Jug: A Conceptual and Typological Approach to Examples of the Anatolian Seljuk and Principalities Period

Yıl 2024, Sayı: 22, 467 - 506, 08.08.2024

Sevcan Ölçer

https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.22.1434761

Öz

The glazed and unglazed ceramics produced in Anatolia from the Neolithic period to the present day have a close relationship with the periods that preceded or followed them. The ceramics of the Anatolian Seljuk period are significant works that developed in the cultural and artistic environment to which they are connected, shaped the shaping of the Middle Ages of Anatolia and continued their traces in the Principalities period. In this study, an evaluation was made on the forms due to the problems in terminology in ceramic art. In our research, which is limited to the Anatolian Seljuk and Principalities Periods, it is aimed to make a correct explanation of the jugs, which are among the ceramics produced in countless forms, but are generally not studied and constitute only one group, and to create a typology. In order to create a typology of jugs, firstly the concept of jug was emphasized and detailed information about the conceptual confusion was given. The inconsistencies in the publications on jugs, ewers and carafes were pointed out, and then the typology was created and information was given about the Seljuk and Principalities Period jug forms. For this purpose, the jugs and especially the drawings of the artifacts that we think are jugs are taken as reference. The seven different groups of jugs that emerged within the scope of the study are analyzed in terms of their form characteristics and ornamentation.

Anahtar Kelimeler

Anatolian Seljuk period, Principalities period, ceramics, jugs, form typology

Testi: Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi Örneklerine Kavramsal ve Tipolojik Bir Yaklaşım

Öz

Anadolu’da Neolitik Dönem’den günümüze kadar üretilen sırlı ve sırsız seramiklerin kendinden önce veya sonra gelen dönemlerle sıkı bir ilişkisi vardır. Anadolu Selçuklu Dönemi seramikleri, bağlı bulunduğu kültür ve sanat ortamında gelişen, Anadolu’nun Orta Çağ Dönemi’nin şekillenmesine yön veren ve izlerini Beylikler Dönemi’nde devam ettiren oldukça önemli eserlerdir. Bu çalışmada seramik sanatında terminolojiye yönelik yaşanan problemler sebebiyle formlar üzerinde bir değerlendirme gerçekleştirilmiştir. Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi ile sınırlandırılan araştırmada, sayısız formda üretilen seramikler arasında yer alan ancak genellikle çalışılmayan ve yalnızca bir grubu oluşturan testilerin form olarak açılımını doğru yapmak ve bir tipoloji oluşturmak amaçlanmıştır. Testi tipolojisini oluşturabilmek için öncelikle testi kavramı üzerinde durulmuş, tespit edilen kavramsal karmaşa hakkında detaylı açıklamalar yapılmıştır. Testi, ibrik ve sürahi ile ilgili yayınlardaki tutarsızlıklara dikkat çekilmiş, ardından tipoloji oluşturularak Selçuklu ve Beylikler Dönemi testi formları hakkında bilgi verilmiştir. Bunun için testiler ve özellikle testi olduğu düşünülen eserlerin çizimlerinin yer aldığı çalışmalar referans alınmıştır. Çalışma kapsamında ortaya çıkan altı farklı testi grubu, form özellikleri ve bezemeleri açısından irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Anadolu Selçuklu Dönemi, Beylikler Dönemi, seramik, testi, form tipolojisi, Selçuklu Sanatı

