Analysis of Konya Alaeddin Mosque Seljuk Period Inscriptions in Terms of Calligraphy

Yıl 2024, Sayı: 22, 361 - 404, 08.08.2024

Betül Erikoğlu

https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.22.1483489

Öz

Alaeddin Mosque is located on Alaeddin Hill in the center of Konya, the capital of the Anatolian Seljuk State. The stages of Alaeddin Mosque, one of the important structures of this period, from its construction to its completion are quite long. The construction of the mosque was started by Mesud I. The sultans who came after Mesud I also made additions to the mosque in the process. Kilijarslan II’s grandson Kaykaus I ordered the construction of the current middle part and the western wing of the mosque, but when he passed away, the remaining parts of the mosque were completed by his brother Ala al-Din Kayqubad I. There are various inscriptions from the Seljuk period on the building. In this study six construction inscriptions, two on the western wall of the mosque and four on the northern wall, pulpit and mihrab inscriptions, trustee and master inscriptions, tile inscriptions, inscriptions containing the Surah al-Fath and the word Tawhid were evaluated in terms of calligraphy. These inscriptions, written using various materials such as marble, wood and tile, are important in terms of giving an idea about the writing style of the Seljuk Period, such as the design of the text, the way the letters are written, their sizes, directions and the signs used.

Anahtar Kelimeler

Konya, Alaeddin Mosque, Construction Inscription, Seljuk Thuluth, Calligraphy

Konya Alâeddin Camii Selçuklu Dönemi Kitabelerinin Hat Sanatı Bakımından Değerlendirilmesi

Öz

Alâeddin Camii, Anadolu Selçuklu Devleti’nin başkenti olan Konya’nın merkezindeki Alâeddin Tepesi üzerinde bulunmaktadır. Bu dönemin önemli yapılarından biri olan Alâeddin Camii’nin inşasından sonra tamamlanmasına kadar geçirdiği süreç oldukça uzundur. Caminin inşasına Sultan I. Mesud tarafından başlanmıştır. Sultan I. Mesud’dan sonra gelen sultanlar da camiye süreç içinde ilaveler yapmışlardır. II. Kılıçarslan’ın torunu I. İzzeddin Keykâvus, caminin şimdiki orta bölümü ile batı kanadının yapımını emretmiş fakat inşası bitmeden vefat edince caminin noksan kısımları kardeşi I. Alâeddin Keykubad tarafından tamamlanmıştır. Yapı üzerinde Selçuklu Dönemi’ne ait çeşitli kitabeler bulunmaktadır. Bu çalışmada caminin batı duvarında iki, kuzey duvarında dört olmak üzere altı inşa kitabesi, minber ve mihrap kitabeleri, mütevelli ve usta kitabesi, çini kitabe, Fetih suresi ile kelime-i tevhidin yazılı olduğu kitabeler hat sanatı bakımından değerlendirilmiştir. Mermer, ahşap, çini gibi çeşitli malzemeler kullanılarak yazılan bu kitabeler, metnin tasarım kurgusu, harflerin yazılış şekilleri, ebatları, yönleri, kullanılan işaretler gibi hususlarla Selçuklu Dönemi’nin yazı üslubu hakkında malumat vermesi bakımından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Konya, Alâeddin Camii, İnşa Kitabesi, Selçuklu Sülüsü, Hat Sanatı

