ve Vasile M. Demciuc. “Vazelon (St. John) Monastery of Maçka Trebizond.” Codrul Cosminului XX/ 1 (2014): 259-272. google scholar
• Laurance, Richard, Rutherford H. Platt ve Robert H. Charles. İdris Peygamber’in Sırları Kitabı, İdris Peygamber’in İki Kitabı. Çev. Oğuz Eser. İstanbul: İdil Yayıncılık, 2017. google scholar
• Millet, Gabriel ve Talbot D. Rice. Byzantine Painting at Trebizond. Londra: G. Allen ve Unwin, Limited, 1936. google scholar
• Onurel, Ruhiye. “Kıyamet ve Son Yargı Tasvirlerinde Hibrit İkonografisi.” Doktora Tezi, Işık Üniversitesi, 2018. google scholar
• Özbey, Veysel. “Sümela Manastırı Kültürel Mirası için Tanımlanması Gereken Miras Alanı ve Tampon Bölgesine Yönelik Öneriler.” SEFAD 45 (2021): 295-312. google scholar
• Peker, Nilüfer. “Kapadokya Bölgesi Bizans Dönemi Kiliselerinde Son Mahkeme Sahneleri.” Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2008. google scholar
• Rice, David T. “Notice on Some Religious Buildings in the City and Vilayet of Trebizond.” Byzantion 5 (1930): 47-79. google scholar
• Soykan, A. Nazlı. “Trabzon, Kaymaklı Manastırı Katholikonu Duvar Resimleri.” İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi (ITOBIAD) 11/ 3 (2022): 1731-1766. google scholar
• Soykan, A. Nazlı. “Trabzon, Maçka, Vazelon Manastırı ve Katholikonu.” Sosyal ve Beşeri Bilimlerde Teori ve Araştırmalar. Ed. Nurten Kımter. İzmir: Serüven Yayınevi, 2022, 585-610. google scholar
• Şen, Ömer. Bulutlardaki Manastır/The Monastery in the Clouds: Sumela. Trabzon: Trabzon Print Office, 1994. google scholar
• Tüfek, Özkan. Sümela Meryemana. Trabzon: Y.E. Yayınevi, 1978. google scholar
• Türkan, Ahmet. “Trabzon’da Hıristiyanlık Tarihi ve Sümela (Meryem Ana) Manastırı’nın Hıristiyanlık’taki Yeri.” Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2003. google scholar