Kaynakça

• Allan, James ve Caroline Roberts. Syria and Iran Three Studies in Medieval Ceramics. Oxford: Oxford Üniversitesi Yayınları, 1987. google scholar
• Arık, Oluş. Hasankeyf, Üç Dünyanın Buluştuğu Kent. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2003. google scholar
• Arık, Oluş. “On the Ceramics Found in the Preliminary Phase of the Peçin Excavation.” Byzas 7: ÇANAK. İstanbul: Ege Yayınları, 2007, 523-530. google scholar
• Arseven, Celal Esad. “Testi.” Sanat Ansiklopedisi. IV. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1952, 19781979. google scholar
• Atasoy, Nurhan ve Julian Raby. İznik Seramikleri. Londra: Alexandria Yayınevi, 1989. google scholar
• Aytaç, İsmail. “Elazığ Müzesi’ndeki Selçuklu Dönemi Sırsız Seramikleri.” Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 1989. google scholar
• Bikic, Vesna. “The Early Turkish Stratum on the Belgrade Fortress.” Byzas 7: ÇANAK. İstanbul: Ege Yayınları, 2007, 515-522. google scholar
• Bilici, Sema. “Alanya Selçuklu Sarayı Seramikleri.” Uluslararası Sanat Tarihi Sempozyumu Prof. Dr. Gönül Öney’e Armağan (10-13 Ekim 2001). İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları, 2002, 139-154. google scholar
• Bozkurt, Nebi ve Selda Ertuğrul. “İbrik.” TDV İslam Ansiklopedisi. 21. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000, 372-376. google scholar
• Böhlendorf Arslan, Beate. “Keramikproduktion im Byzantinischen und Turkischen Milet.” Istmitt 58 (2008): 371-407. google scholar
• Bulut, Lale. “Samsat Ortaçağ İslami Devir Sırsız ve Tek Renkli Sırlı Seramikleri.” Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, 1991. google scholar
• Bulut, Lale. “Kabartma Desenli Samsat Ortaçağ Seramikleri.” Sanat Tarihi Dergisi VIII (1994): 1-18. google scholar
• Bulut, Lale. “Selçuk (Ayasuluk) Kazılarında Ele Geçen İslam Devri Seramikleri.” Birinci Uluslararası Geçmişten Günümüze Selçuk Sempozyumu, 4-6 Eylül 1997. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi, 1998, 343-356. google scholar
• Bulut, Lale. “Samsat Kazısı Buluntuları.” Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı. Ed. Gönül Öney ve Zehra Çobanlı. İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007, 173-197. google scholar
• Carswell, John. Kütahya Tiles and Pottery From the Armenian Cathedral of St. James, Jarusalem. Cilt I. Oxford: The Clarendon Yayınları, 1972. google scholar
• Çeken, Muharrem. “Hasankeyf (1991, 2001-2003) Kazı Buluntusu Fırın ve Atölyeleri ile Seramik Malzemeleri.” Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2005. google scholar
• Çeken, Muharrem. “Hasankeyf Kazısı Seramik Fırınları, Atölyeleri ve Seramikleri.” Anadolu’da Türk Devri Çini ve Keramik Sanatı. Ed. Gönül Öney ve Zehra Çobanlı. İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2007, 245-261. google scholar
• Demirsar Arlı, Belgin. “İznik Çini Fırınları Kazısı 2010 Yılı Çalışmaları.” 33. Kazı Sonuçları Toplantısı 23-28 Mayıs 2011, Malatya, Cilt 3. Ankara: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, 2012, 391-408. google scholar
• Demirsar Arlı, V. Belgin, Şennur Kaya ve Hakan Arlı. “İznik Çini Fırınları Kazısı’nda Bulunan Süzgeçli Testi Formları.” Höyük 12 (2023):185-200. google scholar
• Dönmez, Aylin. “Bursa Türk İslam Eserleri Müzesi’ndeki Seramikler.” Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi, 2010. google scholar
• Er, Cüneyt Ahmet ve Sevim Çizer. “Seramik Sanatında İşlevsel Simge Biçim Kavramı.” Akdeniz Sanat Dergisi 6 (12) (2013): 74-84. google scholar
• Fehervari, Geza. Islamic Pottery a Comprehensive Study Based on the Barlow Collection. Londra: Faber ve Faber, 1973. google scholar
• Fehervari, Geza. Ceramics of the Islamic World Tareq Rajap Museum (Kuwait). New York: J.B. Tauris ve Co Ltd. Yayınları, 2000. google scholar
• Frick, Fay Arrieh. “Possible Sources for Some Motifs of Decoration on Islamic Ceramics.” Muqarnas X (1993): 321-240. google scholar
