Analysis of Konya Karatay Madrasah Knotted Kufic Sash Script in terms of Calligraphy and Knot Properties

Yıl 2024, Sayı: 22, 405 - 434, 08.08.2024

Berrin Yapar Ünal , Emine Pınar Doğu , Mehmet İşcan

https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.22.1484515

Öz

Konya Karatay Madrasah has an important place among the Anatolian Seljuk period buildings in terms of its tiles, geometric decorations and the variety of inscriptions. The knotted kufic sash script made with mosaic tile technique on the dome pulley of the madrasah is a unique example among its counterparts with its rich variety of knots. The characteristic of the knotted kufic calligraphy, which is a type of kufic written subject to geometric principles, is that the vertical extensions of the letters form knots by twisting them with circular or angular lines like a rope. The knot on the script was frequently used as an element of ornamentation in Anatolian Seljuk and Principalities period works. In this study, the photographs of the sash script written in knotted kufic calligraphy on the dome pulley of Konya Karatay Madrasah were digitally sorted side by side and vector drawings were made in digital environment. The inscription’s text readings, typeface, letters, knots and nodes were analyzed, and the letters, knots and nodes used in the writing sash were separated one by one and turned into tables and analyzed. This study aims to document the composition, letters, knots and zulfas of the sash script in Konya Karatay Madrasah. It is hoped to benefit the art of calligraphy by writing new texts with the basic forms of the knotted kufic letters in the sash script.

Anahtar Kelimeler

Karatay Madrasah, Knotted Kufic Calligraphy, Knot, Anatolian Seljuk Period, Calligraphy Art

Konya Karatay Medresesi Düğümlü Kûfî Kuşak Yazısının Hat Sanatı ve Düğüm Özellikleri Bakımından İncelenmesi

Öz

Konya Karatay Medresesi, Anadolu Selçuklu Dönemi yapıları arasında çinileri, geometrik süslemeleri ve kitâbelerindeki yazı çeşitliliği bakımından önemli bir yere sahiptir. Medresenin kubbe kasnağındaki mozaik çini tekniğiyle yapılan düğümlü kûfî kuşak yazısı, içerdiği zengin düğüm çeşitliliğiyle benzerleri arasında eşsiz bir örnektir. Geometrik esaslara tabi olarak yazılan kûfînin bir çeşidi olan düğümlü kûfî hattının özelliği, harflerin dikey uzantılarının bir ip gibi dairesel yahut köşeli hatlarla kıvrılarak düğümler oluşturmasıdır. Yazı üzerinde yer alan düğüm, Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi eserlerinde bir süsleme unsuru olarak sıklıkla kullanılmıştır. Bu çalışmada Konya Karatay Medresesi’nin kubbe kasnağında yer alan düğümlü kûfî hattıyla yazılmış kuşak yazısının çekilen fotoğrafları üzerinden sayısal ortamda vektörel çizimleri yapılmıştır. Kitâbenin metin okumaları, yazı karakteri, harfleri, düğüm ve zülfe analizleri yapılarak yazı kuşağında kullanılan harfler, düğümler ve zülfeler tek tek ayrıştırılarak tablolar hâline getirilip incelenmiştir. Bu çalışma ile Konya Karatay Medresesi’ndeki kuşak yazısının kompozisyon şekli, harfleri, düğüm ve zülfeleri, belgelenmeye çalışılmıştır. Kuşak yazısındaki düğümlü kûfî harflerin temel şekilleriyle yeni metinlerin yazılabilmesiyle hat sanatına fayda sağlanması umulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Karatay Medresesi, Düğümlü Kûfî, Düğüm, Anadolu Selçuklu Dönemi, Hat Sanatı

Kaynakça

• Aslanapa, Oktay. Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2003. google scholar
• Bakırer, Ömür. “Kufi Yazıda Geometrik Yorumlar Üzerine Bir Deneme.” Sanat Tarihi Dergisi 1 (1982): 1-20. google scholar
• Çakmakoğlu, Kuru Alev. “Orta Çağ Anadolu Türk Mimarisinde Düğüm Motifi ve İkonografisi.” Erdem 51 (2008): 23-52. Erişim 10 Nisan 2024. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/670796. google scholar
• Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’ân-ı Kerîm. “Bakara Suresi 255-256. Ayet Tefsiri.” Erişim 10 Nisan 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Bakara-suresi/262/255-ayet-tefsiri google scholar
• “Düğüm.” Türk Dil Kurumu Sözlükleri. Erişim 22 Haziran 2024. https://sozluk.gov.tr/. google scholar
• Eminoğlu, Mehmet. Konya Karatay Medresesi Yazı İncileri. Konya: Bahçıvanlar Basım, 2012. google scholar
• Gazneli Mimarisi. “Sultan III. Mesut Kulesi.” Erişim 22 Mart 2024. https://www.archnet.org/ sites/3925 google scholar
• Gedik, Ahmet. “Karatay Medresesi Taçkapısı’ndaki Celî Yazıların Hat San’atı Bakımından Değerlendirilmesi.” İstem 3 (2004): 165-189. google scholar
• Karatay Medresesi Röleve Kesiti. “Karatay Medresesi 1/50 Kesiti.” Konya Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi, 2022. google scholar
• Mülayim, Selçuk. “Karatay Medresesi.” TDV İslâm Ansiklopedisi. 24. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001, 475-476. google scholar
• Selçuklu Mimarisi, “Pir-i Alemdar Türbesi.” Erişim 22 Mart 2024. https://www.selcuklumirasi.com/ architecture-detail/pir-i-alemdar-turbesi google scholar
• Serin, Muhittin. Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2003. google scholar
• Yılmaz Çelik, Seyyide. “13. Yüzyıl Anadolu Türk Mimarisinde Çini Malzemeli Kûfî Kitâbeler.” Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2019. google scholar
• Zennûn, Yusuf ve Muhittin Serin. “Kûfî.” TDV İslâm Ansiklopedisi. 26. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002, 342-345. google scholar