A Grave Monument From The Seljuk Era: Halil Dede Tomb

Yıl 2024, Sayı: 22, 173 - 198, 08.08.2024

Esra Tokat

https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.22.1474218

Öz

Architectural structures that have been damaged for various reasons over time have maintainined their existence and transferring them to the future is possible through repair activities. However, in some cases where the structures are subject to advanced deterioration, the interventions can overshadow the original identity of the work and cause it to take on the character of the period in which it was repaired. This situation brings with it the problem of dating for structures that do not have a construction inscription or are not mentioned in any written record. Within the scope of the study, the Tomb of Halil Dede, located in Aktepe Village of Ürgüp District of Nevşehir, which has not been included in the literature of architecture and art history before, and attributed to Halil Dede, one of the Khorasan saints of the Seljuk period, was discussed in the context of its plan, material and decoration features. The origin and dating of the building, about which there is no information other than a repair inscription from the 19th century, has the subjected of research. The work examined on site was documented by photography and sketch drawing methods, and compared with examples with similar space setups in different regions of Anatolia. Thus, considering the stylistic features of the work in question and all the data regarding the identity of Halil Dede, it was concluded that the building can be dated to the period covering the 14th and 15th centuries.

Anahtar Kelimeler

Architectural heritage, Seljuk Architecture, Tomb, Nevsehir, Aktepe, Halil Dede

Selçuklu Dönemi’nden Bir Mezar Anıtı: Halil Dede Türbesi

Öz

Zaman içerisinde çeşitli sebeplerle zarar görmüş mimari yapıların varlığının sürdürülmesi ve geleceğe aktarılması, onarım faaliyetleri ile mümkündür. Ancak yapıların ileri düzeyde bozulmaya maruz kaldığı bazı durumlarda yapılan müdahaleler, eserin özgün kimliğini gölgelemekte, onarım gördüğü dönemin karakterine bürünmesine sebep olabilmektedir. Bu durum, inşa kitabesi bulunmayan veya herhangi bir yazılı kayıtta bahsi geçmeyen eserler için tarihlendirme sorununu da beraberinde getirmektedir. Çalışma kapsamında, daha önce mimarlık ve sanat tarihi literatüründe yer verilmemiş olan Nevşehir’in Ürgüp İlçesi, Aktepe Köyü’nde bulunan ve Selçuklu döneminin Horasan erenlerinden olan Halil Dede’ye atfedilen Halil Dede Türbesi plan, malzeme ve süsleme özellikleri bağlamında ele alınmıştır. 19. yüzyıla ait bir onarım kitabesi dışında hakkında hiçbir bilgi bulunmayan yapının menşei ve tarihlendirilmesi araştırmaya konu edilmiştir. Yerinde incelenen eser, fotoğraflama ve kroki çizimi yöntemleriyle belgelenmiş, Anadolu’nun farklı bölgelerinde benzer mekân kurgusuna sahip örnekler ile karşılaştırılmıştır. Böylece söz konusu eserin üslup özellikleri ve Halil Dede’nin kimliğine ilişkin tüm veriler göz önüne alındığında yapının 14. ve 15. yüzyılları kapsayan zaman dilimi içerisine tarihlendirilebileceği kanaate varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mimari miras, Selçuklu Mimarisi, Türbe, Nevşehir, Aktepe Köyü, Halil Dede

Kaynakça

• Acun, Hakkı. “Manisa’daki Türbe Mimarisi.” Belleten 49/113 (1985): 479-502. google scholar
• Acun, Hakkı. “Yozgat ve Yöresi Türk Devri Yapıları.” Vakıflar Dergisi 13 (1981): 635-715. google scholar
• Altun, Ara. Ortaçağ Türk Mimarisinin Anahatları İçin Bir Özet. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 1988. google scholar
• Arık, Oluş. “Erken Devir Anadolu-Türk Mimarisinde Türbe Biçimleri.” Anadolu 11 (Ocak 1967): 57-100. google scholar
• Aslanapa, Oktay. Türk Sanatı. İstanbul: Kervan Yayınları, 1955. google scholar
• Ceyhan, Semih. “Osmanlı Tâcnâme Literatürüne Göre Derviş Tacı ve Abdullah Salâhaddîn-i Uşşâkî’nm Cevâhir-i Tâc-ı Hilâfet Risâlesi.” İslâm Araştırmaları Dergisi 25 (2011): 113-172. google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Evkaf (C. EV.), 597/30149, 29 Zilhicce 1196 [05 Aralık 1782]. google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Evkaf (C. EV.), 626/31582, 25 Rebî‘ülâhir 1194 [30 Nisan 1780]. google scholar
• Durukan, Aynur. “Anadolu Selçuklu Sanatında Kadın Baniler.” Vakıflar Dergisi 27 (1998): 15-36. google scholar
• Elmacı, Osman. Ürgüp Tarihi. Ankara: Ürün Yayınları, 2008. google scholar
• Erarslan, Alev. “Ortaçağ Türk Mimarlığında Eyvan Kullanımında Mekan-İşlev İlişkisi.» Megaron 7 (2012): 145-160. google scholar
• Eyice, Semavi. “İznik.” Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi 1 (1988): 65-116. google scholar
• GoogleMaps. “Halil Dede Türbesi.” Erişim 10 Haziran 2024. https://www.google.com/maps/place/ Halil+Dede+T%C3%BCrbesi/@38.6622923,34.8774243,17z/data=!3m1!4b1!4m6!3m5!1s0x1 52a5d10cde160eb:0xd9e213afad9c805b!8m2!3d38.6622882!4d34.8822952!16s%2Fg%2F11f lt1hyrj?entry=ttu google scholar
• Kalfazade, Selda. “İznik Kırgızlar Türbesi.” TDV İslam Ansiklopedisi. 25. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2022, 445. google scholar
• Kara, Bünyamin. “Mimari.” TDV İslam Ansiklopedisi. 41. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012, 380-381. google scholar
• Kaya, Mustafa. Geçmişten Günümüze Ürgüp. Ankara: Dizgi Ofset, 1994. google scholar
• Kozan, Ali. “Sözlü ve Yazılı Tarihe Göre Nevşehir Bölgesinde Horasan Erenleri Olarak Bilinen Şahsiyetler.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 19 (2012): 313-336. google scholar
• Kuban, Doğan. Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008. google scholar
• Ödekan, Ayla. “Eyvan.” Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi. 1. İstanbul: YEM Yayınları, 1996, 574. google scholar
• Önkal, Hakkı. Anadolu Selçuklu Türbeleri. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayını, 1996. google scholar
• Sözen, Metin. “Anadolu’da Eyvan Tipi Türbeler.” Anadolu Sanatı Araştırmaları 1. İstanbul: Gün Matbaası, 1968, 167-210. google scholar
• Şahin, Mert. “Kayseri Ali Cafer Kümbeti Sorunsalı.” Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları 23 (2019): 532-546. google scholar
• Türkmen, Kemal Talih. Bilinmeyen Kapadokya’dan Bir Kesit Ürgüp. Ankara: Ürün Yayınları, 1999. google scholar
• Ülkü, Osman. “Gelibolu Saruca Paşa Türbesi.” Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25 (2004): 241-259. google scholar
• Yılmaz, Hasan Kamil. “Celvetiyye.” TDV İslam Ansiklopedisi. 7. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993, 273-275. google scholar