• Gabrieli, Ruth Smadar. “A Region Apart: Coarse Ware of Medival and Ottoman Cyprus.” Byzas 7: ÇANAK. İstanbul: Ege Yayınları, 2007, 399-410. google scholar
• Gök Gürhan, Sevinç. “Akşehir Taş Medrese Müzesi’ndeki Türk Dönemi Seramikleri.” Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, 2007. google scholar
• Gök Gürhan, Sevinç. “Manisa Gülgün Hatun Hamamı’nda Bulunan “Baskı Desenli Kuşlu Testiler,” XII. Ortaçağ Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, 15-17 Ekim 2008, Bildiriler. İzmir: Hürriyet Matbaası, 2010, 206-216. google scholar
• Gök Gürhan, Sevinç. Bir Seramik Definesi’nin Öyküsü Saruhanoğlu Beyliği’nin Mirası Manisa Gülgün Hatun Hamamı Seramikleri. Manisa: Manisa Belediyesi Kültür Yayını, 2011. google scholar
• Gök Gürhan, Sevinç. “2007 ve 2008 Yıllarında Balat İlyas Bey Külliyesi’nde Yapılan Kazı ve Temizlik Çalışmalarında Ortaya Çıkarılan Seramikler.” Balat İlyas Bey Külliyesi Tarih, Mimari, Restorasyon. Ed. Baha Tanman ve Leyla Kayhan Elbirlik. İstanbul: Mas Matbaacılık, 2011, 301-333. google scholar
• Gök Gürhan, Sevinç. “XV. Yüzyıl Seramik Sanatında Yeni Formlar Yeni Süslemeler; Manisa Gülgün Hatun Hamamı ve Balat İlyas Bey Külliyesi Kazı Buluntuları.” 14th International Congress of Turkish Art. Ed. Frederic Hitzel. Paris: Collage de France, 2013, 365-372. google scholar
• Grube, Ernst. Islamic Pottery of the Eight to the Fifteenth Century in the Keir Collection. Londra: Faber ve Faber, 1976. google scholar
• Grube, Ernst. Cobalt and Lustre: The First Centuries of Islamic Pottery. Londra: The Nour Foundation, 1994. google scholar
• Happer, Robin. Functional Pottery. Pensilvanya: Chilton Book Company, 1986. google scholar
• Hayes, John William. Excavations at Saraçhane in Istanbul. Cilt 2. Washington: Princeton Üniversitesi Yayınları, 1992. google scholar
• Hayes, John William. The Athenian Agora, Volume XXXII: Roman Pottery: Fine-Ware Imports. Princeton: The American School of Classical Studies at Athens, 2008. google scholar
• Holland, Thomas A. Excavations Between Abu Simbel and the Sudan Frontier. Chicago: Chicago Üniversitesi Yayınları, 1991. google scholar
• Karamağaralı Beyhan ve Turgay Yazar. “Ani Kazısı Seramik Buluntuları.” Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı. Ed. Gönül Öney ve Zehra Çobanlı. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2007, 123-131. google scholar
• Karasu, Yunus Emre. “Komana Anadolu Selçuklu Çağı Seramikleri.” Doktora Tezi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, 2020. google scholar
• Konstantinidou, Alexandra. “The Monasteries of the Wâdı al-Natrunbetween Alexandria and Fustât: A LongTransition Viewed from the Pottery (Sixth to Tenth Centuries).” The Late Antique World of Early Islam, Muslims among Christians and Jews in the East Mediterranean. Ed. Robert G. Hoyland. Princeton: Darwin Yayınları, 2015, 231-257. google scholar
• Koşay, Hamit Zübeyir. “Türkiye Halkının Maddi Kültürüne Dair Araştırmalar II. (Kap-Kacak, Ocak v.s.),” Türk Etnografya Dergisi 2 (1957): 7-28. google scholar
• Kozbe, Gülriz ve Sevinç Gök. “Cizre Kalesi Ortaçağ Barbutin ve Kalıba Baskı Bezemeli Sırsız Seramikleri.” XI. AIECM3 Uluslararası Ortaçağ ve Modern Akdeniz Dünyası Seramik Kongresi Bildirileri, 19-24 Ekim 2015. Cilt 1. Ankara: Vehbi Koç Ankara Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2018, 309-318. google scholar
• Logar, Nusa. “Die Keramik des Mittelalterischen Wohnkomplexes in Resafa”. Damaszener Mitteilungen VIII (1995): 417-478. google scholar
• McPhillips, Stephen. “Continuity and Innovation in Syrian Artisanal Traditions of the 9 th to 13 th Centuries: Ceramic Evidence from the Syrian-French Citadel of Damascus Excavations.” Bulletin d’etudes Orientales 61 (2012): 447-473. google scholar
• Milwright, Marcus. “Ceramic From the Recent Excavations near the Eastern Wall of Rafiqa (Raqqa) Syria.” The Journal of the Council for British Research in the Levant 37 (2005): 197-219. google scholar