Kaynakça

• Alparslan, Ali. Osmanlı Hat Sanatı Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004. google scholar
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. 1. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 2011. google scholar
• Baykara, Tuncer. “Konya.” TDV İslam Ansiklopedisi. 26. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002, 182-187. google scholar
• Berk, Süleyman. Hattat Mustafa Râkım Efendi. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2003. google scholar
• Çetintaş, Özgür ve N. Rengin Oyman. “Hat Sanatında Bir Yazı Türü Olarak Selçuklu Sülüsü (Dini Mimari Eserler Örnekleminde Bir Değerlendirme).” Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 6 (2) (2017): 444-476. google scholar
• Derman, M. Uğur. “Hat.” TDV İslam Ansiklopedisi. 16. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997, 427-437. google scholar
• Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’an-ı Kerim. “Âl-i İmrân Suresi-17. Ayet Tefsiri.” Erişim 27 Haziran 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/%C3%82l-i%20%C4%B0mr%C3%A2n-suresi/309/16-17-ayet-tefsiri google scholar
• Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’an-ı Kerim. “Âl-i İmrân Suresi-18. Ayet Tefsiri.” Erişim 27 Haziran 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/%C3%82l-i%20%C4%B0mr%C3%A2n-suresi/311/18-ayet-tefsiri google scholar
• Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’an-ı Kerim. “Âl-i İmrân Suresi -19. Ayet Tefsiri.” Erişim 27 Haziran 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/%C3%82l-i%20%C4%B0mr%C3%A2n-suresi/312/19-ayet-tefsiri google scholar
• Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’an-ı Kerim. “Bakara Suresi-255. Ayet Tefsiri.” Erişim 27 Haziran 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Bakara-suresi/262/255-ayet-tefsiri google scholar
• Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’an-ı Kerim. “Fetih Suresi-1-4. Ayet Tefsiri.” Erişim 27 Haziran 2024. google scholar
• https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Fetih-suresi/4584/1-7-ayet-tefsiri google scholar
• Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’an-ı Kerim. “Mü’min Suresi-16. Ayet Tefsiri.” Erişim 27 Haziran 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Mü’min-suresi/4149/16-18-ayet-tefsiri google scholar
• Duran, Remzi. Selçuklu Devri Konya Yapı Kitâbeleri (İnşa ve Ta’mir). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2001. google scholar
• Erdemir, Yaşar. Alâeddin Camii ve Türbeleri. Konya: Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2009. google scholar
• Gün, Recep. “Anadolu Selçuklu Mimarisinde Yazı Kullanımı.” Doktora tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 1999. google scholar
• Günüç, Fevzi. “Anadolu Selçuklu Mîmârîsinde Celî Sülüs Hattı.” V. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri Kitabı. Konya: Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi Yayınları, 1996, 185-198. google scholar
• Günüç, Fevzi. “XV.-XX. Yüzyıl Osmanlı Dînî Mîmârîsinde Celî Sülüs Hattı Uygulama ve Teknikleri.” Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, 1991. google scholar
• Kağnıcı, Nihat. “Konya Alâeddin Camii Mihrap Yüzeyindeki Selçuklu Sülüsü Yazıların Hat Sanatı Açısından Değerlendirilmesi.” Konya Sanat Dergisi 3 (2020): 79-94. google scholar
• Karamağaralı, Halûk. “Konya Ulu Câmii.” Röleve ve Restorasyon Dergisi 4 (1982): 121-133. google scholar
• Konyalı, İbrahim Hakkı. Âbideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi. Konya: Büyükşehir Belediyesi, 1997. google scholar
• Küçükköroğlu, Kazım. “Alâeddin Keykubad I Dönemi Câmilerinde Çini Kullanımı.” Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, 2003. google scholar
• Oral, M. Zeki. “Konya’da Alâ üd-din Camii ve Türbeleri.” Yıllık Araştırmalar Dergisi 1 (1957): 45-74. google scholar
• Önder, Mehmet. Mevlâna Şehri Konya. Konya: Konya Valiliği, 1962. google scholar
• Serin, Muhittin. Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 2003. google scholar
• Sevindi, Burak. “Konya ve Çevresinde Yer Alan Vakıf Kayıtlarında Ulu Cami Olarak Geçen Camiler.” Yüksek lisans tezi, Konya Teknik Üniversitesi, 2020. google scholar
• Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Turan Neşriyat Yurdu, 1971. google scholar
• Tüfekçioğlu, Abdülhamit. Erken Dönem Osmanlı Mimarîsinde Yazı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001. google scholar
• Yazır, Mahmud Bedreddin. Medeniyet Âleminde Yazı ve İslâm Medeniyetinde Kalem Güzeli III. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1989. google scholar