• Mulder, Stephennie. “A Survey and Typhology of Islamic Molded Ware (9th-13th centuries) Based on the Discovery of A Potter’s Workshop at Medieval Bâlis, Syria.” Journal Of Islamic Archaeology 1 (2) (2014): 143-192. google scholar
• Nişanyan, Sevan. Sözlerin Soyağacı Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü. İstanbul: Everest Yayınları, 2009. google scholar
• Ökse, Ayşe Tuba. Önasya Arkeolojisinde Çanak Çömlek. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2012. google scholar
• Ökse, Ayşe Tuba. Arkeolojik Çalışmalarda Seramik Değerlendirme Yöntemleri. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2015. google scholar
• Ölçer, Sevcan. “Harran Kazıları İslami Dönem Seramikleri.” Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, 2020. google scholar
• Ölçer, Sevcan. Harran Orta Çağ İslami Dönem Seramikleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2022. google scholar
• Özdemir, Hicran. “Bitlis Kalesi Sırsız Seramikleri (2004-2008).” Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi, 2011. google scholar
• Özdeniz, Hasan Hüseyin. “Gevale Kalesi Kazılarında Bulunan Ortaçağ Seramikleri.” Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2019. google scholar
• Özkul Fındık, Nurşen. Hasankeyf Seramikleri (2004-2006). Ankara: Çardaş Yayıncılık, 2008. google scholar
• Özkul Fındık, Nurşen. “Sırsız Seramiklerden Bir Grup: Süzgeçli Testiler/Süzgeçler.” Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 30 (2013): 209-223. google scholar
• Özkul Fındık, Nurşen. “Artuklu-Eyyübi Dönemlerinde Hasankeyf’te Seramik Atölyeleri ve Üretimleri.” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 3 (2) (2013): 43-59. google scholar
• Özkul Fındık, Nurşen. “Unglazed Pottery (Impressed) Production in a Medieval City, Hasankeyf.” 14th International Congress of Turkish Art. Ed. Frederich Hitzel. Paris: College de France, 2013, 577-584. google scholar
• Özkul Fındık, Nurşen. “Seramik Üretiminde Kullanılan Kil Kalıplar.” Osmanlı Dünyasında Kültürel Karşılaşmalar ve Sanatsal Yansımaları, Prof. Dr. Filiz Yenişehirlioğlu’na Armağan. Haz. Ayşe Pelin Şahin Tekinalp, Mehmet Fatih Müderrisoğlu ve Ünal Araç. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 2017, 99-104. google scholar
• Rapuano, Yehuda. “The Hellenistic through Early Islamic Pottery from Ras Abu Ma’aruf (Pisgat Ze’ev East A).” Atiqot (Israel Antiquities Authority) 38 (1999): 171-203. google scholar
• Redford, Scott. “Excavations at Gritille (1982-1984) The Medieval Period a Preliminary Report.” Anatolian Studies 36 (1986): 103-136. google scholar
• Redford, Scott. “Medieval Ceramics from Samsat, Turkey.” Archeologie Islamique 5 (1995): 55-80. google scholar
• Robinson, Henry Schroder. Pottery of the Roman Period: Chronology (Athenian Agora). Princeton: American School of Classical Studies at Athens, 1959. google scholar
• Sarre, Friedrich. “Die Keramik Der Islamischen Zeit Von Milet.” Das Islamische Milet. Ed. Karl Wulzinger, Paul Wittek ve Friedrich Sarre. Berlin: De Gruyter, 1935, 78-87. google scholar
• Sevim, Sıdıka Sibel ve Kadriye Gayin Taymur. “Anadolu Selçuklu Dönemi Su Kapları ve Su Kaplarında Kullanılan Dekor Tekniklerinin İncelenmesi.” Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi 22 (8) (2020): 171-194. google scholar
• Steingass, Francis. A Comprehensive Persian-English Dictionary. Londra: Routletge ve Kegan Paul Limited, 1963. google scholar
• Sözen, Metin ve Uğur Tanyeli. Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitapevi, 1992. “Testi.” Türkiye Gazetesi Rehber Ansiklopedisi. 16. İstanbul: Türkiye Gazetesi, 1984, 242. google scholar
• “Testi.” Türk Ansiklopedisi. XXXI. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1982, 142. google scholar
• Tonghini, Cristina ve Julian Henderson. “An Eleventh-century Pottery Production Workshop at al-Raqqa, Preliminary Report.” Levant XXX (1998): 113-127. google scholar
• Tonghini, Cristina. Qal’At Ja’bar Pottery, A Study Of a Syrian Ortified Site of the Late 11th-14th Centuries. Oxford: Oxford Üniversitesi Yayınları, 1998. google scholar
• Tunçel, Gül. “Anadolu’da Türk Devri Prese Süslemeli Sırsız Seramikler.” Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 1992. google scholar
• Tunçel, Gül. “İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi’ndeki Testiler.” Uluslararası Sanat Tarihi Sempozyumu Prof. Dr. Gönül Öney’e Armağan (10-13 Ekim 2001). İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 2002, 545-554. google scholar
• Tunçel, Gül. “XII-XIV. Yüzyıl Artuklu Kabartma Desenli Sırsız Seramikleri.” Türkler. 8. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002, 114-117. google scholar
• Tunçel, Gül. “Sırsız Seramik Sanatı.” Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı 2. Ed. Ali Uzay Peker ve Kenan Bilici. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2006, 525-531. google scholar
• Türe, Sevcan. “Ayasuluk Kalesi Doğu Kapısı Çevresindeki 2000-2002 Kurtarma Kazılarından Ele Geçen Seramikler.” Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, 2014. google scholar
• Uçar, Hasan. “Edirne Yeni Saray Kazısı Seramikleri.” Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, 2014. google scholar
• Uçar, Hasan ve Aygül Uçar. “Tire Kutu Han Kazısı Beylikler ve Osmanlı Dönemi Seramikleri.” Sanat Tarihi Dergisi XXVII (1) (2018): 1-33. google scholar
• Uludağ, Kemal. “Seramik Sanatının Kimlik Sorunu.” Türkiye’de Sanat Dergisi 33 (1998): 36-38. google scholar
• Uysal, Ali Osman. “Konya’daki İnşaat Hafriyatlarında Ele Geçen Sırsız Selçuklu Seramikleri.” Konya Kitabı X, Rüçhan Arık-Oluş Arık’a Armağan. Ed. Haşim Karpuz ve Osman Eravşar. Konya: Konya Ticaret Odası Yayınları, 2007, 711-724. google scholar
• Yıldıztekin, Mürvet. “Kubad-Abad Sarayı Kazılarında Ele Geçen Sırsız Seramik Buluntular (19821990).” Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, 2006. google scholar
• Yılmaz, Güler. “Hasankeyf Kazılarında 2007-2009 Yıllarında Bulunan Aydınlatma ve Depolama İşlevli Sırlı Seramik Kaplar.” Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 2011. google scholar
• Yılmaz, Gülgün. “Edirne Zindanaltı Kurtarma Kazılarında Bulunan Erken Osmanlı Seramikleri II.” Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi 10 (2010): 39-55. google scholar
• Yılmaz, Gülgün. Edirne Müzesi Osmanlı Seramikleri Zindanaltı Buluntuları. Edirne: Trakya Kalkınma Ajansı Yayını, 2011. google scholar
• Yılmaz, Gülgün. “Ayasuluk Kalesi ve St. Jean Anıtı Kazılarında Bulunan Seramikler.” XVI. Ortaçağ Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (18-20 Ekim 2012). Cilt 2. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, 2014, 863-871. google scholar
• Yılmaz, Gülgün. “St. Jean (Aziz Yuhanna) Kilisesi Atrium Kazılarında Bulunan Seramik Eserler.” Mustafa Büyükkolancı’ya Armağan Kitabı. Ed. Celal Şimşek, Bahadır Duman ve Erim Konakçı. İstanbul: Ege Yayınları, 2015, 767-779. google scholar
• Yılmaz, Gülgün. “Ayasuluk Tepesi Kazılarında Bulunan Kazıma ve Baskı Dekorlu Sırsız Seramikler.” XI. AIECM3 Uluslararası Orta Çağ ve Modern Akdeniz Dünyası Seramik Kongresi Bildirileri. Ankara: Vehbi Koç Ankara Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2017, 211-217. google scholar
• Waksman, Sylvie Yona, Jacques Burlot, Beate Böhlendorf Arslan ve Joanita Vroom. “Moulded Wares Production in the Early Turkish/Beylik Period in Western Anatolia: A Case Study from Ephesus and Miletus.” Journal of Archaeological Science: Reports XXX (2015): 1-11. google scholar
• Walker, Bethany J. Reflections of Empire: Archeolocigal and Etnographic Studies on the Pottery of the Ottoman Levant. Boston: American Schools of Oriental Research, 2009. google scholar
• Watson, Oliver. Ceramics From Islamic Lands; Kuwait National Museum, The Al-Sabah Collection. Londra: Thames ve Hudson, 2004. google scholar
• Wilkinson, Charles Kyrle. Nishapur: Pottery of the Early Islamic Period. New York: The Metropolitan Museum of Art, 1897. google scholar